Sao ta làm điều ta làm - Làm thế nào để thúc đẩy người khác có động lực tốt nhất

Minh Châu27/03/2023 09:00
Sao ta làm điều ta làm - Làm thế nào để thúc đẩy người khác có động lực tốt nhất

Theo tác giả Edward L. Deci, để người khác có động lực tốt nhất, thay vì hối thúc sau lưng, gây áp lực, hay kiểm soát, bạn hãy khơi gợi động lực nội tại xuất phát từ bên trong họ.

Trường học dùng bài kiểm tra để khuyến khích học tập. Các công ty áp dụng chính sách thưởng phạt dạng “cây gậy và củ cà rốt” để tạo động lực (và áp lực) lên nhân viên. Còn trong các gia đình, những bậc phụ huynh dùng phần thưởng và lời đe dọa để răn đe con cái…

Chỉ cần để ý một chút là ta sẽ thấy xã hội hiện đại đang ưa chuộng sự kiểm soát như thế nào. Nhưng liệu phương cách phổ biến này có thực sự hiệu quả để thúc đẩy hành vi - nếu xét về lâu dài?

Trong 25 năm, giáo sư tâm lý học Edward L. Deci và các cộng sự đã nghiên cứu về động lực con người - về điều gì thúc đẩy con người sâu sắc nhất và điều gì là phản tác dụng. Cuốn sách Sao ta làm điều ta làm của ông mổ xẻ cái giá của sự kiểm soát bên ngoài (hay động lực ngoại tại); đồng thời chỉ ra một hướng đi nhân văn, hiệu quả và chứa nhiều hy vọng hơn.

  • Cái giá của sự kiểm soát

Mở đầu cuốn sách, Edward L. Deci cho rằng các hình thức kiểm soát ngoại tại - dù có thể trông đầy hấp dẫn và dễ chịu (như tiền thưởng hay một lời khen khéo léo) - đều có khả năng khiến các cá nhân dễ mất đi niềm hứng thú, sự say mê với những nhiệm vụ họ đang thực hiện; làm xói mòn cảm giác của họ về khả năng tự chủ của bản thân.

Ông viết “Những quyền lực kia - tiếng chuông đồng hồ báo thức, áp lực đưa bọn trẻ đến trường đúng giờ, phần thưởng, các kỳ hạn, những sự đe dọa, đánh giá - đều có thể khiến con người cảm thấy như bị thúc sau lưng và bản thân mình thì giống như những con tốt”.

Chẳng hạn, bất cứ người trưởng thành nào đều có thể hiểu những phần thưởng bằng tiền dễ biến những “cuộc chơi” thành công việc; biến mối quan hệ giữa ta với các niềm đam mê trở nên gượng ép, “chỉ còn mang tính công cụ” như thế nào.

Một cái giá sâu sắc và nghiêm trọng hơn đối với những ai đang tuân thủ sự kiểm soát, là họ trở nên “tha hóa”, theo nghĩa rằng họ phải từ bỏ phần nào con người chân thật, bản chất tự nhiên của mình, và biến thành “cái khác” trong quá trình làm thứ họ nghĩ họ nên làm.

Hãy nhìn vào trường học và những học sinh đang chăm chỉ thực hiện các nhiệm vụ được người lớn giao phó. Bao nhiêu trong số chúng thực sự học tập vì sự yêu thích cá nhân? Còn bao nhiêu thì chỉ học vì sợ hãi hoặc mong muốn sự công nhận từ người khác, và trong quá trình đó trở nên bất hòa sâu sắc với chính mình? “Chúng chỉ chú tâm vào việc cố làm hài lòng người khác - hơn là tìm ra những gì đúng đắn cho bản thân”, Edward L. Deci viết.

Còn những cái giá mà những người áp đặt sự kiểm soát lên người khác (như cha mẹ, giáo viên, quản lý, người thực hiện chính sách…) phải trả thì sao? Theo Edward L. Deci, con người khá sáng tạo trong việc lách luật, nên những phần thưởng và hình phạt có thể thúc đẩy các cá nhân thực hiện các biện pháp “đi ngang về tắt” chỉ để đạt được phần thưởng.

Như người học sinh thường dễ quên hết mọi kiến thức sau khi hoàn thành bài kiểm tra; hay người nhân viên dễ lách luật để “làm đẹp” báo cáo công việc trước người sếp ưa chuộng thưởng, phạt…

Và như nhiều nghiên cứu thực nghiệm mà Edward L. Deci dẫn ra, sự kiểm soát bên ngoài ảnh hưởng bất lợi cho bất cứ công việc nào đòi hỏi sự sáng tạo, nhận biết sâu sắc hay khả năng giải quyết vấn đề linh hoạt. “Một tin xấu cho những ai tập trung vào lợi nhuận”, theo Edward L. Deci.

  • Phép màu của động lực nội tại

Trong Sao ta làm điều ta làm, Edward L. Deci dùng bốn từ để thách thức những niềm tin truyền thống về sự kiểm soát: Động lực nội tại. Ông cho rằng động lực tốt nhất phải là thứ động lực được xuất phát từ bên trong một người; và chính sự tự thúc đẩy này (thay vì động lực thúc đẩy từ bên ngoài) mới là trung tâm của sáng tạo, trách nhiệm, hành vi lành mạnh và thay đổi lâu dài.

Đến đây, chúng ta cần tin tưởng vào một giả định: Con người không phải là những cỗ máy chờ được lập trình hay những kẻ man dã chờ được thuần hóa, mà là những sinh vật luôn khám phá, phát triển theo chiều hướng tốt đẹp. “Không phải vì họ bị ép buộc làm vậy, mà vì điều đó nằm trong bản chất của họ”, Deci cho hay.

Sự công nhận này về con người (được phát triển bởi nhà tâm lý học trẻ em Jean Piaget và một vài nhà tâm lý học tiên phong khác), là điều mà Deci và các đồng sự đặt cược vào, và là khởi điểm cho hệ thống lý thuyết của ông xoay quanh động lực con người.

Giả định trên có nghĩa rằng ta sẽ không lo nhân viên lười biếng nếu họ được thoải mái làm việc; hay không phải lo trẻ con sẽ trở nên hư hỏng nếu ta để chúng được là chính mình. “Sự phát triển không phải là thứ gì đó mà thế giới xã hội cần thực hiện cho một đứa trẻ”, Deci nói, “hơn thế, nó là thứ đứa trẻ chủ động làm, với sự hỗ trợ và nuôi dưỡng của thế giới xã hội”.

Xét trên phương diện thực nghiệm, một nghiên cứu của Deci trên một nhóm sinh viên chỉ ra rằng các kiến thức được lưu giữ bền bỉ hơn khi không có bài kiểm tra. Hoặc một nghiên cứu khác về vẽ tranh cho thấy rằng những bức tranh sáng tạo nhất đến từ những đứa trẻ không bị kiểm soát về kết quả.

Trong cuốn sách, tác giả cũng dành nhiều thời lượng làm rõ rằng việc được tự do, là chính mình, không bị kiểm soát… thì không đi kèm với sự vị kỷ, đơn độc, hay vô trách nhiệm. Theo lý giải của ông, nếu một người tự chủ và được là chính mình theo nghĩa đích thực, thì họ cũng trở nên gắn kết, thân thuộc hơn với môi trường xung quanh; và các hành vi của họ cũng có trách nhiệm và tốt đẹp hơn.

Cũng trong cuốn sách, Edward L. Deci đã nỗ lực làm sáng tỏ nhiều câu hỏi phức tạp xoay quanh việc khơi gợi động lực nội tại, như: Làm sao ủng hộ sự tự chủ mà không dễ dãi? Làm sao thể đặt ra những giới hạn nhất định trong trường học, công sở… mà không khiến người khác cảm thấy bất mãn?

“Ủng hộ sự tự chủ có thể khó khăn hơn là ép buộc, vì nó cần nhiều nỗ lực và kỹ năng”, Deci viết. Chẳng hạn, để khơi gợi động lực nội tại, những nhà quản lý, phụ huynh, giáo viên, bác sĩ… cần phải có “một sự trung thực đến tột cùng”, những kỹ năng giao tiếp tinh tế và cần xem nhân viên, con cái, học sinh, bệnh nhân… như các cá nhân bình đẳng thay vì những kẻ dưới quyền.

Có thể nói, Sao ta làm điều ta làm là cuốn sách cần thiết cho những ai mong muốn khuyến khích hành vi tốt đẹp nơi người khác. Cuốn sách này cũng hữu ích cho mọi cá nhân, những ai muốn “định vị và neo chặt cái tôi đích thực của mình giữa những đợt thủy triều đầy cám dỗ và có tính cưỡng ép của văn hóa hiện đại”.


Gửi bình luận
(0) Bình luận
1

Đường vào thiền - Osho Tôi đã cố gắng kiểm soát cảm xúc, nhưng vì sao càng kiểm soát càng mệt mỏi?

Có thể bạn quyết định mình sẽ không tức giận; bạn có thể nghĩ rằng giận dữ là xấu, nhưng khi cơn giận ập tới, suy nghĩ của bạn bị gạt qua một bên và bạn trở nên tức giận.
2

Chiến thắng con quỷ bên trong - Phụ nữ muốn sống một cuộc đời rực rỡ, nhất định phải hiểu 3 điều này

Khi nhận diện được những nỗi sợ đang chi phối mình, bạn đã đi được nửa chặng đường đến tự do.
3

Thay vì chữa lành hãy 'Chăm sóc bản thân thật sự'

Trước đây, chúng ta đã quá quen thuộc với những lời khuyên về "chữa lành", nhưng có lẽ thay vì đi tìm sự cứu rỗi từ bên ngoài, thứ ta thật sự cần là học cách chăm sóc bản thân thật sự (Real self-care) từ bên trong.
4

Lời tiên tri Celestine - Bạn có đang lắng nghe những thông điệp từ vũ trụ

Đã bao giờ bạn chợt nghĩ đến một người mà rất lâu không liên lạc, rồi ngay hôm đó họ bất ngờ nhắn tin cho bạn?
5

Tự do - Như chim tung cánh: Liệu chúng ta có thực sự tự do?

Nhiều người tin rằng chỉ cần có tiền, có địa vị là họ sẽ có tự do, nhưng thực tế, đôi khi chính những thứ đó lại trở thành xiềng xích vô hình trói buộc chúng ta.

Bạn đã sẵn sàng 'Quẳng gánh lo đi và vui sống' chưa?

Hè năm ngoái, tôi được tặng 2 cuốn sách cùng của tác giả Dale Carnegie, cũng là 2 cuốn sách nổi tiếng của ông, đó là: “Đắc nhân tâm” và “Quẳng gánh lo đi và vui sống”.

7 thói quen của bạn trẻ thành đạt - Cuốn sách khai sáng cho tuổi 16 của tôi

Có thể nói, cuốn sách này chính là vị cứu tinh đã đến với mình vào năm 16 tuổi.

Đừng trở nên xấu xa – Big Tech ‘thần thánh’ giữa ‘người trần mắt thịt’

World Wide Web giống như một lãnh thổ mới, rộng lớn ngoài sức tưởng tượng, và bất kỳ ai xác lập được trật tự cho nó sẽ có quyền chiếm giữ.

Đừng trở nên xấu xa – Big Tech nuôi dưỡng cơn nghiện công nghệ

Mọi người đều nghiện những thiết bị tiện ích, ứng dụng cũng như Facebook. Nó là phần sức mạnh nguy hiểm nhất của Big Tech: khả năng thao túng suy nghĩ, hành động và cả não bộ của chúng ta.

Thay thái độ đổi cuộc đời - Tôi đọc cuốn sách này để tìm lại chính mình

Một hạt giống nhỏ nếu không tự bung mầm, vươn lên, xuyên qua bao lớp đất đá thì chỉ mãi nằm im lìm trong bóng tối.

Đừng trở nên xấu xa - Làm sao để người dùng và các Big Tech cùng chia sẻ lợi ích tốt hơn?

Đừng trở nên xấu xa của Rana Foroohar là một bản cáo trạng về cách mà các công ty công nghệ lớn nhất hiện nay đang chiếm đoạt dữ liệu, sinh kế, phá vỡ kết cấu xã hội và hủy hoại tâm trí của chúng ta.

Đắc nhân tâm - Cuốn sách thay đổi cuộc đời

Mỗi chúng ta ai cũng có những sở thích riêng và bản thân tôi cũng vậy, tôi đam mê đọc sách. Có rất nhiều quyển sách hay và ý nghĩa, nhưng quyển sách để lại cho tôi nhiều ấn tượng nhất có lẽ là cuốn Đắc Nhân Tâm của Dale Carnegie.

Tử tế đáng giá bao nhiêu - 5 Lợi ích của việc sống tử tế

Tử tế đáng giá bao nhiêu? có thể xếp vào dòng sách "Life-style" (phong cách sống).

DeepSeek ra bản nâng cấp cho mô hình V3, cạnh tranh với ChatGPT

Kỹ năng - Sơn Vân - 30/03/2025 13:00
DeepSeek vừa công bố bản nâng cấp quan trọng cho mô hình ngôn ngữ lớn V3, đẩy mạnh cạnh tranh với các hãng công nghệ hàng đầu Mỹ như OpenAI và Anthropic.

Facebook có tính năng mới, cho phép chọn bạn bè để xem tin tức, tương tác!

Kỹ năng - Nguyễn Nghĩa - 30/03/2025 12:00
Từng một thời là nơi chỉ để kết nối với bạn bè và gia đình thân thiết, Facebook theo thời gian đã dần trở nên phức tạp hơn với vô số tính năng và nội dung gợi ý.

Chưởng môn Thanh Thành ngưỡng mộ Lý Tiểu Long, sở hữu tuyệt kỹ Phách Không Quyền

Phong cách sống - Sơn Tùng - 30/03/2025 10:00
Lưu Tuy Tân, chưởng môn phái Thanh Thành, hiện đang nắm giữ tuyệt kỹ trấn sơn Phách Không Quyền.

Xem phim 'Sex Education'', tôi rút ra 2 phương pháp hiệu quả dạy con trai đang ở tuổi nổi loạn

Điện ảnh - Mỹ Hạnh - 30/03/2025 09:00
Tôi đã dùng một tuần để xem phim ''Sex Education'', từ đó học hỏi được cách dạy con trai đang tuổi dậy thì.

Từ thị phi đến tĩnh lặng – Minh triết từ hai cuốn sách của Sa môn Thích Pháp Hòa

Từ sách - Phim - Đan Thanh - 30/03/2025 08:00
2 cuốn sách của Sa môn Thích Pháp Hòa mang lại những minh triết sâu sắc giúp người đọc tránh ra khỏi những ồn ào, thị phi để tìm về bình an trong tâm hồn mình.

Nhạc sĩ Lư Nhất Vũ qua đời

Giải trí - Tiểu Vũ - 29/03/2025 13:37
Nhạc sĩ Lư Nhất Vũ, một trong những cây đại thụ của nền âm nhạc Việt Nam đã tạ thế vào ngày 29.3. Ông đã để lại một di sản âm nhạc vô giá gắn liền với lịch sử văn hóa đất nước.

Xem xét 17 gia đình có con bị bắt cóc, tôi nhận ra rằng họ đều bỏ qua 5 lỗ hổng chết người sau

Kỹ năng - Hiểu Đan - 29/03/2025 13:00
Đến tận bây giờ, vẫn còn nhiều gia đình đang đau đáu tìm kiếm con mình. Nhiều phụ huynh khóc lóc, hối hận vô cùng vì bỏ qua những lổ hổng này!

"Mẹ ơi, chúng ta không được đi khoang hạng nhất vì nghèo sao?" - Câu trả lời của bà mẹ xứng đáng đưa vào sách giáo khoa

Suy ngẫm - Hiểu Đan - 29/03/2025 12:00
Trên chuyến bay trở về nhà sau dịp Tết Nguyên đán, đứa trẻ hỏi 1 câu khiến bà mẹ có phần lúng túng.

Nhà địa tâm lý học giải thích: Tại sao sân bay cũng được coi là địa điểm tâm linh?

Thư giãn - Thanh Long - 29/03/2025 11:00
Một số chuyến bay từ múi giờ cao về múi giờ thấp có thể hạ cánh trước cả giờ khởi hành. Điều này rõ ràng đem lại cảm giác bạn đang du hành ngược trở về quá khứ.

Cha đẻ phần mềm Unikey: Từng nhận bão dư luận khi ra mắt ‘‘bộ gõ quốc dân’’

Phong cách sống - Khuê Hiền - 29/03/2025 10:00
Tại thời điểm Unikey mới được ra mắt, ông Phạm Kim Long đã nhận về nhiều ý kiến trái chiều khi cung cấp phần mềm này miễn phí.

Xem lại Na Tra: Số mệnh chưa bao giờ là điều không thể thay đổi!

Điện ảnh - Đông - 29/03/2025 09:00
Người cha nghiệm ra được triết lý đáng suy ngẫm này.

Đường vào Thiền - Osho lật ngược khái niệm Thiền: Bạn đã hiểu sai như thế nào?

Từ sách - Phim - Minh Hằng - 29/03/2025 08:00
Đường vào thiền không đưa ra các kỹ thuật cụ thể để người đọc làm theo một cách máy móc. Thay vào đó, Osho hé mở một cánh cửa để chúng ta bước vào hành trình khám phá chính mình thông qua những câu chuyện, chỉ dẫn gần gũi và thiết thực.

Chi phí hẹn hò ngày càng cao, nhiều người “quay xe” quen búp bê người lớn

Suy ngẫm - Trang Đào - 28/03/2025 12:00
Chi phí tương tác ngoài đời thực ngày càng cao cũng là lý do khiến cho "bạn gái AI" đã trở thành lựa chọn tiết kiệm. Một nhà đầu tư thẳng thắn nói: "Những gì chúng tôi bán không phải là silicon, mà là thuốc giảm đau để chống lại sự cô đơn".

ChatGPT thêm tính năng chỉnh sửa ảnh dễ hơn, tạo biểu đồ và infographic cho công việc tốt hơn

Kỹ năng - Sơn Vân - 28/03/2025 11:00
Các tính năng mới này có sẵn cho cả người dùng ChatGPT miễn phí và trả phí thông qua mô hình GPT-4o của OpenAI.
HẠT GIỐNG TÂM HỒN
2019 Bản quyền thuộc về hatgiongtamhon.com.vn. Phát triển bởi ONECMS
Thứ 2, 31/03/2025