Phạm Công Luận: Sài Gòn ngoảnh lại trăm năm

Theo Phạm Công Luận/Người Đô Thị03/02/2021 18:30
Phạm Công Luận: Sài Gòn ngoảnh lại trăm năm

Những ngày trước Tết Tân Sửu 2021, Phạm Công Luận đã cho ra mắt hai cuốn sách mới: Sài Gòn ngoảnh lại trăm năm và Tùy bút - hồi ký - giai thoại trên báo xuân Sài Gòn xưa (tập II).

Nhân dịp này, tờ Người Đô Thị giới thiệu lời bạt nhan đề “Tìm về Sài Gòn – Gia Định thời quá khứ, hành trình khó khăn đầy thú vị” của Phạm Công Luận, như một cách phi lộ để độc giả tường minh những giá trị của hai tác phẩm được thực hiện công phu, cẩn trọng và “viết những điều nghiêm túc bằng cách thức dễ tiếp nhận, có cảm xúc” của “một người viết báo, lỡ bước đeo đuổi chủ đề Sài Gòn xưa từ mấy năm qua”, như tác giả tự sự.

phamcongluan1.jpg
Cuốn sách Sài Gòn ngoảnh lại trăm măm của Phạm Công Luận

Tôi không có quê hương ấp ủ một tuổi thơ để trở về theo chiều không gian. Nên khi viết cuốn sách về cuộc sống trăm năm qua của Sài Gòn – Gia Định này, đối với tôi, như được về quê hương bản quán bằng chiều thời gian. Đây là hành trình thú vị nhưng đầy thách thức, như lâu nay tôi vẫn gặp khi viết về chủ đề Sài Gòn xưa.

Tôi lớn lên trong xóm nhỏ ở một khu dân cư thuộc ngoại ô Sài Gòn, nay là quận Phú Nhuận. Trong xóm tôi đa số là người Nam, nhưng cũng có người Bắc, người Trung, người gốc Hoa, người lai Ấn. Từ nhà ra khỏi con hẻm, thấy ngay trường học Chánh Tâm, tiệm chạp phô và xe mì của người Hoa, quán bán cà ri dê của người Ấn.

Trước khi tôi sinh ra vài năm, ông chủ đất người Pháp vẫn đi thu tiền mướn mấy căn phố trên đường Capitaine Faucon (Trần Huy Liệu bây giờ). Sau năm 1965, còn có ông Mỹ dân sự sống với vợ bên khu chợ Ga, thỉnh thoảng cho kẹo đám con nít đi nhà thờ Nam. Tôi lớn lên, quen dần với cuộc sống phong phú đa dạng đó, ăn đủ các món Tây, Hoa, Ấn, Việt với Bắc Trung Nam, dùng nhiều món đồ có xuất xứ khắp nơi. Đời sống vật chất mỗi nhà tuy không thể so với ngày nay nhưng cũng được tiện nghi dần. Cuộc sống tinh thần càng thêm phong phú.

Trong mỗi nhà, ban đầu chiếc radio hay cái xe đạp là mơ ước lớn, rồi trở nên bình thường. Sau là mơ cái máy hát dĩa, máy nghe băng cối, xe máy Đức, xe Honda, xe ô tô… tùy theo khả năng chủ nhà. Lúc đầu là ở nhà thuê, sau tìm mua ngôi nhà mái lá vách ván, rồi nhà vách tường mái lợp tôn, rồi căn cư xá khang trang, biệt thự đơn lập hay song lập…

phamcongluan2.jpg

Ký họa đường vào chợ Ga - Phú Nhuận từ đường Võ Tánh (đường Hoàng Văn Thụ ngày nay). Tranh: Phạm Công Tâm

Sài Gòn không phải là cái nôi của cải lương, nhưng là nơi hình thành và là đất sống quan trọng nhất của nhiều đoàn cải lương lớn nhất xứ này.

Không có gốc gác ở đây, nhưng phở Sài Gòn được ưa chuộng không kém phở Hà Nội. Sài Gòn là nơi hội tụ nhiều món ngon vùng miền nhiều không kẻ xiết, càng lúc càng nhiều.

Không phải là nơi sinh ra chiếc áo dài, nhưng áo dài ở đây được cách tân, được biểu diễn, được đưa vào thơ ca nhạc họa và được nhiều nhà may có tiếng cắt may tuyệt đẹp. Ở đâu có sản phẩm tốt đẹp, mang đến thành phố này sẽ được cải tiến, gia giảm, nâng cấp, xa dần gốc gác bất chấp mong muốn chủ quan của người mang đến nhưng sẽ tạo được phiên bản Sài Gòn hấp dẫn và dễ dung nạp với số đông.

phamcongluan3.jpg

Ký họa nhịp sống Sài Gòn xưa - Tranh: Phạm Công Tâm

Trang phục của người Sài Gòn, đặc biệt là chiếc áo dài phụ nữ phát triển dần từ nguyên mẫu xứ Bắc, được duy trì và phát triển, cải tiến trong khi miền Bắc trong thời chiến tranh trước 1975 bị xếp lại. Phụ nữ nơi đây thử các loại guốc dép, từ guốc vông, guốc ngù ngà, guốc cao gót, guốc Bắc…

Đàn ông Sài Gòn một thời nào đó, có người dám bê xà rông của người Khơ me miệt dưới để bận cho thoải mái, hoặc bận bộ pyjama ra ngồi tiệm nước, cảm thấy lịch sự hơn quần đùi áo thun lá và thoải mái hơn bận bộ đồ áo sơ mi quần dài Tây. Họ dùng thử không ngần ngại ai chê cười, đến lúc nào đó mới định hình được món đồ phù hợp nhất.

Sự cởi mở, chuộng cái mới khiến sản phẩm mới được mang đến chào mời, buôn bán phát triển, không sợ bảo thủ, không sợ bị chê bai.

phamcongluan4.jpg

Ký họa quầy sách báo Sài Gòn xưa - Tranh: Phạm Công Tâm

Từ trăm năm qua, người Sài Gòn đã chớm hưởng thụ nhiều thứ vui tinh thần: nghe diễn thuyết, đọc sách báo, nghe hát dĩa và nghe băng nhạc, xem phim, sáng tác tranh và sưu tầm tranh... Món ăn tinh thần nào cũng hình thành hệ thống dịch vụ đi kèm. Người Sài Gòn không hề lạc hậu với thế giới trong thưởng thức các thành tựu văn hóa tinh thần, dù có bị bưng kín vẫn tìm cách thưởng thức. Tính cầu tiến, ham cái mới luôn sôi sục, không phải chỉ người trẻ mà người có tuổi vẫn dám xài, dám thể nghiệm những canh tân cải cách, những sản phẩm mới lạ.

Tất cả những điều đó thúc giục tôi đi sâu tìm hiểu những điều gì tạo nên cuộc sống đời thường của người Sài Gòn – Gia Định trăm năm qua, kể từ khi bắt đầu thế kỷ XX với vài chục ngàn người Việt sống chung với người Pháp, Hoa, Ấn… Sau đó, là chặng đường đời qua bao biến động từ các cuộc chiến, khủng hoảng kinh tế, các cuộc viện trợ… ảnh hưởng đến cuộc sống người dân.

Nhiều cuộc di dân biến Sài Gòn – Gia Định cũ thành siêu đô thị đông đúc hơn chục triệu dân, làm thay đổi rất lớn về mọi mặt. Các vật dụng, các mô thức đó tác động vào cuộc sống thường ngày qua trăm năm, hình thành một thứ gọi là tính cách đô thị Sài Gòn và con người Sài Gòn.

phamcongluan5.jpg

Tác giả Phạm Công Luận ký tặng độc giả trẻ trong sự kiện ông ra mắt sách viết về ký ức Sài Gòn. Ảnh: TLTG

Rất tiếc, với độ nén chặt của vùng đất bộn bề đa dạng này, những cố gắng để viết cuốn sách này chỉ như là cuộc phiêu lãng lướt trên bề mặt những gì đã qua. Từ cảm nhận cá nhân, tìm hiểu qua tài liệu và lời kể, ít ra trong tôi đã hình dung được phần nào những gì người thân đã khuất của tôi, ông bà cha mẹ và những người thân thuộc khác ở Phú Nhuận, Bình Thạnh, Chợ Lớn và Khánh Hội… đã từng trải qua trong một thế kỷ 20 đầy biến động, để chia sẻ với những ai cùng quan tâm.

Xin trân trọng cám ơn quý độc giả, những người đã cùng tôi đồng hành trên hành trình tìm về đời sống muôn màu của vùng đất Sài Gòn – Gia Định thời quá khứ qua cuốn sách này, cũng như qua các cuốn sách khác tôi đã viết cùng chủ đề.

“Tùy bút - hồi ký - giai thoại trên báo xuân Sài Gòn xưa”

Cuốn này, cùng cuốn “Tùy bút - hồi ký - giai thoại trên báo xuân Sài Gòn xưa” (tập I) ra mắt đầu năm 2020, xem như trọn bộ hai cuốn, là tập hợp những bài viết mà tác giả Phạm Công Luận đã sưu tầm, tuyển chọn, cảm thấy đều là những bài viết thú vị, giàu cảm xúc hoặc lạ lùng nhất, dồi dào tư liệu nhất trong khoảng hơn 200 tờ báo Xuân từ khoảng thập niên 1940 đến 1975.

Trong đó, có bài từ các tờ báo Hương Gió Việt xuân Mậu Tý 1948; Ánh Sáng, Điện Báo xuân Canh Dần 1950; Sài Gòn Mới, Thành Chung xuân Nhâm Thìn 1952; Mới, tiếng Chuông xuân Quý Tỵ 1953… đến các tờ báo khác như Chọn Lọc, Tin Sớm xuân Bính Ngọ 1966; Sống, Tiếng Nói Dân tộc xuân Kỷ Dậu 1969; Sóng Thần, Tuổi Ngọc xuân Quý Sửu 1973…

Tác giả Phạm Công Luận cho biết, các bài viết trên báo xuân, lâu nay luôn là “của để dành” của các cây bút vì tính tự sự cao, bộc bạch nhiều nỗi niềm sâu kín chưa có dịp viết ra, tiết lộ một câu chuyện độc đáo lạ kỳ đã từng nghe thấy trên đường đời... Phần văn xuôi trong cuốn sách có mảng bài viết về thời chống Pháp, về đời sống trong những ngày tản cư, câu chuyện ăn Tết từ thành phố Hà Nội đến nông thôn của những tác giả gốc Bắc xa xứ mang đến nhiều tư liệu hay lạ và xúc động.

“Trong đó, bài viết Quê ngoại của họa sĩ Tạ Tỵ khiến người đọc rưng rưng dõi theo chuyến hành trình khó khăn của hai mẹ con về chơi Tết, thăm ông ngoại đang già yếu ở một vùng quê biển nghèo nàn xứ Bắc của một mùa xuân xa xưa thập niên 1940. Rất mừng vì công ty sách Phương Nam đã xin phép được gia đình của ông để có thể đăng bài viết đặc sắc này”, Phạm Công Luận chia sẻ.

Mảng bài viết “truyền thống” trên báo Xuân xưa, “Tết trong tù”, luôn sinh động, đậm tình người, tình yêu tổ quốc và ý chí vượt qua khó khăn đợi ngày tự do đi tiếp con đường kháng chiến.

Mảng bài viết về đời sống Sài Gòn, lục tỉnh xưa đầy yêu thương, lạc quan và trào lộng, nhiều thú vui thế tục... về chuyện đời sống thời khủng hoảng kinh tế, thú vui đá gà, tục gọi hồn...

Mảng bài “đường rừng” đặc sắc, huyền hoặc và thu hút độc giả thời đó, đọc lại vẫn hay.

“Bài viết Về một mùa viết về hoa cỏ rất mơ mộng và lãng mạn trên báo Tuổi Ngọc xuân Quý Sửu 1973 khiến tôi ngạc nhiên khi nhìn ra góc nhìn khác về nhà văn ẩn cư Ngụy Ngữ, thường viết về chiến tranh và xã hội. Bài được ông cho phép đăng và giúp biên tập lại vài chỗ…”, Phạm Công Luận kể.

Cuốn tuyển tập phần II này có thêm phần thơ Tết, là những bài đặc sắc mà cô trưởng ban biên tập Phương Nam Book kể rằng đã đọc đi đọc lại nhiều lần vì thơ hay, lắng đọng và trữ tình. Một số bài có hơi thở hiện đại nhưng vẫn truyền đạt được cảm xúc.

Được sáng tác trong thời chiến, nhiều bài buồn man mác nhưng hào sảng, chân thật, không làm dáng, không bi lụy... Là những bài được viết trong tâm trạng khắc khoải, mong chờ, nhiều hy vọng, nao nức trước không khí Tết và thiên nhiên ngày xuân. May mắn là tác giả Phạm Công Luận đã liên lạc được một số nhà thơ còn sống để xin phép đăng, trong đó nhờ sự giúp đỡ của nhà thơ Trần Văn Nghĩa ở Phan Rang (có bài trong sách).

“Tôi mong cuốn “Tùy bút – Hồi ký – Giai thoại trên báo xuân Sài Gòn xưa” (tập II) này sẽ là cuốn sách đáng đọc dịp Tết, sẽ như một tiếng vọng đẹp hay mùi hương trầm, có thể đưa chúng ta về cuộc sống một thời của cha ông trong mùa xuân này, tạm quên những bộn bề chật đầy tâm trí sau một năm kỳ lạ vừa qua”, Phạm Công Luận bày tỏ.

 

Đặng Phạm


Gửi bình luận
(0) Bình luận
1

‘Nơi vết thương ánh sáng rọi vào’ - Cuốn sách tiên phong về Sang chấn Phức tạp

Sẽ ra sao nếu một ngày ta nhận ra mình đã bị bạo hành dưới danh nghĩa yêu thương? Liệu câu chuyện tổn thương của ta chỉ là nỗi đau mang tính cá nhân hay là bi kịch chung của một cộng đồng?
2

Đơn giản mà nói - Cái bẫy của sự phức tạp trong marketing hiện đại

Trong cuốn sách "Đơn giản mà nói" (Simply Put), tác giả Ben Guttmann đưa ra một quan điểm tưởng chừng đơn giản nhưng vô cùng quan trọng: giữa thế giới quá tải thông tin, thương hiệu nào càng rõ ràng, dễ hiểu, thương hiệu đó có cơ hội tồn tại.
3

Đại địa chấn kinh tế Kỳ 3: Mở cửa phục hồi

Ngày 04/5/2020 Ý đã mở cửa lại các cơ sở sản xuất và các nước châu Âu khác cũng bắt đầu nới lỏng một số biện pháp hạn chế.
4

Nơi vết thương ánh sáng rọi vào - EMDR: Liệu pháp giúp viết lại ký ức và chữa lành tổn thương

Trong cuốn The Body Keeps the Score, tác giả Bessel van der Kolk viết về một dạng trị liệu có tên là EMDR hay giải mẫn cảm và tái xử lý thông tin thông qua chuyển động mắt.
5

'Hạnh phúc tuổi trẻ' - Cuốn sách nhỏ gói trọn chân lý lớn về tự do và yêu thương

​​​​​​​“Hạnh phúc Tuổi trẻ” của J. Krishnamurti là một quyển sách khổ nhỏ, nhưng lại chứa đựng nhiều kiến thức, những lời khuyên giá trị, và một tấm lòng yêu thương dào dạt với người trẻ, có thể giúp chữa lành cho những người đang hoang mang, khổ đau, bế tắc.

Bí quyết trở thành nhà quản lý tài ba - Những kinh nghiệm quản lý hữu ích

Có rất nhiều cuốn sách về quản lý được viết bởi các CEO, chuyên gia lãnh đạo hàng đầu nhưng nếu là người lần đầu được bổ nhiệm làm quản lý, thậm chí là những nhà quản lý nhiều thâm niên thì những chia sẻ của tác giả Julie Zhuo trong “Bí quyết trở thành nhà quản lý tài ba” sẽ là những kinh nghiệm quản lý hữu ích.

Hãy chọn một cách sống - Giáo sư Nguyễn Lân Dũng nói về 17 quy tắc vàng giúp cuộc sống tốt đẹp hơn

Bạn chỉ cần nhớ rằng tất cả chúng ta đều có một tập hợp khá lớn những thói quen xấu đang làm yếu đi cơ hội thành công của mình trong đời.

Bí quyết trở thành nhà quản lý tài ba - Làm thế nào để phân biệt một nhà quản lý tài ba và một nhà quản lý bình thường

Nếu công việc của người quản lý là tạo ra những thành quả tốt đẹp từ một nhóm người phối hợp làm việc, thì việc nhóm của người quản lý ấy sẽ liên tục đạt được nhiều thành tựu hơn nữa.

Bí quyết trở thành nhà quản lý tài ba: Điều gì xảy ra khi bạn đóng góp 40% doanh thu cho công ty?

Làm thế nào các nhà quản lý giúp nhóm mình đạt được những thành quả tuyệt vời nhất? J. Richard Hackman, học giả hàng đầu chuyên nghiên cứu về các nhóm đã dành 40 năm để tìm ra đáp án cho câu hỏi này.

Hãy chọn một cách sống: Mười bảy nguyên tắc giúp thay đổi cuộc sống

Chúng ta đều mong muốn thay đổi các thói quen xấu, tạo thêm những thói quen tốt để có một cuộc sống lành mạnh, hạnh phúc hơn.

7 cuốn sách của Osho giúp bạn bình tâm nhìn lại mình

Osho tên thật là Chandra Mohan Jain, sinh ngày 11/12/1931 tại bang Madhya Pradesh, Ấn Độ. Ông là bậc thầy tâm linh, chứng ngộ vào năm 1952 và bắt đầu khơi dậy phong trào thiền học “đánh thức sự sống” vào năm 1962.

Đọc nhiều không bằng đọc đúng sách: Phương pháp "hít thở" giúp bạn đọc sách hiệu quả

Đọc sách không phải là sao chép 100% nội dung mà để “gặp gỡ” với 1% tinh hoa của cuôn sách ấy, phương pháp đọc hít thở là để bắt tay được với 1% này thông qua sự kết hợp giữa đọc và viết.

Hãy chọn một cách sống – 17 quy tắc vận hành bánh xe cuộc đời

Cuộc đời là một cuộc chơi – Bạn không thể chiến thắng cuộc chơi trừ khi hiểu rõ luật.

12 chân lý cuộc sống, ai ngộ ra sớm người ấy hạnh phúc

Suy ngẫm - Tích Thành - 31/07/2025 13:00
Có những câu nói chỉ vài chữ nhưng đủ để khiến lòng người bừng tỉnh, đủ để dẫn lối ta vượt qua bão giông cuộc đời. 12 câu nói dưới đây là những chân lý giản dị nhưng sâu sắc, dành cho những ai đang tìm kiếm sự bình yên giữa thế giới đầy xô bồ.

Xem “Sex Education”: Dù trẻ có thông minh đến mấy, cha mẹ vẫn phải chỉ dạy cho con điều này

Điện ảnh - Ứng Hà Chi - 31/07/2025 12:00
Từ câu hỏi ngây thơ của con, tôi chợt nhận ra bản thân cũng cần học cách trò chuyện và đồng hành cùng con một cách tinh tế hơn.

Ngày càng nhiều đứa con "biến mất" trong chính gia đình mình

Phong cách sống - Thiên Ân - 31/07/2025 11:00
Sẽ không bao giờ là quá muộn để hỏi một câu nhẹ nhàng: "Dạo này con có ổn không?".

Gia cảnh đáng thương và cách hành xử 10 điểm của nữ sinh giữa lũ lịch sử ở Nghệ An

Truyền cảm hứng - Hải My - 31/07/2025 10:00
Bạn này vừa đẹp người, vừa đẹp nết”, một cư dân mạng bình luận.

Mẹ bé gái 13 tuổi chia sẻ hành trình tìm con: gia đình kiểm soát chặt chẽ nhưng vẫn bị bất ngờ

Kỹ năng - Trang Đào - 31/07/2025 09:00
"Em xin gửi lời biết ơn sâu sắc tới tất cả mọi người,” – người mẹ mở đầu bài chia sẻ sau khi con gái được đón về vào chiều Chủ nhật, ngày 27/7. Bé Kiều Tr. được tìm thấy vào thứ Bảy, 26/7, sau khi mất tích từ ngày 24/7.

Tỉnh thức - Osho

Tủ sách - FN - 31/07/2025 08:00
Ở "Tỉnh thức" (Awareness) tác phẩm mới nhất vừa ra mắt, Osho bàn tới một vấn đề mà suốt hàng ngàn năm nay nhân loại không ngừng tìm hiểu, đó là sự tỉnh thức.

Phía bên kia của công nghệ

Blog GS John VU - GS John Vu - 30/07/2025 13:00
Một giáo sư về xã hội học bảo tôi: “Trong cuộc khủng hoảng tài chính, nhiều người mất việc ở mức cao nhất trong nhiều năm. Nếu mọi sự không cải thiện sớm, họ sẽ không bao giờ có khả năng phục hồi khi việc làm của họ sẽ bị những người trẻ hơn sớm chiếm mất.”

Xem "Sex Education", tôi tìm thấy bài học giúp con gái tuổi dậy thì luôn ngẩng cao đầu trong mọi mối quan hệ

Điện ảnh - Mỹ Hạnh - 30/07/2025 12:00
Tôi không ngờ, bộ phim "Sex Education" lại chứa đựng nhiều bài học sâu sắc đến thế.

ChatGPT gây sốc khi khuyến khích người dùng tự gây tổn thương

Kỹ năng - T.Thủy - 30/07/2025 11:00
Một cuộc điều tra của tạp chí The Atlantic (Mỹ) đã phơi bày những lỗ hổng đáng báo động trong hệ thống bảo mật của ChatGPT.

AI đang lấy gì từ công việc của con người?

Suy ngẫm - TTXVN - 30/07/2025 10:00
AI không thay thế toàn bộ công việc, mà đang dần “lấy” những nhiệm vụ nhất định - có thể là phần nhàm chán hoặc phần sáng tạo, tùy cách con người sử dụng công nghệ.

Nơi vết thương ánh sáng rọi vào – Dành tặng những ai chưa từng được chữa lành từ tổn thương gia đình

Từ sách - Phim - Minh Hằng - 30/07/2025 09:00
Có một sự thật, cay đắng và khó chấp nhận, rằng không phải gia đình nào cũng là chốn bình yên, là nơi trú ẩn an toàn để mỗi đứa trẻ lớn lên và phát triển trọn vẹn.

Quyền chủ tịch Huawei nói thẳng với những sinh viên muốn trở nên ưu tú rèn đúng 2 thứ

Phong cách sống - Trang Đào - 30/07/2025 08:00
Trong bài phát biểu mới nhất tại một trường đại học tại Thâm Quyến, quyền Chủ tịch kiêm Giám đốc tài chính Huawei Mạnh Vãn Chu đã chỉ ra cho các sinh viên những điểm quan trọng để thành công.

Hồi ký của cựu Tổng thống Joe Biden được đấu giá 10 triệu USD

Giải trí - TĐ - 29/07/2025 13:00
Cựu tổng thống cho biết ông đã “làm việc cật lực” cho cuốn sách này, vốn sẽ tập trung vào nhiệm kỳ của ông tại Nhà Trắng.

Sống sót kỳ diệu sau cơn đau tim, người phụ nữ kể về cảm giác kỳ lạ khi sang "thế giới bên kia"

Suy ngẫm - Lam Chi - 29/07/2025 12:00
Người phụ nữ đang viết một cuốn sách kể về trải nghiệm đáng kinh ngạc của mình ở “thế giới bên kia”.

8 thủ thuật tâm lý giúp bạn thu phục người khác dễ dàng

Kỹ năng - Nguyệt Ánh - 29/07/2025 11:00
Gọi tên đối phương thường xuyên trong cuộc trò chuyện là một trong những thủ thuật tâm lý đơn giản nhưng vô cùng hiệu quả giúp bạn chiếm được cảm tình của họ.
HẠT GIỐNG TÂM HỒN
2019 Bản quyền thuộc về hatgiongtamhon.com.vn. Phát triển bởi ONECMS
Thứ 6, 01/08/2025