Vấn đề đầu tiên mà xã hội quan tâm nhất để làm đường cao tốc là tiền đâu? Thứ đến là nhà đầu tư. Tôi và không ít người thì lo nhất là năng lực quản lý của chủ đầu tư. Có tiền, có nhà đầu tư tin cậy mà quản lý như hiện nay thì còn hơn “gió vào nhà trống”.
Tiền có thể huy động từ nhiều nguồn. Nhà đầu tư uy tín cũng có thừa để chọn lựa, nếu thật lòng muốn. Riêng chủ đầu tư thì mặc nhiên, đâu có quyền lựa chọn. Do vậy, năng lục quản trị của chủ đầu tư chính là điều đáng lo và cả nguy hiểm nhất
Vừa công bố kế hoạch triển khai dự án xây dựng đường sắt cao tốc Bắc - Nam, Bộ Giao thông Vận tải (GTVT) trình ngay tổng ngân sách là 58 tỉ USD, tương đương gần 25% GDP cả nước. Số tiền to thật. Người dân chẳng biết dựa vào đâu để xem xét, đành đoán mò. Nhiều người bảo quá đắt nếu so với các nước. Nghe đâu đắt hơn Thái Lan 2,5 lần và đắt hơn Mỹ 4 lần. Đường gì ở Việt Nam giá cũng cao hơn các nước, trừ đường cát trắng nhập lậu. Đại nghịch lý là mức lương nhân công Việt Nam rẻ mạt, nhiều chi phí sinh hoạt, dịch vụ thấp hơn nhưng giá thành sản phẩm lại cao hơn.
Những người dân ít học, không có điều kiện lẫn khả năng tra cứu thông tin và số liệu các nước. Chỉ dựa vào báo chí chính thống thì thấy giá của Bộ GTVT còn rẻ chán. Đường vành đai Thủ Thiêm đơn giản, chi phí thấy bảo đã 1.000 tỉ đồng/km. Nghĩa là 1m đường tốn 1 tỉ đồng. Giá này so với đường sắt cao tốc có nhiều đoạn địa hình hiểm trở, địa chất phức tạp, và khí hậu khắc nghiệt, phải nói là siêu rẻ.
Chưa kịp mừng vì Bộ GTVT tiết kiệm được bộn ngân sách cho nhà nước thì Bộ Kế hoạch Đầu tư (KHĐT) vừa tung ra phương án dự toán xây dựng đường sát cao tốc Bắc Nam chỉ có 26 tỉ USD, rẻ đến 32 tỉ USD so với phương án của Bộ GTVT. Thiên hạ tiết kiệm nhờ cải tiến kỹ thuật, tăng năng suất lao động, giỏi lắm cũng chỉ 10 - 20%. Không hiểu bằng cách nào, tính toán ra sao mà dự toán 2 bộ vênh nhau đến gần 56%. Tiền thuế của dân chứ có phải lá mít, lá khoai cân ký mà tính bao nhiêu cũng được?
Mặc dù phương án đầu tư 26 tỉ USD cho dự án đường sắt cao tốc Bắc- Nam của Bộ KHĐT có vẻ hợp lý, dễ chịu và hấp dẫn hơn nhưng một số chuyên gia độc lập vẫn cho rằng con số thực để làm dự án này chỉ vào khoảng 10 - 12 tỉ USD. Nhiều người phán “Đừng ham giá rẻ. Tiền nào của nấy? Rẻ mà có đội vốn không? Đội bao nhiêu? Có đảm bảo tiến độ hay là kéo dài vô chừng?...”.
Rút cuộc người dân biết tin ai? Bộ GTVT, Bộ KHĐT hay là các chuyên gia độc lập? Không chừng phải rút thăm may rủi như kiểu xổ số?
Nguyễn Vũ Mộc Thiêng
