Để hiểu tại sao một cảnh tượng quen thuộc và đơn giản như vậy lại có sức hấp dẫn bền bỉ qua nhiều thế kỷ, cần phải lần lại những phát triển về hình thái nghệ thuật mà các nghệ sĩ sử dụng để khắc họa một đề tài quen thuộc.
Thời Hy Lạp cổ đại
Bức tượng nguyên bản "Nữ thần Aphrodite của thành Knidos" đã không còn tồn tại cho tới hôm nay, nhưng sau này, có nhiều phiên bản được các nhà điêu khắc La Mã cổ đại thực hiện, lấy cảm hứng từ bức tượng do Praxiteles thực hiện.
Nữ thần Aphrodite tượng trưng cho tình yêu và vẻ đẹp là một nàng thơ lý tưởng đối với các nhà điêu khắc. Những tác phẩm khắc họa nữ thần Aphrodite được thực hiện nhiều, đáng kể có bức "Nữ thần Aphrodite của thành Knidos" do nhà điêu khắc Praxiteles sống ở thế kỷ thứ 4 trước Công nguyên thực hiện.
Bức điêu khắc mà Praxiteles thực hiện khắc họa nữ thần Aphrodite cầm một chiếc khăn lớn, đó được xem là tác phẩm đầu tiên lấy cảm hứng về cảnh tắm trong nghệ thuật. Bức tượng có kích thước bằng người thật, khắc họa vẻ đẹp của người phụ nữ khỏa thân.
Bức tượng nguyên bản đã không còn tồn tại cho tới hôm nay, nhưng sau này, có nhiều phiên bản được các nhà điêu khắc La Mã cổ đại thực hiện, lấy cảm hứng từ bức tượng do Praxiteles thực hiện.
Thời Trung cổ
Bức "Lễ rửa tội của Chúa" thực hiện bởi Giovanni Baronzio hồi thập niên 1330.
Thời kỳ này, các nghệ sĩ ở Châu Âu tìm thấy nguồn cảm hứng lớn từ chủ đề tôn giáo. Vì vậy, những cảnh tắm được khắc họa trong hội họa Trung cổ chủ yếu đặc tả cảnh làm lễ rửa tội.
Thời Phục hưng
Bức "Lễ rửa tội của Chúa" thực hiện bởi Piero della Francesca hồi thập niên 1450.
Ở thời Phục hưng, niềm hứng thú đối với những đề tài kinh điển được làm mới, các họa sĩ đương thời vẫn tiếp tục tìm cảm hứng từ những đề tài tôn giáo. Các danh họa như Leonardo da Vinci và Jan van Eyck tiếp tục khắc họa cảnh tắm trong các lễ rửa tội.
Bức "Diana và Actaeon" thực hiện từ năm 1556 - 1559 bởi danh họa Titian.
Bên cạnh đó, các họa sĩ thời kỳ Phục hưng cũng tìm tới các câu chuyện thần thoại. Đáng kể hàng đầu là bức "Diana và Actaeon" (thực hiện từ năm 1556 - 1559) bởi danh họa Titian, một bậc thầy của hội họa Phục hưng, người chuyên khắc họa những nữ thần khỏa thân đẹp mê hoặc và những cuộc đi săn dữ dội (hai đề tài mà Titian biết rằng các khách hàng quý tộc của mình vô cùng ưa chuộng).
Thời đại vàng của hội họa Hà Lan
Rembrandt thực hiện bức "Bathsheba trong nhà tắm" hồi năm 1654.
Hội họa Hà Lan hồi thế kỷ 17 chứng kiến sự xuất hiện của những danh họa bậc thầy, trong đó, danh họa Rembrandt là một nhân vật tiên phong. Ông từng thực hiện bức "Bathsheba trong nhà tắm" hồi năm 1654, đây được xem là một trong những tác phẩm xuất sắc nhất của Rembrandt.
Bức tranh vừa gợi cảm vừa giàu xúc cảm, xoay quanh câu chuyện về nàng Bathsheba xinh đẹp, nhà vua đem lòng yêu nàng nên đã sắp đặt để chồng nàng phải ra chiến trường. Bức họa của Rembrandt được khắc họa từ góc nhìn của chính... nhà vua, khi ông ta đang ngắm trộm nàng Bathsheba tắm.
Bức họa của Rembrandt có một sự tập trung cao độ với cấu trúc chặt chẽ, nhấn vào nhân vật người đẹp, làm toát lên vẻ đẹp tuyệt trần, những nét cọ và các gam màu được nhận định là đỉnh cao tuyệt mỹ.
Cách khắc họa của Rembrandt về nàng Bathsheba không hề có nét "thoát tục" mà rất đời thực, tạo nên hướng đi mới cho những bức họa khắc họa cảnh tắm, giúp các tác phẩm về sau mạnh dạn rời xa khỏi đề tài tôn giáo và trở nên chân thực theo hướng đời thường.
Trào lưu tân cổ điển trong hội họa Pháp thế kỷ 18 - 19
Bức "Người đẹp đi tắm" của Jean Auguste Dominique Ingres, thực hiện hồi năm 1808.
Trong hội họa Pháp thế kỷ 18 - 19, những danh họa như François Boucher, Jean Auguste Dominique Ingres, hay Eugène Delacroix đều mượn ý niệm thanh cao, thoát tục của việc gột rửa, nhằm sử dụng cảnh tắm như một cái nền đẹp đẽ để biểu đạt vẻ đẹp khỏa thân một cách tự nhiên, mềm mại.
Các họa sĩ tại Pháp thời kỳ này chịu ảnh hưởng của trào lưu tân cổ điển, họ tìm lại và làm mới những ý niệm nghệ thuật của Hy Lạp và La Mã cổ đại, dù vẫn mang nguồn cảm hứng cổ điển, nhưng phong cách tân cổ điển thường đưa vào những chi tiết đương đại.
Có thể nhắc tới bức "Người đẹp đi tắm" của Jean Auguste Dominique Ingres. Tác phẩm khắc họa một người phụ nữ khỏa thân đang chuẩn bị đi tắm. Những đường nét và tông màu tinh tế đã giúp bức vẽ trở thành điểm nhấn trong sự nghiệp của họa sĩ và là một trong những tác phẩm có tính tiên phong rất quan trọng cho hội họa hiện đại sau này.
Hội họa hiện đại
Bức "Chậu tắm" của Edgar Degas, thực hiện hồi năm 1886.
Khi đời sống ngày càng trở nên hiện đại, việc đưa hệ thống dẫn nước vào trong nhà trở nên phổ biến trong các biệt thự của giới nhà giàu, hiện tượng này xuất hiện cùng thời điểm với những bước đi mới của hội họa hiện đại.
Cảnh tắm trước đó vốn được khắc họa trong quang cảnh ngoài trời, trong hồ nước, dòng suối, giờ đây được thay đổi bối cảnh, đưa vào trong phòng kín. Những bức tranh khắc họa phụ nữ tắm của danh họa người Pháp Edgar Degas cho thấy rõ ràng cảnh tắm từ một hoạt động có tính cộng đồng, đã trở thành một việc riêng tư của mỗi người.
Edgar Degas rất ngưỡng mộ họa sĩ "tiền bối" Jean Auguste Dominique Ingres. Degas sau này cũng bị hấp dẫn bởi đề tài mà "thần tượng" Ingres từng theo đuổi: cảnh tắm. Trong những thập niên cuối của cuộc đời mình, Degas chuyển từ đề tài khắc họa vũ nữ sang khắc họa phụ nữ tắm.
Nhìn chung, cảnh tắm tiếp tục mê hoặc những họa sĩ hiện đại như Georges Seurat, Pierre-Auguste Renoir, Paul Cézanne, và Paul Gauguin, họ khắc họa một đề tài có tính truyền thống theo những cách nhìn mới, dạng thức mới để biểu đạt vẻ đẹp hình thể.
Ở thập niên 1920, các họa sĩ nổi tiếng như Matisse, Georges Braque, Pablo Picasso, Pierre Bonnard, và Jean Metzinger đều có hứng thú khắc họa cảnh tắm với những nét hiện đại của hội họa thế kỷ 20.
Trường phái lập thể biến hóa hình hài quen thuộc của những người phụ nữ trở thành những mảng khối lạ lùng. Trường phái siêu thực còn đi xa hơn thế, như Salvador Dalí, ông chỉ khắc họa một phần hình thể của nhân vật. Joan Miró thậm chí khắc họa theo kiểu "ý niệm" đến mức người xem... chẳng thấy nhân vật đâu.
Hội họa đương đại
Bức "Chân dung một họa sĩ" do David Hockney thực hiện hồi năm 1972.
Hiện giờ, các họa sĩ vẫn tiếp tục khai thác đề tài về cảnh tắm. Họa sĩ nổi tiếng người Anh David Hockney (hiện 83 tuổi) cũng đã tìm thấy nguồn cảm hứng lớn từ đề tài này, ông là một họa sĩ tiên phong trong trào lưu nghệ thuật đại chúng. David Hockney vốn có nhiều tác phẩm khắc họa quang cảnh bể bơi, như bức "Chân dung một họa sĩ", "Người tắm nắng" hay "Một cú tóe nước".
Cách khắc họa hiện đại của David Hockney nằm ở chỗ ông không quá chú tâm vào nhân vật mà bị thu hút bởi làn nước và bối cảnh xung quanh. Ông hứng thú với việc khắc họa làn nước trong những bức tranh khắc họa cảnh tắm.
Họa sĩ David Hockney từng nói: "Khắc họa bể bơi đòi hỏi việc đặc tả được những thay đổi đa dạng rất khó nắm bắt, như màu nước, sóng nước, làn nước... Làn nước vừa phản chiếu bầu trời, vừa phản ánh độ sâu của bể... Đặc tả bể bơi trong một ngày lặng gió và mặt trời chói chang cũng khác so với một ngày có gió và ánh nắng dịu".
Đó chính là sự khác biệt của cảnh tắm trong hội họa đương đại khi bối cảnh nhiều khi còn khiến họa sĩ tư duy hơn nhiều hơn cả việc khắc họa nhân vật.
Bích Ngọc
Theo My Modern Met/Artnet
