Với những khám phá khoa học như tốc độ ánh sáng là không đổi, hiệu ứng quang điện, E = mc^2 và thuyết tương đối rộng, Albert Einstein được biết đến như một trong những thiên tài vĩ đại nhất của nhân loại. Tuy nhiên, danh tiếng của ông vượt xa lĩnh vực vật lý, vì Einstein đóng vai trò quan trọng trong chính trị, truyền thông và thậm chí cả các vấn đề đời sống hàng ngày. Từ những lá thư của ông và từ lời kể của những người đã từng tiếp xúc với ông, có thể thu thập được một bộ quy tắc về cuộc sống.
Khi nói đến việc sống tốt một cuộc đời, Albert Einstein - nổi tiếng là nhà vật lý và thiên tài vĩ đại nhất trong thời đại của ông, và có thể là mọi thời đại - có lẽ không phải là cái tên đầu tiên bạn nghĩ đến. Rất có thể bạn biết đến Einstein như một người tiên phong trong việc cách mạng hóa cách chúng ta nhìn nhận Vũ trụ, ông đã mang lại cho chúng ta những tiến bộ như:
- Sự không đổi của tốc độ ánh sáng,
- Thực tế là khoảng cách và thời gian không phải là tuyệt đối mà là tương đối đối với mỗi người quan sát,
- Phương trình nổi tiếng nhất của ông, E = mc^2,
- Hiệu ứng quang điện,
- Lý thuyết về lực hấp dẫn, thuyết tương đối rộng,
- Cầu Einstein-Rosen hay Lỗ sâu.
Nhưng Einstein không chỉ là một nhà vật lý nổi tiếng, ông còn là một người theo chủ nghĩa hòa bình, một nhà hoạt động chính trị, một người tích cực chống phân biệt chủng tộc và là một trong những nhân vật mang tính biểu tượng và nổi tiếng nhất trong lịch sử.
Ông cũng được biết đến vì những tính cách độc đáo, xem nhẹ các tiêu chuẩn xã hội như để đầu tóc bù xù, hài hước và rất ghét những đôi tất. Nhưng Einstein cũng là người thoải mái trong việc đưa ra lời khuyên về cuộc sống cho bạn bè, người quen và những người cùng thời với ông. Những lời khuyên thông thái và giàu lòng trắc ẩn ấy vẫn còn phù hợp với cuộc sống ngày nay. Trích từ cuốn sách “The Einstein Effect” (Hiệu ứng Einstein) được viết bởi người quản lý mạng xã hội chính thức của điền trang Einstein, Benyamin Cohen, những quy tắc để có một cuộc sống tốt đẹp vượt xa vật lý và phù hợp với tất cả chúng ta. Có lẽ đây là những bài học hay nhất và có thể áp dụng phổ biến nhất từ chính Einstein.
Việc mặc quần áo đơn giản nhưng tiện dụng, giúp người mặc cảm thấy thoải mái đã trở nên nổi tiếng trong những năm gần đây, đặc biệt là các tỷ phú công nghệ thường ăn mặc theo phong cách này.
- Steve Jobs với chiếc quần jean xanh và áo cổ lọ màu đen.
- Jeff Bezos mặc quần jean xanh với áo sơ mi ngắn tay, đơn sắc, có cổ,
- Mark Zuckerberg thích quần jean xanh và áo phông
- Satya Nadella thường mặc quần lửng, áo polo và giày Lanvin,
- Jack Dorsey hay mặc cả cây đen, gồm mũ, áo hoodie hoặc áo khoác.
Cách ăn mặc này được đánh giá cao vì một lý do trên hết: tính hiệu quả.
Nếu bạn phải đưa ra nhiều quyết định mỗi ngày hoặc nhiều công việc đòi hỏi nỗ lực tinh thần, việc cắt giảm gánh nặng tinh thần tổng thể là điều tối quan trọng nếu bạn muốn tránh sự mệt mỏi khi quyết định: khả năng đưa ra quyết định đúng đắn của chúng ta suy giảm khi chúng ta trở nên mệt mỏi hơn vì phải liên tục đưa ra những lựa chọn.
Như nhà báo thời trang Elyssa Goodman đã viết: “Đồng phục không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả thể chất mà còn cả tinh thần. Những người phải đưa ra những quyết định quan trọng mỗi ngày đôi khi sẽ chọn một sự kết hợp nhất quán vì điều đó cho phép họ tránh sự mệt mỏi khi phải quyết định, bởi việc đưa ra quá nhiều quyết định không quan trọng thực sự có thể khiến năng suất của một người giảm sút.”
Đó là một cách để tiết kiệm những nỗ lực của bạn: đặt chúng vào nơi cần thiết nhất, không lãng phí chúng vào những vấn đề không quan trọng. Nói cách khác, việc chọn không nỗ lực vào những thứ không cần thiết là một cách để trở nên hiệu quả hơn về mặt tinh thần, giúp bạn giải phóng tâm trí để tập trung vào những gì thực sự quan trọng nhất với bạn.
Việc Einstein không nỗ lực cho việc chăm chút vẻ ngoài dẫn đến mái tóc bù xù, cũng như lối viết khó đọc. Nhưng phần thưởng từ việc tập trung tâm trí vào những gì thực sự quan trọng đã đưa ông đến một cuộc sống trọn vẹn đối với ông.
Tuy nhiên, Einstein hoàn toàn không giỏi chèo thuyền và là một người chèo thuyền cực kỳ thiếu tập trung. Ông thường xuyên bị mất phương hướng, mắc cạn hoặc không thì làm cho cột buồm bị đổ. Các tàu thuyền khác thường xuyên phải đề phòng thuyền của Einstein, vì ông là mối nguy hiểm cho chính mình và những người khác, thậm chí ông còn từ chối mặc áo phao dù không biết bơi. Những người chèo thuyền khác, còn có cả trẻ em thường xuyên giải cứu ông và giúp ông kéo thuyền vào bờ là “chuyện cơm bữa”. Nhưng chèo thuyền mang lại sự thư giãn thực sự cho Einstein, mang lại cho ông sự tự do về tinh thần mà tất cả chúng ta đều khao khát cho riêng mình.
Nhưng nếu bạn xem chúng như một câu đố, bạn có xu hướng nghĩ về một cách tiếp cận mới để giải chúng. Về mặt này, Einstein gần như là một hình mẫu cho một người coi mọi khó khăn mà ông gặp phải đều là một câu đố cần giải: trong vật lý và hơn thế nữa.
Hãy xem xét câu nói nổi tiếng nhất của ông, “Trí tưởng tượng quan trọng hơn kiến thức”. Trước đây, nhiều người đã từng giải câu đố về các vật thể chuyển động gần bằng vận tốc ánh sáng (bao gồm cả những thiên tài khác như FitzGerald, Maxwell, Lorentz và Poincaré), thì chính quan điểm độc đáo của Einstein đã cho phép ông tiếp cận vấn đề theo cách đã đưa ông đến thuyết tương đối. Với một thế giới quan linh hoạt, không cứng nhắc, Einstein sẽ dễ dàng thách thức những giả định mà người khác không thể bỏ qua, cho phép ông hình thành những ý tưởng mà những người khác sẽ thẳng thừng bác bỏ.
Einstein có niềm tin mạnh mẽ về cả sự sống và thực tại vật chất, nhưng mỗi ý kiến của ông, ngay cả những ý kiến ông chắc chắn nhất, đối với ông cũng chỉ là một giả thuyết bình thường. Khi một người có một giả thuyết hoặc một ý tưởng, mục tiêu không chỉ đơn giản là tìm hiểu xem giả thuyết đó đúng hay sai; theo một nghĩa nào đó, đây là việc kém thú vị nhất. Việc tìm ra cách giải quyết vấn đề mới là điều thực sự khiến Einstein phấn khích.
Các thí nghiệm tư duy của ông là một trong những cách tiếp cận sáng tạo nhất mà các nhà vật lý từng thực hiện, và những người muốn tránh cái được gọi là cố thủ nhận thức đã áp dụng cách này.
Sóng ánh sáng sẽ trông như thế nào nếu bạn có thể theo dõi nó bằng cách truyền đi với cùng tốc độ mà nó đã truyền đi? Làm thế nào ánh sáng từ một ngôi sao ở xa bị lệch bởi lực hấp dẫn của Mặt trời trong nhật thực toàn phần? Người ta có thể thực hiện những thí nghiệm nào để xác định xem thực tế lượng tử của chúng ta có được xác định trước bởi các biến số mà chúng ta không thể quan sát trực tiếp hay không? Không giống như một nhà thuyết giáo tuyên bố mình không thể sai lầm, hay một công tố viên muốn thuyết phục bạn về quan điểm của họ, hoặc một chính trị gia chỉ muốn giành được sự chấp thuận của bạn, người có tư duy giải đố - tức là tư duy của một nhà khoa học - sẽ là người duy nhất có những khám phá mới lạ và bất ngờ.
Và nếu bạn không đạt được giải pháp mà bạn đang theo đuổi, đừng tuyệt vọng. Như Einstein đã viết cho người bạn David Bohm của mình: “Anh không nên chán nản trước tầm quan trọng của vấn đề. Nếu Chúa đã tạo ra thế giới, mối lo lắng hàng đầu của Ngài chắc chắn là không làm cho chúng ta dễ dàng hiểu được nó.” Mặc dù Einstein nổi tiếng với những vấn đề mà ông đã giải được, nhưng cũng có rất nhiều vấn đề mà ông đã lảng tránh suốt cuộc đời: từ việc tìm ra lời giải thích tất định cho hành trạng lượng tử quan sát được cho đến nỗ lực thống nhất toàn bộ vật lý học (bao gồm cả lực hấp dẫn và các lực khác) thành một khuôn khổ bao quát.
Mặc dù nhiều người đã thử và thất bại (và tiếp tục thử và thất bại) để giải những câu đố này và những câu đố khác, nhưng niềm vui và sự thỏa mãn lớn nhất thường được tìm thấy trong chính hành trình ấy.
Có bao nhiêu người trong chúng ta đã từng chứng kiến một người bạn, người quen, hoặc thậm chí là một người hoàn toàn xa lạ đưa ra một tuyên bố khiến chúng ta phẫn nộ và mất kiểm soát và kết quả là tung ra một tràng đả kích? Mặc dù điều đó có thể đáp ứng một số nhu cầu vốn có trong chúng ta là được nói lên suy nghĩ của mình và thách thức những gì chúng ta coi là không thể chấp nhận được, nhưng phản ứng như vậy có thực sự hiệu quả và giúp ta đạt được mục tiêu nào không?
Đôi khi, điều quan trọng là phải can thiệp và nỗ lực hết mình: điều mà Einstein gọi là “đập cánh”. Nhưng vào những lúc khác, trong một bài học mà Vua Bumi, từ “Avatar: The Last Airbender”, sẽ hết lòng tán thành rằng: đôi khi phản ứng tốt nhất là ngồi lại, quan sát, suy nghĩ và chờ đợi thời điểm chiến lược, thích hợp để hành động: “xù lông” vào thời điểm thích hợp.
Các nhà khoa học, bao gồm cả những người có uy tín trước đây như Johannes Stark (người đoạt giải Nobel và người tìm ra hiệu ứng Stark), đã thành lập một cộng đồng phản đối thuyết tương đối làm mất uy tín của Einstein và lý thuyết của ông. Chủ nghĩa dân tộc và chủ nghĩa bài Do Thái khi ấy đã thúc đẩy việc công kích Einstein và các ý tưởng của ông, cho rằng thuyết tương đối là sai lầm và nguy hiểm, thậm chí có những ý kiến cho rằng thuyết tương đối thật tuyệt vời nhưng Einstein đã đánh cắp nó từ các nhà khoa học “thực sự” (không phải người Do Thái). Những hành động công kích ấy đã dẫn đến hệ quả là mạng sống của Einstein bị treo tiền thưởng nên ông phải trốn khỏi Đức để đến Hoa Kỳ.
Ban đầu,Einstein cho rằng những mưu đồ này là ngớ ngẩn, lố bịch và vô hại, nhưng sau đó ông kết luận rằng: “Tuân theo quyền lực một cách mù quáng là kẻ thù lớn nhất của sự thật”.
Trong thời đại đầy rẫy tin giả ngày nay, bài học này cần được tiếp thu hơn bao giờ hết.
Năm 1937, Einstein mời ngôi sao opera da đen Marion Anderson đến ở nhà ông khi cô bị khách sạn ở Princeton từ chối cho cư trú. Năm 1946, Einstein đã thực hiện một hành động mang tính cách mạng khi đến thăm Đại học Lincoln - trường đại học cấp bằng cho những người da đen đầu tiên ở Hoa Kỳ, để giảng dạy, nói chuyện với sinh viên và trả lời các câu hỏi. Phát biểu trước toàn thể sinh viên, Einstein nói:
“Chuyến đi của tôi đến tổ chức này là vì một lý do chính đáng. Có sự tách biệt giữa người da màu và người da trắng ở Hoa Kỳ. Sự phân tách đó không phải là căn bệnh của người da màu. Đó là căn bệnh của người da trắng.”
Năm 1953, trong một bài đăng trên tờ The New York Times, Einstein công khai bảo vệ quyền tự do học thuật của William Frauenglass, một giáo viên dạy về cách xoa dịu căng thẳng giữa các chủng tộc. Năm sau đó, ông tiếp tục thúc đẩy “quyền tìm kiếm sự thật cũng như xuất bản và giảng dạy những gì người ta cho là đúng”.
Trong thời đại ngày nay, chúng ta có thể chắc chắn rằng Einstein sẽ ủng hộ quan điểm khoa học, sự thật và giáo dục là dành cho tất cả mọi người. Mặc dù một số đặc tính vật lý nhất định có thể là tương đối, như không gian và thời gian, nhưng niềm vui, kiến thức và sự thật không thuộc về một chủng tộc, quốc gia hay phe phái nào mà thuộc về toàn thể nhân loại.
- Theo Big Think
