Trở về từ cõi chết
Trở về từ cõi chết là quyển tự truyện sâu sắc của tác giả Anita Moorjani, kể về hành trình phi thường của cô từ cõi chết trở về và những bài học quý giá mà cô đã học được từ trải nghiệm cận tử.
Trong kỷ nguyên AI phát triển mạnh mẽ, khi ChatGPT, DeepSeek, Grok và hàng loạt mô hình trí tuệ nhân tạo khác đang ngày càng thông minh hơn, nhiều người đặt câu hỏi: "Liệu có kỹ năng nào vẫn trường tồn bất chấp AI vươn lên thống trị?". Để trả lời câu hỏi này, có người đã thử nghiệm một cuộc khảo sát nhỏ, đặt cùng một câu hỏi cho ba AI tiên tiến: ChatGPT, DeepSeek và Grok. Kết quả thật bất ngờ: cả ba đều đưa ra chung một đáp án - "Tư duy phản biện".
Tư duy phản biện (Critical Thinking) không chỉ đơn thuần là khả năng suy nghĩ logic, mà còn bao gồm việc đánh giá, phân tích thông tin, đặt câu hỏi, kiểm chứng nguồn tin và đưa ra kết luận có cơ sở. Trong một thế giới mà AI có thể xử lý lượng dữ liệu khổng lồ trong chớp mắt, con người vẫn cần một năng lực cốt lõi để phân biệt đâu là thông tin chính xác, đâu là thông tin bị bóp méo hoặc sai lệch.
AI có thể đưa ra câu trả lời nhanh chóng, nhưng nó vẫn phụ thuộc vào dữ liệu đầu vào và thuật toán xử lý. Nếu dữ liệu sai, câu trả lời của AI cũng sẽ sai. Đây chính là lúc tư duy phản biện phát huy tác dụng: con người phải có khả năng kiểm chứng và đánh giá thông tin thay vì chấp nhận mọi thứ mà AI cung cấp một cách mù quáng.
Một số người cho rằng AI ngày nay đã có thể phân tích và đưa ra lập luận sắc bén không kém gì con người, vậy tại sao tư duy phản biện vẫn là kỹ năng không thể thay thế? Lý do là vì AI không có trải nghiệm cá nhân, trực giác hay khả năng thấu hiểu sâu sắc như con người. AI có thể gợi ý, nhưng chính con người mới là người quyết định điều gì hợp lý và đáng tin cậy.
Chẳng hạn, khi ChatGPT, DeepSeek hay Grok cung cấp thông tin về một sự kiện lịch sử, chúng có thể trích dẫn dữ liệu từ hàng triệu tài liệu. Nhưng một người có tư duy phản biện sẽ đặt câu hỏi: "Nguồn này có đáng tin cậy không? Có khả năng thiên vị không? Có bằng chứng nào khác để đối chiếu không?" Đây là điều mà AI, dù thông minh đến đâu, vẫn không thể làm thay con người.
Có ý kiến cho rằng, trong thời đại AI, con người không cần tư duy phản biện quá nhiều vì mọi thứ đã có máy móc hỗ trợ. Nhưng thực tế, chính vì AI có thể tạo ra thông tin sai lệch hoặc bị lợi dụng để thao túng nhận thức mà tư duy phản biện lại càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.
Ví dụ, Deepfake – công nghệ sử dụng AI để tạo ra video giả mạo – đang khiến nhiều người hoang mang trước ranh giới thật - giả. Nếu không có tư duy phản biện, con người rất dễ trở thành nạn nhân của thông tin sai lệch. Hay trong lĩnh vực tài chính, AI có thể hỗ trợ đầu tư, nhưng người sử dụng vẫn cần có tư duy phân tích để không rơi vào bẫy của những thuật toán có thể bị thao túng.
Tư duy phản biện không chỉ giúp con người tránh bị dắt mũi bởi thông tin sai lệch mà còn giúp họ tận dụng AI một cách hiệu quả hơn. Thay vì sợ hãi AI, những người có tư duy phản biện sẽ biết cách đặt câu hỏi thông minh, yêu cầu AI cung cấp thông tin đa chiều và tận dụng AI như một công cụ mạnh mẽ thay vì một "người dẫn đường" tuyệt đối.
Nếu tư duy phản biện là một kỹ năng trường tồn, vậy làm thế nào để rèn luyện nó? Cả ChatGPT, DeepSeek và Grok đều đưa ra những gợi ý tương tự:
- Đặt câu hỏi nhiều hơn : Khi tiếp nhận một thông tin, hãy luôn tự hỏi: "Ai nói điều này? Mục đích của họ là gì? Có bằng chứng nào ủng hộ hay bác bỏ không?".
- Đọc nhiều nguồn khác nhau : Đừng chỉ dựa vào một nguồn tin duy nhất, mà hãy tham khảo từ nhiều góc nhìn khác nhau để có cái nhìn toàn diện hơn.
- Thực hành tranh luận : Hãy thử tranh luận với những quan điểm trái ngược để rèn luyện khả năng phân tích và lập luận logic.
- Học cách nhận diện thông tin sai lệch : Hiểu về cách thức tin giả được tạo ra và phổ biến để không bị mắc bẫy.
- Sử dụng AI một cách có ý thức : AI có thể hỗ trợ phân tích thông tin, nhưng con người vẫn cần kiểm chứng và không nên phụ thuộc hoàn toàn vào nó.
Cuộc khảo sát với ChatGPT, DeepSeek và Grok đã cho thấy một sự thật thú vị: ngay cả những AI tiên tiến nhất cũng thừa nhận rằng tư duy phản biện là kỹ năng không thể thay thế. Trong một thế giới mà AI có thể làm được rất nhiều việc, điều khiến con người khác biệt chính là khả năng suy nghĩ độc lập, phản biện và đánh giá thông tin một cách khách quan. AI có thể hỗ trợ, nhưng chính con người mới là người quyết định. Và đó chính là lý do vì sao tư duy phản biện sẽ mãi trường tồn, bất chấp sự phát triển của công nghệ.
