Khai mở cảm xúc
Cảm xúc xuất hiện như thế nào? Bác sĩ Emma sẽ giải đáp cho chúng ta qua cuốn sách “Khai mở cảm xúc” (A toolkit for your emotions).
FOMO cũng được sử dụng rộng rãi trên những phương tiện truyền thông, quảng cáo, ứng dụng bitmojis tạo ra biểu tượng hoạt hình đại diện cho cảm xúc của bạn và vô số cuộc trò chuyện hằng ngày trên toàn cầu.
Bằng sức mạnh của mình, giờ đây nó chiếm vị trí đầu não trong một âm mưu toàn cầu do những nhân vật có sức ảnh hưởng, các thương hiệu và thậm chí cả đồng loại FOMO sapiens của bạn “giật dây”, nhằm tác động đến những quyết định của bạn. Mặc dù FOMO vẫn là cảm giác của bạn, nhưng bạn chưa bao giờ thật sự có cơ hội lựa chọn nó hay không mà nó chịu sự tác động của nhiều yếu tố về mặt sinh học, văn hóa và cả công nghệ.
Về mặt sinh học
Cụm từ viết tắt FOMO có thể mới nhưng những động lực thúc đẩy đằng sau nó thì không. Xét trên quan điểm sinh học thần kinh, con người bẩm sinh đã có cảm giác FOMO. Thời xa xưa, tổ tiên của chúng ta, Homo habilis và Homo erectus sống bằng nghề săn bắn và hái lượm trong các bộ lạc. Họ biết rõ mình đang có những gì và thiếu những gì cho ngày hôm sau. Thời đó, bạn sẽ phải trả giá nếu mắc chứng hoang tưởng. Nếu bạn cứ lượn lờ xung quanh các đồng loại hominid (vượn người) và bỏ lỡ nguồn thức ăn, nước uống hoặc nơi trú ẩn quan trọng, cuộc sống của tất cả các bạn có thể bị đe dọa. Đồng thời, người tối cổ nhận ra rằng một yếu tố khác chi phối sự sống còn của họ là phải liên tục tham gia vào các nhóm giúp họ định hướng nguồn lương thực và chỗ trú ngụ trong môi trường sống khắc nghiệt thời đó.
Nếu bị loại khỏi nhóm hoặc lạc mất luồng thông tin quan trọng, bạn sẽ gặp nguy hiểm. Bạn biết mình cần phải sống theo bầy đàn – bạn cần hòa nhập – để chiếm ưu thế trong cuộc sinh tồn của những kẻ thích nghi tốt nhất. Nếu không có FOMO, toàn bộ loài người chúng ta có thể đã tuyệt chủng!
Nguồn gốc hóa học tạo ra cảm giác FOMO trong tổ tiên vẫn còn tồn tại trong ADN của chúng ta cho đến tận hôm nay. Gần đây, các nhà nghiên cứu tại Đại học Michigan đã đăng một bài báo trên tạp chí Molecular Psychiatry, phân tích chi tiết cách thức bộ não hình thành một phản ứng cảm xúc rất thú vị trước mối đe dọa bị từ chối. Thí nghiệm được thiết kế giống như phiên bản kỳ quặc của ứng dụng hẹn hò. Những người tham gia được sàng lọc thông qua hồ sơ hẹn hò trực tuyến, sau đó bắt cặp với người mà họ có khả năng yêu thích nhất để cả hai đi đến mối quan hệ thân mật.
Tiếp theo, các nhà khoa học tiến hành quét não trong hai trường hợp: Khi người tham gia biết rằng đối tượng hẹn hò của họ đã đáp lại lời mời và khi họ bị từ chối. Sau khi bình tĩnh lại, các bản quét cho thấy não người sử dụng cùng một hệ thống giảm đau tự nhiên, tương tự như nhóm opioid để phản ứng lại với các tổn thương về thể chất và tinh thần, chẳng hạn như lúc gặp thất bại hoặc bị từ chối. Hóa ra lời nói có thể gây tổn thương, ít nhất cũng làm bạn đau đớn như gậy gộc và đá cuội, nhất là khi bạn đang muốn hòa nhập và được người khác chấp nhận.
Về mặt văn hóa
Nếu như nguồn gốc sinh học là thứ khiến cho con người dễ bị ảnh hưởng bởi những cảm giác do FOMO mang lại trong suốt lịch sử nhân loại, vẫn chưa biến mất. Vì là một phần cơ bản trong bản chất con người nên FOMO đã được thể hiện trong các tác phẩm nghệ thuật, kịch, phim ảnh, tôn giáo và văn hóa đại chúng suốt hàng thiên niên kỷ.
Chúng ta hãy cùng xem xét Sách Sáng Thế trong Kinh Thánh. Câu chuyện bắt đầu từ buổi bình minh của nhân loại, khi Adam và Eva đang tận tâm chăm sóc Vườn Địa Đàng và theo lời răn của Chúa Trời, họ tuyệt đối không được ăn quả của Cây Trí Tuệ. Thời gian trôi đi êm ả, họ sống ở một thiên đường trần thế cho đến khi con rắn xuất hiện và thuyết phục Eva ăn trái cấm. Nó dụ dỗ Eva bằng những lý do khó có thể chối từ – loại trái đó trông rất đẹp mắt, nếu Eva ăn nó, cô sẽ biết cách phân biệt điều thiện và điều ác giống như Chúa Trời. Eva đã đầu hàng trước cám dỗ và bị trục xuất khỏi Vườn Địa Đàng. Đối với Eva, đây chính là cái giá phải trả vì đã bị cảm giác FOMO lôi kéo.
Theo Kinh Thánh, Eva là người đầu tiên, nhưng chắc chắn không phải là người cuối cùng, phải chịu hậu quả do quyết định thiếu khôn ngoan. Những đoạn video quay lại cảnh người ta ăn ớt, quế hay uống sữa... vô tội vạ thu hút hàng trăm triệu lượt xem trên YouTube. Những trò quảng cáo này sau đó lại được tái hiện trong nhà hàng, tại nhà và các sân chơi vì mọi người trên thế giới hiện nay thích đùa với lửa, đầu hàng trước FOMO và tham gia những thử thách ăn uống vô bổ. Họ cũng bị cám dỗ, nhưng không phải vì con rắn, mà vì cơ hội hòa vào đám đông và chạy theo trào lưu. Những trò lố bịch ấy không chỉ gây lãng phí thực phẩm tươi ngon mà còn khiến họ trả giá. Họ có thể phải nhập viện. Năm học sinh ở Ohio sau khi ăn ớt ma cực cay đã phải vào viện do dị ứng. Tồi tệ hơn, một người đàn ông ở California phải nằm viện hai mươi ba ngày vì bị vỡ thực quản.
Sự kết hợp giữa FOMO và internet có thể xui khiến cá nhân và cả các công ty làm những việc vô cùng liều lĩnh.
Và cuối cùng là yếu tố công nghệ
Nếu bạn muốn hiểu vai trò của công nghệ trong việc thúc đẩy FOMO thời đại ngày nay, hãy nhớ lại những năm đầu thập niên 2000, hay còn được biết đến là Thời kỳ Tăm tối (Dark Ages) của mạng xã hội. Khi chưa có mạng xã hội, điện thoại thông minh, ứng dụng nhắn tin và sự kết nối rộng khắp của chúng kết hợp với nhau, thế giới của chúng ta đã vận động theo một cách khác. Hầu như mọi tương tác kỹ thuật số đều yêu cầu bạn phải chủ động truy cập internet. Bạn khởi động máy tính, kết nối với mạng LAN hoặc một trong những điểm phát Wi-Fi hiếm hoi rồi bắt đầu lướt web hoặc gửi email. Không có bất kỳ thông báo hay ứng dụng nhắn tin nào buộc bạn cứ vài phút lại phải chú ý một lần. Nhờ đó, việc sử dụng internet rất giống xem tivi. Vì hoàn toàn chủ động mỗi lúc truy cập mạng nên bạn kiểm soát nó chứ không phải ngược lại.
Quay trở về thời điểm hiện nay. Lần cuối cùng bạn không bị mất tập trung là khi nào? Có lẽ là cái ngày trước khi bạn sở hữu chiếc điện thoại thông minh đầu tiên. Kể từ đó đến nay, nếu có lúc nào hơi rảnh rỗi một chút, chẳng hạn như khi đang xếp hàng hoặc lựa đồ tạp hóa, có lẽ bạn sẽ rút điện thoại ra xem. Bạn cài một ứng dụng, viết một email, lướt mạng xã hội, chơi trò chơi hoặc xóa hàng loạt tin nhắn. Bạn không dành nổi một vài phút để mơ mộng hoặc cho phép bản thân cảm thấy thư thái, để tâm trí thảnh thơi và tự do tự tại. Người Mỹ hiện nay dành hơn mười tiếng mỗi ngày chỉ để nhìn vào màn hình, phần lớn là trên các thiết bị di động. Ngày nay, internet chính là nguyên nhân gây ra FOMO. Nó kiểm soát bạn.
Điều gì đã thay đổi? Về cơ bản, có ba lực tác động mạnh mẽ đã sắp xếp lại các mối quan hệ giữa con người với công nghệ và giữa con người với nhau, thay đổi cách chúng ta tiếp nhận thông tin và làm trỗi dậy bản năng nguyên thủy đã biến FOMO thành một phần trong tâm lý con người. Thứ nhất, chúng ta sống trong một thời đại không ngừng tiếp cận thông tin. Thứ hai, cuộc sống của chúng ta bị thay đổi do sự gia tăng các siêu đa liên kết mà sự phát triển của mạng xã hội tạo ra. Thứ ba, tất cả thông tin và khả năng đa liên kết này khiến bạn dễ dàng so sánh bản thân với người khác, dù họ sống ngay cạnh nhà bạn hay cách bạn nửa vòng trái đất. Hậu quả là nỗi sợ so sánh trở nên đặc biệt nguy hiểm trong hoàn cảnh thế giới mạng xã hội bị kiểm soát chặt chẽ.
