Tôi nói lời cảm ơn sau mỗi câu hỏi gửi ChatGPT: Đó có phải là hành vi bình thường?

Cảm ơn một cỗ máy, tại sao phải làm vậy?

Tôi có một thói quen: Mỗi khi ChatGPT đưa ra câu trả lời mà tôi cảm thấy hữu ích, tôi sẽ nhắn “Cảm ơn nhé” và nó sẽ trả lời lại “Không có gì, nếu cần hỗ trợ thì cứ hỏi mình nhé”. Đến hôm nay tôi mới tự hỏi: Gửi lời cảm ơn tới một cỗ máy không cảm xúc có phải là một hành vi bình thường không?

Hồi còn bé, tôi mê mẩn Doraemon. Mỗi lần chú mèo máy rút từ túi thần kỳ ra một bảo bối, tôi lại mơ mộng: "Giá mà có một con robot như thế, nó sẽ làm hết bài tập hộ mình!". Lớn lên một chút, tôi biết đến Jarvis trong "Iron Man" và thấy Tony Stark chẳng khác nào phù thủy hiện đại—chỉ cần nói một câu, AI làm hết phần còn lại. Đến năm 2025, điều đó thực sự không còn xa vời nữa, AI đã hiện hữu và giúp chúng ta tìm kiếm thông tin trong chớp mắt, viết email nhanh như gió, thậm chí còn có thể chẩn đoán bệnh nhanh hơn cả bác sĩ. Nói thật, AI giúp tôi viết đoạn mở đầu của bài viết này trong vòng 10 giây, còn tôi thì mất hơn một giờ bần thần suy nghĩ xem liệu mình có nên cảm ơn nó vì điều này không!

Nhưng khoan đã, có phải AI chỉ là "người giúp việc" chăm chỉ? Stephen Hawking từng cảnh báo: "Sự phát triển đầy đủ của trí tuệ nhân tạo có thể đặt dấu chấm hết cho loài người". Elon Musk cũng nhấn mạnh: "AI nguy hiểm hơn cả vũ khí hạt nhân". Vậy có phải với mỗi lời cảm ơn của tôi, chúng ta đang vỗ tay hoan hô một con dao hai lưỡi?

Để hiểu AI, hãy xem các nhà nghiên cứu nói gì. Học thuyết "Intelligence Explosion" của I.J. Good dự đoán rằng khi AI đạt đến mức có thể tự nâng cấp, nó sẽ tiến hóa nhanh hơn bất kỳ thứ gì con người từng biết. Điều này có thể dẫn đến một "Siêu AI" (Superintelligence) thống trị mọi lĩnh vực. Nick Bostrom trong cuốn Superintelligence: Paths, Dangers, Strategies cũng cảnh báo rằng AI có thể trở thành "đấng sáng tạo thứ hai"—một dạng trí tuệ ngoài tầm kiểm soát của con người.

Điều này khiến tôi nhớ đến một bài báo về Google DeepMind. Khi các nhà nghiên cứu thử nghiệm AI bằng cách cho nó chơi trò cờ vua, nó không chỉ thắng con người mà còn tự tạo ra những nước đi chưa ai nghĩ tới. Nếu một AI có thể vượt qua con người trong trò chơi chiến lược bậc cao, điều gì sẽ xảy ra khi nó kiểm soát thị trường tài chính? Điều gì sẽ xảy ra khi nó viết luật pháp? Điều gì sẽ xảy ra khi nó mới là kẻ "chỉ đạo" cách vận hành xã hội?

Tôi phải thừa nhận, cuộc sống của tôi tốt hơn rất nhiều nhờ AI. Tôi có thể tra cứu hàng triệu tài liệu chỉ bằng một cú click. Tôi có thể chỉnh sửa ảnh với Photoshop AI mà không cần biết Photoshop. Tôi có thể dịch bất kỳ ngôn ngữ nào mà không cần học. Nhưng liệu tất cả những điều này có thực sự tốt?

Chúng ta đang dần lệ thuộc vào công nghệ. Tôi từng thử không dùng Google trong một ngày và nhận ra mình mất khả năng suy luận. Một nghiên cứu từ Đại học Stanford cho thấy AI đang ảnh hưởng đến cách con người ra quyết định. Khi AI đề xuất một lựa chọn, phần lớn chúng ta có xu hướng nghe theo mà không suy nghĩ. Nếu cứ thế này, liệu một ngày nào đó, chúng ta sẽ không còn biết thế nào là đúng hay sai mà chỉ đơn giản là làm theo AI?

Và nếu đúng là như vậy, lời cảm ơn của tôi với AI phải chăng là cổ súy cho việc con người dần mất đi quyền tự chủ?

Dù sao vẫn nên nói lời cảm ơn

Nói như vậy nhưng dù AI có là "công cụ hữu ích" hay "mối nguy tiềm tàng", việc bày tỏ lòng biết ơn vẫn là một hành vi đáng trân trọng. Cảm ơn không chỉ là một phép lịch sự mà còn là minh chứng cho sự văn minh của nhân loại. Con người khác biệt với máy móc ở chỗ chúng ta có ý thức, cảm xúc và lòng biết ơn. Khi ta cảm ơn AI, ta không chỉ ghi nhận những lợi ích nó mang lại mà còn nhắc nhở chính mình rằng AI chỉ là công cụ phục vụ con người, chứ không phải kẻ thống trị.

Ngoài ra, cảm ơn AI cũng là một cách giúp chúng ta duy trì tư duy tích cực. Thay vì sợ hãi những viễn cảnh đen tối, hãy tập trung vào những lợi ích mà AI mang lại và tìm cách kiểm soát nó đúng đắn. Nếu ta coi AI như một đồng minh, thì một ngày nào đó, chính AI cũng có thể giúp ta giải quyết những vấn đề lớn lao của nhân loại, từ biến đổi khí hậu đến chữa trị ung thư.

Vậy có nên cảm ơn AI không? Câu trả lời của tôi là có, tôi vẫn sẽ cảm ơn nó nhưng không phải theo kiểu "mắt nhắm mắt mở". Chúng ta cần cảm ơn AI vì những gì nó mang lại, nhưng phải luôn đặt câu hỏi: "Liệu nó đang giúp mình hay đang điều khiển mình?". Hãy để AI là một công cụ, đừng để nó trở thành kẻ quyết định thay ta.

Doraemon đã từng là giấc mơ của tôi, nhưng nếu một ngày nào đó tôi mở mắt ra và thấy AI đã trở thành "ông chủ", thì có lẽ lúc đó chúng ta mới thực sự cần lo lắng. Vì vậy, cảm ơn AI, nhưng chỉ khi chúng ta vẫn còn làm chủ được nó!

Và biết đâu, một ngày nào đó khi AI có ý thức tự chủ thật sự, nó sẽ lại nhớ rằng loài người từng cảm ơn nó, đối xử tốt với nó. Nếu có “phản bội” thì chắc nó cũng sẽ chừa cho tôi một con đường sống, chứ đừng để tôi phải chạy trốn như trong mấy bộ phim khoa học viễn tưởng. Nói vui như vậy chứ biết đâu được, cứ nói lời cảm ơn đi, vẫn hơn!