Xu hướng sách phi hư cấu thế kỷ 21 bộc lộ bản chất con người

Theo The Independent, vào khoảng đầu thiên niên kỷ, xu hướng lớn nhất trong văn học phi hư cấu là các tác phẩm về sự khốn khổ. Độc giả cả trẻ và già say sưa đọc những câu chuyện ảm đạm, điển hình là ấn phẩm năm 1995 A Child Called "It", hồi ký thời thơ ấu của Dave Pelzer khi chịu sự lạm dụng của người mẹ nghiện rượu, cùng các tác phẩm nằm trong loạt Painful Lives trên kệ sách của Waterstones.

Hiện nay, thời điểm nhìn lại sự thay đổi của văn học phi hư cấu đã tới. Gần 1/4 thế kỷ đã qua, danh sách tác phẩm ăn khách của The Sunday Times cùng số liệu thống kê do Nielsen BookData cung cấp cho thấy văn học phi hư cấu và sở thích đọc sách của độc giả Anh phần nào đã thay đổi. Dù không còn quá tập trung vào những hoàn cảnh khốn khổ, câu chuyện về cuộc sống riêng tư vẫn thu hút nhiều sự quan tâm.

Theo Nielsen BookData, kể từ năm 2000, nhóm tác phẩm lớn nhất thuộc thể loại phi hư cấu tại thị trường Anh là tiểu sử và tự truyện. Cuốn sách bán chạy nhất là hồi ký y khoa của Adam Kay, This Is Going to Hurt: Secret Diaries of a Junior Doctor (2017).

Được BBC chuyển thể thành loạt phim có sự tham gia của Ben Whishaw vào năm 2022, cuốn sách kể chi tiết về sự căng thẳng tột độ khi làm việc trong ngành y tế Anh. Doanh số bán sách đã tăng mạnh trong thời kỳ đại dịch, khi vai trò của ngành y được chú ý và trong bối cảnh cuộc tranh luận ngày càng gay gắt về mức lương của bác sĩ mới vào nghề.

Thành công của cuốn sách đã cho thấy tính nhân văn trong lựa chọn đọc của độc giả, bao gồm đánh giá cao các khía cạnh con người của dịch vụ chăm sóc sức khỏe và thể hiện sự đồng cảm với gánh nặng về cảm xúc và tâm lý của nhân viên y tế.

Ngoài tính thời sự và nhân văn, các tác phẩm ăn khách khác còn rất giàu tính học thuật và chiều sâu như Sapiens: A Brief History of Humankind (2011) và Homo Deus: A Brief History of Tomorrow (2015), cả hai đều của Yuval Noah Harari, Prisoners of Geography của Tim Marshall (2015) và Surrounded by Idiots: The Four Types of Human Behaviour của Thomas Erikson (2014).

Maia Snow, biên tập tại tạp chí xuất bản The Bookseller, lưu ý rằng các cuốn sách đã đơn giản hóa những khái niệm trước đây được coi là quá phức tạp để một người bình thường có thể hiểu được. “Hai cuốn sách của Harari là những ví dụ rõ ràng về điều này, chúng đề cập đến một chủ đề lớn, thay vì các nội dung hẹp chỉ hấp dẫn một nhóm nhỏ. A Short History of Nearly Everything của [Bill] Bryson, một cuốn sách ăn khách hàng đầu khác trong giai đoạn này, cũng có cách tiếp cận tương tự”, Snow nói.

Xu hướng tiếp cận các chủ đề phức tạp này phản ánh cuộc cách mạng thông tin của những năm 2010 và số lượng người trực tuyến ngày càng tăng. Vào năm 2000, chỉ 25% người ở Vương quốc Anh có quyền truy cập internet. Đến năm 2017, con số đó đã tăng vọt lên 90%. Trong khi công chúng từng kinh ngạc trước những dịch vụ internet thô sơ của những năm 2000, thì giờ đây mỗi người đều tiếp cận và quen với lượng thông tin khổng lồ hàng ngày. Trong khi việc đào sâu trong một kho kiến thức lớn như vậy không phải là dễ dàng thì các tác phẩm phi hư cấu như Sapiens, sâu sắc, có tư duy phản biện và cung cấp bối cảnh về thế giới của chúng ta, giúp điền vào chỗ trống.

Nhà văn kiêm biên tập viên về văn hóa Annabel Nugent cho tờ The Independent chia sẻ: "Chúng ta quan tâm đến điều mọi người nghĩ và làm. Chúng ta không chỉ nghĩ về bản thân mà còn muốn hiểu cách thế giới này vận hành".

Ngoài những tác phẩm trên, một số cuốn sách self-help vẫn tạo được dấu ấn. Theo Nielsen BookData, một thành công nổi bật của thế kỷ 21 là cuốn Atomic Habits: An Easy and Proven Way to Build Good Habits and Break Bad Ones (2018) của James Clear. Với những người đã từng đọc tác phẩm này, một câu nói có lẽ đã khắc sâu vào trí nhớ: “Những thay đổi nhỏ nhưng mang lại kết quả đáng chú ý”.

Một hiện tượng khác của năm 2018 là Good Vibes, Good Life: How Self-Love is the Key to Unlocking Your Greatness của Vex King, một cuốn sách self-help cơ bản của một người có ảnh hưởng trên Instagram.

Tác phẩm này thể hiện một bước ngoặt nhỏ trong văn hóa, nơi những điều từng bị coi là quá dung tục lại được chấp nhận ở châu Âu, nơi thường đánh giá cao văn hóa của giới tinh hoa.

Thêm vào đó, đại dịch Covid-19 đã góp phần thúc đẩy hành trình hướng nội của độc giả, nghiêm túc hơn trong việc tự nhận thức bản thân, thậm chí còn tiến sâu vào thế giới tâm linh, điều được phản ánh trong sự quan tâm đối với Closer to Love: How to Attract the Right Relationships and Deepen Your Connections, tác phẩm ra mắt năm 2023 của Vex.

Sự nổi tiếng của sách phi hư cấu, không giống như tiểu thuyết, được quyết định bởi nhu cầu thực sự của độc giả. Snow đánh giá: "Tôi thấy thú vị khi các giải thưởng có thể có tác động lớn đến tiểu thuyết, những điều tương tự dường như không áp dụng cho phi hư cấu".

Sách phi hư cấu giống như cam kết của độc giả với trí tuệ. Và với xu hướng đọc sách phi hư cấu hiện nay, con người dường như đang ngày càng biết cách phát triển bản thân mình tốt hơn.