Sao ta làm điều ta làm - Phép màu của động lực nội tại

Thảo Thảo16/04/2023 09:00
Sao ta làm điều ta làm - Phép màu của động lực nội tại

“Thay vì hỏi ‘Làm thế nào tôi có thể thúc đẩy mọi người?’, chúng ta nên hỏi ‘Làm sao tôi có thể tạo điều kiện để mọi người thúc đẩy bản thân?’”, Edward L.Deci ghi trong cuốn “Sao ta làm điều ta làm”. 

Trường học dùng bài kiểm tra để khuyến khích học tập. Các công ty áp dụng chính sách thưởng phạt dạng “cây gậy và củ cà rốt” để tạo động lực (và áp lực) lên nhân viên. Còn trong các gia đình, những bậc phụ huynh dùng phần thưởng và lời đe dọa để răn đe con cái…

Chỉ cần để ý một chút là ta sẽ thấy xã hội hiện đại đang ưa chuộng sự kiểm soát như thế nào. Nhưng liệu phương cách phổ biến này có thực sự hiệu quả để thúc đẩy hành vi - nếu xét về lâu dài? 

Trong 25 năm, giáo sư tâm lý học Edward L.Deci và các cộng sự đã nghiên cứu về động lực con người - về điều gì thúc đẩy con người sâu sắc nhất và điều gì là phản tác dụng. Cuốn sách “Sao ta làm điều ta làm” của ông mổ xẻ những cái giá của sự kiểm soát bên ngoài (hay động lực ngoại tại); đồng thời chỉ ra một hướng đi nhân văn, hiệu quả và chứa nhiều hy vọng hơn. 

Cái giá của sự kiểm soát

Mở đầu cuốn sách, Edward L.Deci cho rằng các hình thức kiểm soát ngoại tại - dù có thể trông đầy hấp dẫn và dễ chịu (như tiền thưởng hay một lời khen khéo léo) - đều có khả năng khiến các cá nhân dễ mất đi niềm hứng thú, sự say mê với những nhiệm vụ họ đang thực hiện; làm xói mòn cảm giác của họ về khả năng tự chủ của bản thân. 

“Những quyền lực kia - tiếng chuông đồng hồ báo thức, áp lực đưa bọn trẻ đến trường đúng giờ, phần thưởng, các kỳ hạn, những sự đe doạ, đánh giá - đều có thể khiến con người cảm thấy như bị thúc sau lưng và bản thân mình thì giống như những con tốt”, Edward L.Deci viết. 

Chẳng hạn, bất cứ người trưởng thành nào đều có thể hiểu những phần thưởng bằng tiền dễ biến những “cuộc chơi” thành công việc; biến mối quan hệ giữa ta với các niềm đam mê trở nên gượng ép, “chỉ còn mang tính công cụ” như thế nào. 

Một cái giá sâu sắc và nghiêm trọng hơn đối với những ai đang tuân thủ sự kiểm soát, là họ trở nên “tha hoá”, theo nghĩa rằng họ phải từ bỏ phần nào con người chân thật, bản chất tự nhiên của mình, và biến thành “cái khác” trong quá trình làm thứ họ nghĩ họ nên làm. 

Hãy nhìn vào trường học và những học sinh đang chăm chỉ thực hiện các nhiệm vụ được người lớn giao phó. Bao nhiêu trong số chúng thực sự học tập vì sự yêu thích cá nhân? Còn bao nhiêu thì chỉ học vì sợ hãi hoặc mong muốn sự công nhận từ người khác, và trong quá trình đó trở nên bất hoà sâu sắc với chính mình? “Chúng chỉ chú tâm vào việc cố làm hài lòng người khác - hơn là tìm ra những gì đúng đắn cho bản thân”, Edward L.Deci viết. 

Còn những cái giá mà những người áp đặt sự kiểm soát lên người khác (như cha mẹ, giáo viên, quản lý, người thực hiện chính sách…) phải trả thì sao? Theo Edward L.Deci, con người khá sáng tạo trong việc lách luật, nên những phần thưởng và hình phạt có thể thúc đẩy các cá nhân thực hiện các biện pháp “đi ngang về tắt” chỉ để đạt được phần thưởng. 

Như người học sinh thường dễ quên hết mọi kiến thức sau khi hoàn thành bài kiểm tra; hay người nhân viên dễ lách luật để “làm đẹp” báo cáo công việc trước người sếp ưa chuộng thưởng, phạt… 

Và như nhiều nghiên cứu thực nghiệm mà Edward L.Deci dẫn ra, sự kiểm soát bên ngoài ảnh hưởng bất lợi cho bất cứ công việc nào đòi hỏi sự sáng tạo, nhận biết sâu sắc hay khả năng giải quyết vấn đề linh hoạt. “Một tin xấu cho những ai tập trung vào lợi nhuận”, theo Edward L.Deci. 

Phép màu của động lực nội tại

Trong “Sao ta làm điều ta làm”, Edward L.Deci dùng bốn từ để thách thức những niềm tin truyền thống về sự kiểm soát: Động lực nội tại. Ông cho rằng động lực tốt nhất phải là thứ động lực được xuất phát từ bên trong một người; và chính sự tự thúc đẩy này (thay vì động lực thúc đẩy từ bên ngoài) mới là trung tâm của sáng tạo, trách nhiệm, hành vi lành mạnh và thay đổi lâu dài. 

Đến đây, chúng ta cần tin tưởng vào một giả định: Con người không phải là những cỗ máy chờ được lập trình hay những kẻ man dã chờ được thuần hoá, mà là những sinh vật luôn khám phá, phát triển theo chiều hướng tốt đẹp. “Không phải vì họ bị ép buộc làm vậy, mà vì điều đó nằm trong bản chất của họ”, Deci cho hay. 

Sự công nhận này về con người (được phát triển bởi nhà tâm lý học trẻ em Jean Piaget và một vài nhà tâm lý học tiên phong khác), là điều mà Deci và các đồng sự đặt cược vào, và là khởi điểm cho hệ thống lý thuyết của ông xoay quanh động lực con người. 

Giả định trên có nghĩa rằng ta sẽ không lo nhân viên lười biếng nếu họ được thoải mái làm việc; hay không phải lo trẻ con sẽ trở nên hư hỏng nếu ta để chúng được là chính mình. “Sự phát triển không phải là thứ gì đó mà thế giới xã hội cần thực hiện cho một đứa trẻ”, Deci nói, “hơn thế, nó là thứ đứa trẻ chủ động làm, với sự hỗ trợ và nuôi dưỡng của thế giới xã hội”.

Xét trên phương diện thực nghiệm, một nghiên cứu của Deci trên một nhóm sinh viên chỉ ra rằng các kiến thức được lưu giữ bền bỉ hơn khi không có bài kiểm tra. Hoặc một nghiên cứu khác về vẽ tranh cho thấy rằng những bức tranh sáng tạo nhất đến từ những đứa trẻ không bị kiểm soát về kết quả. 

Trong cuốn sách, tác giả cũng dành nhiều thời lượng làm rõ rằng việc được tự do, là chính mình, không bị kiểm soát… thì không đi kèm với sự vị kỷ, đơn độc, hay vô trách nhiệm. Theo lý giải của ông, nếu một người tự chủ và được là chính mình theo nghĩa đích thực, thì họ cũng trở nên gắn kết, thân thuộc hơn với môi trường xung quanh; và các hành vi của họ cũng có trách nhiệm và tốt đẹp hơn. 

Trong “Sao ta làm điều ta làm”, Edward L.Deci nỗ lực làm sáng tỏ nhiều câu hỏi phức tạp xoay quanh việc khơi gợi động lực nội tại, như: Làm sao ủng hộ sự tự chủ mà không dễ dãi? Làm sao thể đặt ra những giới hạn nhất định trong trường học, công sở… mà không khiến người khác cảm thấy bất mãn?

“Ủng hộ sự tự chủ có thể khó khăn hơn là ép buộc, vì nó cần nhiều nỗ lực và kỹ năng”, Deci viết. Chẳng hạn, để khơi gợi động lực nội tại, những nhà quản lý, phụ huynh, giáo viên, bác sĩ… cần phải có “một sự trung thực đến tột cùng”, những kỹ năng giao tiếp tinh tế và cần xem nhân viên, con cái, học sinh, bệnh nhân… như các cá nhân bình đẳng thay vì những kẻ dưới quyền. 

“Sao ta làm điều ta làm” đặc biệt cần thiết cho những ai mong muốn khuyến khích hành vi tốt đẹp nơi người khác. Nhưng tác phẩm này cũng hữu ích cho mọi cá nhân bình thường, những ai muốn “định vị và neo chặt cái tôi đích thực của mình giữa những đợt thủy triều đầy cám dỗ và có tính cưỡng ép của văn hoá hiện đại”, theo Edward L.Deci.

Thảo Thảo


Gửi bình luận
(0) Bình luận
1

Đường vào thiền - Osho Tôi đã cố gắng kiểm soát cảm xúc, nhưng vì sao càng kiểm soát càng mệt mỏi?

Có thể bạn quyết định mình sẽ không tức giận; bạn có thể nghĩ rằng giận dữ là xấu, nhưng khi cơn giận ập tới, suy nghĩ của bạn bị gạt qua một bên và bạn trở nên tức giận.
2

Chiến thắng con quỷ bên trong - Phụ nữ muốn sống một cuộc đời rực rỡ, nhất định phải hiểu 3 điều này

Khi nhận diện được những nỗi sợ đang chi phối mình, bạn đã đi được nửa chặng đường đến tự do.
3

Bí quyết sống tỉnh thức trong 8 ngày - Sống chậm lại, bí quyết tỉnh thức giúp bạn thoát khỏi căng thẳng

Bạn có bao giờ cảm thấy tâm trí lúc nào cũng mệt mỏi? Những áp lực vô hình khiến bạn kiệt sức, dù nghỉ ngơi bao nhiêu cũng không thấy nhẹ nhõm hơn? Nhưng sự bình yên không phải là thứ xa vời – nó có thể đến từ chính những khoảnh khắc đơn giản trong ngày.
4

Thay vì chữa lành hãy 'Chăm sóc bản thân thật sự'

Trước đây, chúng ta đã quá quen thuộc với những lời khuyên về "chữa lành", nhưng có lẽ thay vì đi tìm sự cứu rỗi từ bên ngoài, thứ ta thật sự cần là học cách chăm sóc bản thân thật sự (Real self-care) từ bên trong.
5

Lời tiên tri Celestine - Bạn có đang lắng nghe những thông điệp từ vũ trụ

Đã bao giờ bạn chợt nghĩ đến một người mà rất lâu không liên lạc, rồi ngay hôm đó họ bất ngờ nhắn tin cho bạn?

Theo bạn Dám nghĩ lớn là như thế nào?

Trong một lần may mắn chúng mình đã được tư vấn để tìm hiểu một quyển sách mang tên Dám nghĩ lớn (The magic of thinking big) của tác giả David J. Schwartz.

Thương vụ Facebook thâu tóm Instagram - Chỉ có chỗ cho một CEO

Trong lời tuyên bố, hai nhà sáng lập không đề cập gì đến Zuckerberg, và họ nhắc đến Instagram như một công ty riêng biệt và độc lập, điều mà họ không có được trong suốt sáu năm.

Thương vụ Facebook thâu tóm Instagram - Cuộc phong tỏa theo phong cách Facebook

Giờ đây khi Instagram đang có tốc độ tăng trưởng doanh thu và người dùng nhanh hơn Facebook, Zuckerberg quyết định đã đến lúc gỡ bỏ hoàn toàn “những bánh xe phụ”.

Hoa sen trên tuyết - Vì sao Kim Cương Thừa ít được truyền bá rộng rãi

Kim Cương Thừa (Vajrayana) hay Mật Thừa (Tantric) là một con đường hết sức linh thiêng và bí mật. Các tổ Mật Tông đều nhấn mạnh đến việc tu học Thần Chú (Tantra) như phương tiện để đạt đến sự giác ngộ.

Thương vụ Facebook thâu tóm Instagram – Khi Zuckerberg lo Instagram xâm phạm thương hiệu của Facebook

Một ngày thứ Ba của tháng Sáu, Instagram cuối cùng cũng đạt được cột mốc mà họ nỗ lực hướng tới: 1 tỷ người dùng. Đây là thành tựu mà họ nhận ra mình có khả năng đạt được sau khi ra mắt Stories trên Instagram.

Đắc nhân tâm - Dạy tôi cách làm người

Mỗi chúng ta ai ai cũng có sở thích của riêng mình và bản thân tôi cũng vậy, tôi hay tìm và đọc sách, vô tình tôi đọc sách để lại cho tôi nhiều ấn tượng, đó là cuốn Đắc Nhân Tâm của tác giả Dale Carnegie.

Đọc và tải miễn phí sách điện tử những điều ít biết về Steve Jobs

Steve Jobs Archive hôm nay đã phát hành một cuốn sách điện tử miễn phí tưởng niệm cuộc đời và sự nghiệp Steve Jobs bằng ngôn từ của chính ông, đối chiếu các email, bài phát biểu và các cuộc phỏng vấn với người sáng lập Apple.

Thương vụ Facebook thâu tóm Instagram - Nếu chúng ta không tạo ra thứ có thể giết chết Facebook, người khác sẽ làm

Khi Facebook mua lại một công ty, họ sẽ tìm cách tiếp thu công nghệ, đổi thương hiệu sản phẩm và lấp đầy những thiếu sót bằng năng lực sẵn có của họ.

Người trẻ hát nhạc Trịnh: Làm mới nhưng vẫn giữ hồn xưa

Giải trí - Tiểu Vũ - 01/04/2025 14:00
Nhạc Trịnh dù thể hiện dưới bất cứ hình thức nào thì vẫn giữ nguyên những giá trị cốt lõi của người nhạc sĩ tài hoa.

Thể Thiên: Hành trình cách tân nhạc Trịnh Công Sơn

Giải trí - Tiểu Vũ - 01/04/2025 13:00
Thể Thiên có một hành trình cách tân nhạc Trịnh vô cùng ấn tượng để khẳng định dấu ấn cá nhân, đã thu hút sự chú ý của công chúng lẫn báo chí quốc tế.

Chàng trai TP.HCM biến bánh kem thành tác phẩm nghệ thuật đẹp đến không nỡ ăn

Phong cách sống - Nhật Thùy - 01/04/2025 12:00
Nhiều chiếc bánh kem của Anh Triết trông như tác phẩm điêu khắc hoàn mỹ, hoặc mô phỏng túi hàng hiệu y như thật, khiến khách hàng luyến tiếc không nỡ ăn.

Gemini lại "vượt mặt" ChatGPT với tính năng mới

Kỹ năng - Tuấn Anh - 01/04/2025 11:00
Gemini AI vừa có một tính năng mới mà ChatGPT chưa thể sánh kịp.

Hội chứng Peter Pan: Phổ biến ở nam giới, có xu hướng ‘nhảy’ từ mối quan hệ này sang mối quan hệ khác trong thời gian ngắn

Phong cách sống - Đinh Anh - 01/04/2025 10:00
Người phụ nữ từng yêu 1 anh chàng mang hội chứng Peter Pan cho biết bản thân thấy mình như một người mẹ chứ không phải là người yêu trong mối quan hệ này.

Khi Cuộc Đời Cho Bạn Quả Quýt và cho khán giả tuyệt tác hay nhất 2025

Điện ảnh - Lệ An - 01/04/2025 09:00
Khi Cuộc Đời Cho Bạn Quả Quýt đã khép lại, sự khép lại vẹn trọn của một kiếp người.

Sống an vui - Vì sao nỗi buồn ở lại lâu hơn niềm vui?

Từ sách - Phim - TĐ - 01/04/2025 08:00
Bây giờ chúng ta đã hiểu tâm con người rất phức tạp và ta cần biết cách kiểm soát tâm, kiểm soát cường độ của các loại cảm xúc như căng thẳng, lo âu...

Nghe nhạc Trịnh: Vẫn thấy bên đời còn có em

Giải trí - Tiểu Vũ - 31/03/2025 15:00
"Vẫn có em bên đời” không chỉ là một bản tình ca, mà còn là một lời tự sự đầy hoài niệm của Trịnh Công Sơn, người nhạc sĩ tài hoa của nền tân nhạc Việt Nam. Giai điệu nhẹ nhàng, ca từ sâu lắng đưa người nghe vào những xúc cảm tinh tế về tình yêu, sự chia xa và những dư âm còn vương trong ký ức.

Xem Hoàn Châu Cách Cách sau tuổi 30: 10 chân lý cuộc đời từ "huyền thoại tuổi thơ"

Điện ảnh - Đông - 31/03/2025 13:00
Ở ngưỡng 30, cuộc sống không còn là những câu hỏi ngây ngô, mà là hành trình đối diện và thấu hiểu chính mình qua những chân lý giản dị...

ChatGPT tạo ảnh AI theo phong cách Studio Ghibli có vi phạm bản quyền?

Kỹ năng - Sơn Vân - 31/03/2025 12:00
Hình ảnh trí tuệ nhân tạo (AI) bắt chước phong cách tinh tế của Hayao Miyazaki (người sáng lập hãng Studio Ghibli) làm nhiều người thích thú, nhưng ChatGPT đã được huấn luyện những gì để tạo ra chúng?

CEO Hannah Olala thẳng thắn: 'Lấy chồng không sướng hơn thì lấy làm gì?'

Phong cách sống - Ứng Hà Chi - 31/03/2025 10:00
Đừng bắt phụ nữ phải chịu đựng, phải hy sinh, trong khi hôn nhân là của hai người", nữ CEO nhấn mạnh.

Chất Michelle - Đi tìm câu trả lời cho bản sắc của bạn

Từ sách - Phim - Đan Thanh - 31/03/2025 09:00
Bản sắc của bạn là gì? Hãy cùng tìm câu trả lời qua những thông điệp sâu sắc mà cựu Đệ nhất Phu nhân Hoa Kỳ Michelle Obama gửi gắm trong hồi ký "Chất Michelle".

Hiểu quy luật tự nhiên để 'Sống an vui'

Từ sách - Phim - Quìn - 31/03/2025 08:00
Hạnh phúc không phải là một điều gì xa vời hay bí ẩn. Nó đến khi ta hiểu và sống thuận theo quy luật tự nhiên. Một trong những quy luật quan trọng nhất chính là nhân quả – gieo gì, gặt nấy.

DeepSeek ra bản nâng cấp cho mô hình V3, cạnh tranh với ChatGPT

Kỹ năng - Sơn Vân - 30/03/2025 13:00
DeepSeek vừa công bố bản nâng cấp quan trọng cho mô hình ngôn ngữ lớn V3, đẩy mạnh cạnh tranh với các hãng công nghệ hàng đầu Mỹ như OpenAI và Anthropic.
HẠT GIỐNG TÂM HỒN
2019 Bản quyền thuộc về hatgiongtamhon.com.vn. Phát triển bởi ONECMS
Thứ 4, 02/04/2025