Cơn lốc AI và nguy cơ "xóa sổ" văn hóa đọc trong sinh viên

PGS.TS Trần Thành Nam14/05/2025 09:00
Cơn lốc AI và nguy cơ "xóa sổ" văn hóa đọc trong sinh viên

Một số nghiên cứu sâu cho thấy, việc tiếp xúc liên tục với các nội dung ngắn, "dễ tiêu hóa" trên nền tảng xã hội làm giảm khả năng tập trung của người trẻ khi đọc các văn bản dài.

Họ dần hình thành thói quen thích đọc và học những kiến thức nhanh kiểu "mỳ ăn liền", thay vì những tài liệu khoa học ở trình độ chuyên gia với nhiều thuật ngữ chuyên ngành đòi hỏi phải tập trung trình độ cao.

Khủng hoảng đọc trong sinh viên trường đại học

Những năm gần đây, nhiều giảng viên đại học lo ngại khi sinh viên gặp khó khăn nghiêm trọng trong việc tự học, tự nghiên cứu.

Không chỉ Việt Nam, những khảo sát gần đây tại nhiều quốc gia cho thấy thế hệ sinh viên hệ Gen Z và Gen Alpha thiếu các kỹ năng đọc và nắm bắt các văn bản phức tạp.

Một báo cáo từ Hiệp hội Đánh giá Giáo dục Quốc gia (NAEP - Mỹ) cho thấy, khoảng 31% học sinh lớp 12 đạt mức "thành thạo" trong đọc hiểu và con số này dường như không cải thiện khi các em trở thành sinh viên đại học.

Thậm chí các khảo sát cho thấy, sinh viên ngại đọc các bài báo học thuật khi được giao nhiệm vụ học tập; khó khăn trong việc hiểu các bài báo khoa học có dung lượng dài; khó khăn trong việc tóm tắt các ý chính hoặc phân tích các lập luận trong văn bản; không có khả năng kết nối thông tin từ các nguồn khác nhau để hình thành ý kiến riêng.

Do vậy sinh viên thường né tránh các nhiệm vụ đọc được giao, tận dụng AI để tóm tắt văn bản và chỉ đọc những tổng hợp đơn giản hóa từ báo chí, thậm chí hoàn toàn bỏ qua việc đọc.

Điều này làm giảm chất lượng học tập, đặc biệt chất lượng tư duy phân tích sâu; kỹ năng tư duy phản biện và sáng tạo vốn là cốt lõi của giáo dục đại học để các em xây dựng nghề nghiệp.

Chán đọc vì nền giáo dục ứng thí

Một phần nguyên nhân gây nên cơn "khủng hoảng" đọc bắt nguồn từ yếu tố thời đại và văn hóa; từ nền giáo dục phổ thông chưa chuẩn bị đầy đủ cho việc phát triển năng lực đọc.

Trong nền giáo dục ứng thí, việc tập trung cho các kỳ thi chuẩn hóa vốn ưu tiên cho các bài đọc ngắn, các câu hỏi trắc nghiệm thay vì những văn bản dài và phức tạp khiến các em dường như đầu tư học các kỹ thuật, mẹo giải bài để tăng tốc độ phản ứng thay vì suy nghĩ sâu sắc.

Điều này khiến các em không được rèn luyện kỹ năng đọc sâu (deep reading) - khả năng tương tác với các ý tưởng phức tạp trong thời gian dài.

Việc giảm thời lượng trong dạy các tác phẩm kinh điển; các văn bản có nội dung ngôn ngữ giàu có phản ánh thực trạng xã hội sâu sắc một phần khiến các em giảm khả năng tiếp cận vốn từ vựng và các cấu trúc ngôn ngữ nâng cao.

Các kỹ năng đọc nhanh nắm nội dung, kỹ năng đọc để tóm tắt; kỹ năng đọc để phân tích, phản biện dường như chưa được đưa vào trong chương trình dạy học.

Thứ hai, cùng với sự phổ biến của mạng xã hội, video ngắn và các nền tảng kỹ thuật số đã làm thay đổi cách sinh viên tiếp nhận thông tin ở bậc đại học.

Một số nghiên cứu sâu cho thấy, việc tiếp xúc liên tục với các nội dung ngắn, "dễ tiêu hóa" trên các nền tảng xã hội làm giảm khả năng duy trì sự tập trung của người trẻ khi đọc các văn bản dài.

Giới trẻ dần ưu tiên tốc độ tiếp nhận thông tin thay vì nghiền ngẫm thông tin. Điều này dẫn đến việc học sinh và sinh viên quen với việc đọc lướt kể cả với những văn bản được họ quan tâm và là nhiệm vụ học tập.

Họ dần hình thành thói quen thích đọc và học những kiến thức nhanh kiểu "mỳ ăn liền" thay vì những tài liệu khoa học ở trình độ chuyên gia với nhiều thuật ngữ chuyên ngành đòi hỏi phải tập trung trình độ cao.

Thứ ba, năng lực đọc càng yếu, sinh viên càng cảm thấy bị đe dọa bởi các văn bản học thuật phức tạp và cách thức ứng phó sẽ là né tránh khó khăn, sử dụng các trợ lý AI để tóm tắt, làm cho đơn giản hóa.

Điều này kéo theo vòng luẩn quẩn: Sinh viên ngày càng phụ thuộc AI, ít chịu đầu tư đọc dẫn đến kỹ năng đọc hiểu kém, kéo theo sự tự tin và động lực đọc ngày càng kém hơn và không sẵn sàng cho việc đọc nghiêm túc.

Khủng hoảng bắt nguồn từ việc thay đổi thói quen

Trong bối cảnh của kỷ nguyên số, khủng hoảng của việc đọc có thể bắt nguồn từ việc thay đổi thói quen tiếp nhận thông tin. Nó có thể dẫn đến những thách thức lớn nhưng không phải không thể khắc phục.

Thứ nhất, ở cấp giáo dục phổ thông cần ưu tiên đưa vào chương trình và các hoạt động đọc nhiều tài liệu phong phú. Các tài liệu này nên bao gồm nhiều thể loại, từ những tác phẩm văn học cổ điển đến các bài báo khoa học có nội dung phù hợp với trình độ học sinh.

Từ những chiến lược đọc hiểu, các kỹ năng ghi chú, tóm tắt và đặt câu hỏi được hình thành ở bậc phổ thông giúp học sinh tiếp cận các văn bản phức tạp một cách tự tin.

Ở bậc đại học, giảng viên phải thiết kế đa dạng các hoạt động và nội dung tự học, tự đọc hiệu quả để nâng cao kỹ năng đọc cho sinh viên; có hình thức kiểm tra, đánh giá quá trình tự đọc này để đưa ra những phản hồi hữu ích.

Các trường đại học cần tổ chức nhiều chương trình đọc sách tự chọn hoặc các loại hình câu lạc bộ sách để khởi dậy niềm yêu thích đọc sách, hình thành văn hóa đọc ở người học.

Người học cần được hướng dẫn về các năng lực số và năng lực AI để hiểu được tiềm năng và những nguy cơ tiềm ẩn. Họ cần được hướng dẫn các kỹ thuật để tập trung vào những nhiệm vụ nghiên cứu sâu; kỹ năng quản lý thời gian để giảm phân tâm từ công nghệ trong các giờ học.

Giảng viên cần khuyến khích để sinh viên đặt câu hỏi, có thể thoải mái thừa nhận những khó khăn khi đọc thay vì e ngại hoặc cảm thấy xấu hổ. Qua những phản hồi tích cực, cá nhân hóa từ người hướng dẫn có thể giúp sinh viên xây dựng sự tự tin.

Các trường đại học cần nghiên cứu việc thành lập trung tâm hỗ trợ học tập và giảng dạy để phát triển kỹ năng đọc, tư duy phản biện cho giảng viên và sinh viên.

 


Gửi bình luận
(0) Bình luận
1

Xuất hiện ‘người chuột chũi’ dưới lòng thành phố làm rúng động cõi mạng

Câu chuyện về người phụ nữ xuất hiện tại miêng cống thoát nước đã lan truyền khắp mạng xã hội thời gian qua. Đằng sau những hình ảnh không ngờ ấy lại là thực trạng đáng buồn của cả một cộng đồng dân cư.
2

“Thế hệ cợt nhả” rủ nhau làm giàu bằng sự lạc quan: Giàu trải nghiệm là được, hết tiền thì tính sau?

"Hết lúa chúa lại ban, hết tiền tiên lại phát". Câu nói này bỗng nổi lên như một hiện tượng vào thời điểm không thể hợp cảnh hơn: Mùa hè!
3

Nạn nhân của "Thức khuya để trả thù" đang ở khắp nơi

Nhiều khi thức khuya không phải vì bận chạy deadline hay đang hóng dở drama tình ái nào đó, mà chỉ đơn giản là thấy ấm ức vì cả ngày chưa có thời gian cho riêng mình.
4

Làm người không muốn, chỉ muốn thành "người chuột": Cuộc đời này bạc lắm, cố gắng để làm gì?

"Chúng ta đã chán ngán lối sống hào nhoáng, vội vã, ép buộc mà mình đang phải chịu đựng. Thứ chúng ta muốn là được tự do nằm xuống bất cứ khi nào và bất cứ nơi nào".
5

Dịch vụ cho thuê "người lắng nghe không phán xét" nở rộ ở TP.HCM, Hà Nội

Người cung cấp dịch vụ chỉ nghe - không đưa ra phán xét, không tư vấn tâm lý. Người tìm đến chỉ cần trút sạch tâm sự, không sợ ai bàn tán chuyện của mình. Thế là 2 bên đều vui.

Đôi bạn thân tái hiện hình ảnh '10 năm cõng bạn' tại lễ tốt nghiệp gây xúc động

Ngô Văn Hiếu cõng bạn thân Nguyễn Tất Minh lên nhận bằng tốt nghiệp đại học như từng làm suốt 10 năm THPT.

3 lời khuyên nuôi dạy con cái từ Maye Musk – người mẹ đơn thân nuôi dạy tỷ phú Elon Musk

Một mình nuôi ba con giữa những khó khăn, Maye Musk không chỉ dạy con nên người mà còn truyền cảm hứng sống tích cực bằng chính hành trình làm mẹ đầy bản lĩnh và yêu thương.

Phạm Xuân Ẩn, vị tướng tình báo huyền thoại của Việt Nam khiến địch lầm tưởng CIA

Tài năng và nhân cách của ông khiến giới báo chí quốc tế phải bày tỏ sự kính trọng, cho rằng trong lịch sử tình báo chiến tranh, ít ai thành công như ông.

5 châm ngôn của Warren Buffett: Giá trị hơn cả mã cổ phiếu; tiết lộ bí quyết trường thọ

Warren Buffett, 94 tuổi, không nói về các mô hình tài chính phức tạp mà nói với chúng ta bằng những lời thẳng thắn nhất: Đầu tư là một cuộc chạy marathon, đừng để bị phân tâm bởi những tiếng ồn ngắn hạn.

Tỷ phú Warren Buffett mượn cũi khi con chào đời, mời Bill Gates ăn bằng phiếu giảm giá và khoản đầu tư tệ nhất

Nhà đầu tư huyền thoại Warren Buffett hiện có giá trị tài sản ròng 169 tỉ USD, theo Bloomberg Billionaires Index (chỉ số tỉ phú Bloomberg) và trở thành người giàu thứ năm thế giới.

Sự nghiệp lẫy lừng của tỷ phú huyền thoại Warren Buffett trước khi nghỉ hưu

Sau hơn 6 thập kỷ chèo lái Berkshire Hathaway, tỷ phú Warren Buffett vừa tuyên bố nghỉ hưu ở tuổi 94, khép lại một hành trình đầu tư huyền thoại.

Ông chủ KFC phá sản ở tuổi 60, trải qua 1009 lần thất bại mới nếm vị thành công

Câu chuyện thành công xây dựng từ hàng ngàn lần thất bại của "cha đẻ" KFC mãi truyền cảm hứng cho thế hệ sau.

Góc nhìn chuyên gia: Hiện trạng giới trẻ dùng chatbot AI để giải tỏa tâm lý

Tôi không biết chia sẻ với ai. Nói với bố mẹ thì bị cho là “suy nghĩ vớ vẩn”. Bạn bè thì cũng có nỗi lo riêng. Nên tôi nói với... ChatGPT”.

Quét não người dùng ChatGPT suốt 4 tháng, các nhà khoa học phát hiện sự thật kinh hoàng

Suy ngẫm - Nguyễn Hải - 23/06/2025 10:00
Cho dù có thể giúp người dùng cải thiện năng suất làm việc trong ngắn hạn, nghiên cứu chỉ ra rằng việc lệ thuộc vào ChatGPT có thể gây hại lâu dài cho não bộ của người dùng.

Cô gái trẻ "người chuột chũi" chui lên từ miệng cống khiến nhiều người ám ảnh là ai?

Phong cách sống - Huy Hoàng - 23/06/2025 09:00
Khoảnh khắc một cô gái trẻ từ từ chui lên từ miệng cống ngầm ở thành phố Makati (Philippines) khiến nhiều người bị ám ảnh. Danh tính của cô gái cũng được nhiều người quan tâm.

Khai mở cảm xúc - Lo âu và sợ hãi giúp bạn an toàn và sống sót

Từ sách - Phim - Quang Thanh - 23/06/2025 08:00
Lo âu là cái tên mà ta dùng để gọi nhiều phản ứng của cơ thể và tâm trí, chẳng hạn như những suy nghĩ dồn dập hoặc cảm giác nôn nao ở dạ dày.

Adobe ra mắt ứng dụng đắc lực cho dân chụp ảnh bằng iPhone

Kỹ năng - Anh Tú - 22/06/2025 12:00
Nếu bạn yêu thích chụp ảnh bằng iPhone, ứng dụng mới của Adobe có thể nhanh chóng trở thành công cụ ưa thích của bạn.

Kim Dung giải thích vì sao Kiều Phong 1 chưởng đánh Vô Danh Thần Tăng gãy xương mà không giết nổi con hổ?

Thư giãn - Nguyệt Phạm - 22/06/2025 11:00
Sự khác biệt về thực lực của Kiều Phong được giải thích thế nào?

Nước mắt "thánh nữ" Maria Ozawa: "Người ta chỉ nhìn thấy tôi trên màn ảnh, nhưng không biết tôi là ai khi tắt máy quay"

Giải trí - Nguyễn Phượng - 22/06/2025 10:00
Trên khuôn mặt trái xoan là cái mũi dọc dừa và đôi mắt ma mị. Maria Ozawa có thể “giết chết” trái tim đàn ông chỉ bằng một ánh mắt. Nhưng phía sau máy quay, chẳng ai tin "nữ hoàng" cũng phải khóc.

Đường vào thiền - Nhờ mối phân tâm này mà bạn không nhìn thấy nỗi đau bên trong

Từ sách - Phim - FN - 22/06/2025 09:00
Hãy nhìn vào những gì bạn đang làm: bạn có tìm cách quên đi nỗi đau không? Nếu tất cả cách thức mà bạn đang sử dụng để quên đi nỗi đau đó bị tước mất, bạn sẽ càng đau khổ hơn.

Vượt lên nghịch cảnh – Chiến thắng con quỷ bên trong chính mình

Từ sách - Phim - Quìn - 22/06/2025 08:00
Trong cuốn sách "Chiến thắng con Quỷ bên trong" (Outwitting the Devil: The Secret to Freedom and Success), Napoleon Hill không chỉ vạch trần những nỗi sợ hãi vô hình mà còn chỉ ra một sự thật sâu sắc: nghịch cảnh không phải là kẻ thù, mà là người thầy vĩ đại nhất.

Tôi đọc người đọc mỗi ngày - Làm báo chân chính là cần đối thoại với người đọc mỗi ngày

Từ sách - Phim - Đan Thanh - 21/06/2025 14:00
"Tôi đọc người đọc mỗi ngày" là một câu chuyện nghề nghiệp, tinh lọc từ sổ tay biên tập của nhà báo Huỳnh Sơn Phước, sau 40 năm hành nghề tại báo Tuổi Trẻ.

Hàng chục nghìn webcam kết nối Internet đang vô tình 'phản chủ'

Kỹ năng - Anh Tú - 21/06/2025 13:00
Theo một nghiên cứu mới từ công ty an ninh mạng Bitsight, hơn 40.000 webcam trên toàn thế giới đang ở trong tình trạng có thể truy cập công khai qua Internet – thường là mà chủ nhân không hề hay biết.

Xem "Sex Education", tôi bẽ bàng nhận ra lý do con luôn quý bạn hơn quý mẹ

Điện ảnh - Mỹ Hạnh - 21/06/2025 12:00
Tôi cố hết sức để gần gũi, tâm sự với con. Nhưng đáp lại, con chỉ thích đi chơi với bạn.

Kiếm hiệp Kim Dung: Cao thủ duy nhất chết vì võ công do chính mình tạo ra

Thư giãn - Quốc Tiệp - 21/06/2025 11:00
Nhậm Ngã Hành là một nhân vật nổi bật trong tiểu thuyết Tiếu ngạo giang hồ của cố nhà văn Kim Dung, đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng độc giả.

Gemini phát triển tính năng tóm tắt nội dung PDF trong Google Drive

Kỹ năng - Anh Tú - 21/06/2025 10:00
Google đang mở rộng khả năng của Gemini bằng cách sử dụng trợ lý AI này để tóm tắt nội dung PDF trong Google Drive. Đặc biệt là lần này, tính năng không chỉ đơn thuần dừng ở việc tạo bản tóm tắt.

Xuất hiện ‘người chuột chũi’ dưới lòng thành phố làm rúng động cõi mạng

Phong cách sống - Anh Dũng - 21/06/2025 09:00
Câu chuyện về người phụ nữ xuất hiện tại miêng cống thoát nước đã lan truyền khắp mạng xã hội thời gian qua. Đằng sau những hình ảnh không ngờ ấy lại là thực trạng đáng buồn của cả một cộng đồng dân cư.
HẠT GIỐNG TÂM HỒN
2019 Bản quyền thuộc về hatgiongtamhon.com.vn. Phát triển bởi ONECMS
Thứ 2, 23/06/2025