Ánh sáng trong ta
Là một trong 100 quyển sách phải đọc năm 2022 do tạp chí Time bình chọn, cuốn sách này dành cho những ai đang tìm kiếm sức mạnh và sự lạc quan trong thời điểm khó khăn.
Theo Financial Times, AI tạo sinh mang đến những lối tắt hấp dẫn, giúp sinh viên dễ dàng tìm kiếm thông tin, viết luận văn hay giải quyết các bài tập phức tạp. Tuy nhiên, điều này cũng có thể khiến họ dần trở thành những "người máy suy nghĩ" – những người chỉ đơn thuần tiếp nhận thông tin mà không thực sự rèn luyện tư duy phản biện hay sáng tạo.
Sinh viên ngày càng phụ thuộc vào AI
Việc sử dụng AI trong môi trường đại học đang gia tăng nhanh chóng. Một cuộc khảo sát tại Anh cho thấy 92% sinh viên đã sử dụng AI tạo sinh trong năm 2024, tăng mạnh so với 66% của năm 2023. Đặc biệt, 88% trong số họ đã ứng dụng AI vào các bài kiểm tra và đánh giá, cho thấy công nghệ này đã trở thành một phần không thể thiếu trong quá trình học tập.
Một số giảng viên đề xuất thử nghiệm các phương pháp mới, chẳng hạn như yêu cầu sinh viên cải thiện các bài viết do AI tạo ra hoặc so sánh bài làm của mình với AI để đánh giá sự sáng tạo, chính xác và chiều sâu lập luận. Điều này có thể giúp sinh viên nhận thức được sự khác biệt giữa tư duy con người và nội dung do máy móc tạo ra.
Tuy nhiên, khi phương pháp này được thử nghiệm, kết quả không như mong đợi. Maria Abreu, giáo sư tại Đại học Cambridge, cho biết khi sinh viên được yêu cầu chỉnh sửa nội dung do AI viết, hầu hết chỉ thay đổi về mặt hình thức, mà không cải thiện cấu trúc lập luận hay nội dung. Trong khi đó, sinh viên bậc thạc sĩ làm tốt hơn, có lẽ vì họ đã rèn luyện tư duy phản biện và khả năng lập luận qua nhiều năm học tập.
AI có thể làm giảm khả năng tư duy phản biện
Với sự phát triển của AI, nhiều trường đại học đang dần quay lại các phương pháp đánh giá truyền thống, như thi kín hoặc làm bài mà không có sự trợ giúp từ máy tính. Michael Veale, phó giáo sư tại Đại học College London, coi AI là "mối đe dọa đối với quá trình học tập" vì nó cung cấp một lối tắt quá hấp dẫn cho những sinh viên thiếu thời gian nhưng vẫn muốn đạt điểm cao.
"Vai trò của chúng tôi là cảnh báo sinh viên về những cám dỗ này - những lối tắt có thể hạn chế tiềm năng phát triển của họ. Chúng tôi muốn họ sử dụng công cụ tốt nhất cho công việc khi đến thời điểm thích hợp, nhưng không phải ngay từ đầu khi họ chưa đủ nền tảng kiến thức", ông nói.
Không chỉ trong lĩnh vực nhân văn, AI cũng đang ảnh hưởng đến cách sinh viên học lập trình. Một nghiên cứu trên ACM Digital Library cho thấy những sinh viên có năng lực cao sử dụng AI một cách thông minh để tăng tốc quá trình giải quyết vấn đề. Trong khi đó, những sinh viên yếu hơn thường hiểu sai hướng dẫn của AI nhưng vẫn tự tin vào kết quả, dẫn đến "ảo tưởng không đáng có về năng lực".
Nguy cơ phụ thuộc vào AI trong công việc
AI không chỉ thay đổi cách sinh viên học tập mà còn ảnh hưởng đến cách con người làm việc. Một nghiên cứu của Microsoft cho thấy AI đã thay đổi "bản chất của tư duy phản biện", khiến con người chuyển từ việc "thu thập thông tin" sang "xác minh thông tin", từ "giải quyết vấn đề" sang "tích hợp phản hồi AI", và từ "thực hiện nhiệm vụ" sang "quản lý nhiệm vụ".
Dù điều này giúp cải thiện hiệu suất làm việc, nhưng nó cũng làm dấy lên lo ngại rằng con người sẽ dần đánh mất khả năng suy nghĩ độc lập và trở nên phụ thuộc vào AI. Đây không phải là vấn đề mới. Năm 1983, nhà nghiên cứu Lisanne Bainbridge đã chỉ ra trong bài báo nổi tiếng "Những điều trớ trêu của tự động hóa" rằng khi con người quá dựa vào hệ thống tự động, kỹ năng và kiến thức của họ sẽ dần bị suy giảm, khiến họ gặp khó khăn khi cần can thiệp vào hệ thống.
Một ví dụ điển hình là hệ thống GPS. Ngày nay, nhiều người đã quên cách đọc bản đồ hoặc tìm đường mà không cần đến ứng dụng điều hướng. Điều này có thể không quá nghiêm trọng, nhưng nếu tình trạng tương tự xảy ra trong các lĩnh vực quan trọng như y tế, tài chính hay kỹ thuật, hậu quả có thể rất lớn.
Nghiên cứu của Microsoft chỉ ra rằng những người có sự tự tin cao hơn - tức là những người biết rằng họ có thể hoàn thành công việc mà không cần AI - thường có tư duy phản biện tốt hơn. Điều này cho thấy các trường đại học cần tập trung vào việc rèn luyện kỹ năng cơ bản cho sinh viên trước khi để họ sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ.
Nếu sinh viên chỉ biết sử dụng AI mà không thực sự hiểu cách suy nghĩ độc lập, họ sẽ dễ dàng trở thành những "người máy suy nghĩ" - chỉ biết chấp nhận kết quả từ AI mà không đặt câu hỏi hay đánh giá tính chính xác của nó.
AI là một công cụ mạnh mẽ, nhưng nó không thể thay thế tư duy con người. Sinh viên cần được hướng dẫn cách sử dụng AI đúng cách - không phải để làm thay công việc của họ, mà để bổ trợ cho khả năng tư duy của chính họ. Nếu không, họ có nguy cơ mất đi những kỹ năng quan trọng và trở nên phụ thuộc vào công nghệ.
Các trường đại học cần nhận thức rõ điều này và đưa ra các phương pháp giảng dạy phù hợp, giúp sinh viên không chỉ biết cách tận dụng AI mà còn có thể suy nghĩ một cách độc lập, sáng tạo và phản biện -những kỹ năng mà máy móc không thể thay thế.
