'Cú hích' có ích và khả năng cải thiện cuộc sống con người

Quang Thanh10/11/2023 09:00
'Cú hích' có ích và khả năng cải thiện cuộc sống con người

Bất kể có từng tìm hiểu về kinh tế học hay chưa, nhiều người thường bám vào khái niệm con người kinh tế, cho rằng mỗi người chúng ta luôn suy nghĩ và lựa chọn đúng, và do đó phù hợp với những gì các nhà kinh tế học thường mô tả về con người.

Con người kinh tế hay là Con người tinh khôn

Nếu đọc qua các giáo trình kinh tế học, bạn sẽ thấy con người kinh tế (Homo economicus) có khả năng tư duy giống như Einstein, ghi nhớ nhiều thông tin như cách Google lưu trữ dữ liệu trên đám mây, và có sức mạnh ý chí như Mahatma Gandhi. Thế nhưng con người mà chúng ta biết không phải như vậy.

Con người trong đời thực thường bối rối trước một phép chia có nhiều chữ số nếu không có sự hỗ trợ của máy tính cầm tay, đôi khi họ còn quên cả ngày sinh của vợ/chồng mình và thường say túy lúy vào ngày đầu năm mới. Họ không phải là Homo economicus, con người kinh tế mà là Homo sapiens, tức là con người tinh khôn. Để giảm thiểu việc sử dụng các từ La-tinh, từ đây chúng ta sẽ gọi con người kinh tế là Econ và con người tinh khôn trong đời thực là Con người.

Bây giờ hãy xem xét vấn đề béo phì. Tỷ lệ béo phì ở người Mỹ trưởng thành là hơn 40%, và hơn 70% người lớn ở Mỹ được xem là béo phì hoặc thừa cân. Trên toàn thế giới, có khoảng một tỷ người trưởng thành có cân nặng vượt mức, trong đó có 300 triệu người béo phì. Có rất nhiều bằng chứng cho thấy béo phì làm tăng rủi ro mắc bệnh tim mạch và tiểu đường, thường gây ra tình trạng chết trẻ.

Dĩ nhiên, con người kinh tế quan tâm đến cả hương vị của món ăn chứ không chỉ nhìn vào yếu tố sức khỏe, và việc ăn uống cũng là một nguồn lạc thú của con người. Chúng ta không nói rằng tất cả người thừa cân đều không thể hành động một cách lý trí, nhưng quả thật chúng ta không đồng tình với ý kiến cho rằng hầu hết mọi người đều đang lựa chọn chế độ ăn uống tối ưu. Điều gì đúng với chế độ ăn uống cũng đúng với hành vi liên quan tới rủi ro, bao gồm hút thuốc lá và uống rượu - những hành vi đã gây ra hàng trăm ngàn ca chết trẻ mỗi năm chỉ riêng ở Mỹ.

Những kết luận này phù hợp với các phát hiện của ngành khoa học về sự lựa chọn, một ngành mới ra đời và có khá nhiều nghiên cứu trong hơn nửa thế kỷ qua. Những nghiên cứu này đã khiến người ta phải nghiêm túc đánh giá lại tính hợp lý và khôn ngoan của nhiều nhận định cũng như quyết định của con người.

Để đạt chuẩn của Econ, con người không cần phải đưa ra những dự đoán hoàn hảo, nhưng họ được đòi hỏi phải đưa ra các dự đoán không mang định kiến. Điều đó có nghĩa là các dự đoán của họ có thể sai, nhưng chúng không thể sai liên tục theo một hướng có thể đoán trước được. Không giống các Econ, Con người phạm những sai lầm có thể dự báo được. Chúng ta có thể lấy ảo tưởng trong việc lập kế hoạch làm ví dụ. Ảo tưởng này là khuynh hướng lạc quan một cách phi thực tế về thời gian cần có để hoàn thành dự án, một tình trạng không hề xa lạ đối với những người từng thuê nhà thầu phụ và nhận ra rằng mọi thứ đều tốn nhiều thời gian hơn bạn nghĩ, ngay cả khi bạn đã biết về ảo tưởng lập kế hoạch.

Quyền lực mềm của các cú hích

Hàng ngàn công trình nghiên cứu đã xác nhận rằng các dự báo của con người là không hoàn hảo và đầy định kiến. Các quyết định mà con người đưa ra cũng không khá hơn là bao. Hãy xem ví dụ về cái gọi là định kiến nguyên trạng, một tên gọi hoa mỹ cho tính ỳ tâm lý của chúng ta. Vì nhiều lý do con người có khuynh hướng duy trì trạng thái hiện có và chấp nhận phương án mặc định.

Chẳng hạn như khi mua một chiếc điện thoại mới, bạn phải đưa ra một loạt các lựa chọn, từ hình nền cho đến nhạc chuông, rồi cả số lần đổ chuông trước khi chuyển qua chế độ thư thoại. Trong từng lựa chọn đó, nhà sản xuất điện thoại luôn chọn sẵn một phương án mặc định. Nghiên cứu cho thấy nhiều người vẫn giữ nguyên các lựa chọn mặc định đó, không chỉ cho nhạc chuông mà còn cho cả những lựa chọn quan trọng và mang tính bảo mật hơn.

Có rất nhiều ví dụ về cách dùng các phương án mặc định và bạn sẽ thấy chúng thường có sức mạnh khá lớn. Nếu các công ty tư nhân hay cơ quan nhà nước ủng hộ một tập hợp các kết quả nào đó, họ có thể tác động đến mọi người bằng cách lấy các kết quả đó làm phương án lựa chọn mặc định.

Thông thường, bạn có thể tăng tỷ lệ tham gia một dự án nào đó đến 25%, và đôi khi còn cao hơn nữa, chỉ đơn giản bằng cách sử dụng một kiến trúc lựa chọn mà trong đó “tham gia” là phương án mặc định. Việc đặt ra các phương án mặc định, cũng như áp dụng những phương pháp có vẻ rất bình thường khác để thay đổi hạng mục lựa chọn, thật sự có thể tạo ra ảnh hưởng đáng kể lên kết quả của nhiều dự án khác nhau - từ tăng tiền tiết kiệm, ứng phó với tình trạng biến đổi khí hậu, cho tới cải thiện hệ thống y tế và xóa đói giảm nghèo.

Cũng có những tình huống quan trọng mà trong đó con người phát huy quyền tự do của mình và từ chối sử dụng phương án mặc định. Chẳng hạn như khi đặc biệt khao khát một điều gì đó, con người có thể vượt qua tính ỳ tâm lý và sức mạnh của các phương án mặc định. Thay đổi phương án mặc định có thể là một cú hích hữu hiệu, nhưng chắc chắn không phải là giải pháp cho mọi vấn đề.

Những phương án mặc định được lựa chọn kỹ thường mang lại nhiều hiệu quả tích cực, và đó chỉ là một ví dụ minh họa cho quyền lực mềm của các cú hích. Theo định nghĩa, cú hích bao gồm các can thiệp làm thay đổi đáng kể hành vi của Con người, dù cho chúng có thể bị phớt lờ bởi các Econ. Econ thường chỉ phản ứng với các động lực kinh tế.

Nếu chính phủ đánh thuế lên kẹo, Econ sẽ mua ít kẹo lại, nhưng họ không bị chi phối bởi những yếu tố “không liên quan” như cách sắp xếp các phương án lựa chọn chẳng hạn. Con người cũng bị tác động bởi động lực kinh tế, nhưng họ đồng thời cũng chịu ảnh hưởng của các cú hích. Cần phải nói thêm rằng có thể những độc giả nhạy bén sẽ nhận ra động lực kinh tế cũng có nhiều dạng. Nếu những hành động để thu hút sự chú ý của con người được thực hiện - chẳng hạn như đặt trái cây ở nơi bắt mắt và kẹo ở nơi khuất hơn - có người sẽ nói là “chi phí” chọn kẹo tăng lên.

Nói theo một cách nào đó, một vài cú hích quả thật có làm tăng phí tổn về nhận thức hoặc cảm xúc (chứ không phải chi phí vật chất) và từ đó làm thay đổi các động lực kinh tế. Những cú hích như vậy được xem là cú hích, chỉ khi các phí tổn nói trên ở mức thấp (thấp đến mức nào thì bạn tự nhận định).

Như vậy, bằng cách vận dụng thuần thục cả những động lực kinh tế và cú hích, chúng ta có thể nâng cao khả năng cải thiện cuộc sống con người và góp phần giải quyết nhiều vấn đề lớn của xã hội. Không những vậy, chúng ta có thể làm điều đó trong khi vẫn bảo đảm được quyền tự do lựa chọn của mọi người.


Gửi bình luận
(0) Bình luận
1

‘Không còn bệnh tim’ – 3 bước đơn giản giúp bạn cải thiện sức khỏe tim mạch

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), bệnh tim mạch là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên phạm vi toàn cầu. Tuy nhiên, không phải ai cũng biết oxit nitric (NO), chất độc trong công nghiệp lại có thể trở thành “phân tử kỳ diệu” cứu sống hàng triệu người.
2

Tài chính cho mọi người - Góc nhìn mới về tiền bạc

Cuốn sách “Tài chỉnh cho mọi người" (Finance for the people), tác giả Paco de Leon sẽ mang đến cho bạn nhiều kiến thức bổ ích và nhiều kinh nghiệm thú vị...
3

'Sài Gòn vẫn hát' - Nỗ lực níu giữ những giá trị xưa cũ

Giữa nhịp sống hối hả và hiện đại của Sài Gòn, có những điều xưa cũ cứ âm thầm lùi lại phía sau – những bản nhạc bolero, những giọng ca không còn xuất hiện trên sân khấu lớn, hay những con người lặng thầm giữ lấy ký ức của một thời đã qua.
4

Chiến thắng Con Quỷ bên trong - Bắt đầu từ việc bạn dám nói 'không' với ham muốn nhỏ nhất

Nếu bạn đã từng đọc "Chiến thắng Con Quỷ bên trong" (Outwitting the Devil: The Secret to Freedom and Success) của Napoleon Hill, bạn sẽ nhận ra rằng ham muốn là một trong những cái bẫy thầm lặng của "Con Quỷ".
5

"Ánh sáng trong ta" - Quyển sách truyền cảm hứng về sức mạnh bên trong

Thời điểm chúng ta nhận ra ánh sáng của chính mình cũng là lúc chúng ta đủ mạnh mẽ để sử dụng nó", là thông điệp mà cựu Đệ nhất Phu nhân Michelle Obama muốn gởi tới người đọc qua quyển sách "Ánh sáng trong ta" (The Light We Carry) của bà.

Thế giới trong bạn - Bạn không thể cải tạo người khác chừng nào còn chưa sửa đổi được chính mình

Nếu chỉ đơn thuần cố gắng tống khứ định kiến hay rào cản nào khác, thì trong chính quá trình đó, bạn sẽ tạo ra một chướng ngại khác nữa, và như vậy thì không thể thoát khỏi vô minh, đau khổ.

10 trích dẫn của Krishnamurti về ý nghĩa cuộc sống

Sách của Krishnamurti dạy chúng ta cách vật lộn với những mâu thuẫn trong tự nhiên cũng như trong tâm trí của chính chúng ta - dạng trí thông minh cao nhất.

7 chiến lược để sống sung túc và hạnh phúc - 'Đừng bắt đầu nếu bạn chưa có kế hoạch hành động'

Đừng bắt đầu một ngày mới nếu bạn chưa có kế hoạch hành động. Vì mỗi ngày của bạn là một bức tranh khảm vô giá trong chiến lược cuộc đời bạn. Hãy luôn lập kế hoạch cho mỗi ngày trước khi bạn bắt đầu. Và hãy làm việc đó mỗi ngày. 

4 Nội dung mới trong 'Cú hích - Phiên bản cuối cùng'

Với sự nỗ lực cải biên của bộ đôi tác giả Thaler và Sunstein, “Cú hích” đã trở lại với một phiên bản hoàn toàn mới, “phiên bản cuối cùng”. Vậy, so với trước, phiên bản lần này sẽ có những nội dung gì mới?

Quẳng gánh lo đi và vui sống - 7 cách đơn giản xua tan lo lắng trong một nốt nhạc

Làm gì để vượt qua những khó khăn, áp lực trong cuộc sống? Một câu hỏi của khá nhiều người trẻ trong thời buổi hiện nay

Những bài học cuộc sống - Cuộc sống không phải là do may mắn mà do chúng ta lựa chọn

Đây chính là 1 trong 20 điều quan trọng được TS Hal Urban tâm đắc chia sẻ trong cuốn sách "Những bài học cuộc sống" của ông.

‘Sống đời tự do’ - Giải phóng những ‘vị khách’ mắc kẹt trong tâm

Với “Sống đời tự do”, Michael A. Singer giúp bạn đọc hiểu về cách vận hành của tâm thức, để từ đó biết cách giải phóng chính họ khỏi những đau khổ, vật lộn… tưởng như là cố hữu của kiếp người.

Nghệ thuật sáng tạo cuộc sống - Mark Twain và người phụ nữ kiêu ngạo

Nếu bạn ném ra một hòn đá, có ngày người bị vấp té chính là bạn. Nếu bạn nói lời cay nghiệt, sau cùng cũng chính bạn sẽ rước lấy nhục nhã.

Người đàn ông rong ruổi các tỉnh miền Tây chụp biển địa giới trước sáp nhập

Phong cách sống - Nguyễn Ngoan - 01/06/2025 10:00
Nghe tin các tỉnh miền Tây quê mình dự kiến sáp nhập, anh An dành 3 ngày chạy xe máy đến từng biển địa giới chụp ảnh lưu giữ kỷ niệm.

5 bài học dạy con của ''Vua dầu mỏ'' Rockefeller giúp gia tộc giàu 7 đời

Suy ngẫm - Khuê Hiền - 01/06/2025 09:00
Tỷ phú Rockefeller luôn đánh giá cao sự nỗ lực của mỗi cá nhân trên chặng đường làm giàu.

Khai mở hạnh phúc - Sáu lầm tưởng về hạnh phúc

Từ sách - Phim - TĐ - 01/06/2025 08:00
Chúng ta đã bắt đầu quyển sách bằng cách tìm hiểu xem hạnh phúc là gì, giờ là lúc để nghĩ xem hạnh phúc không phải là gì. 

Không phải Nữ Oa hay Tây Vương Mẫu, đây là nữ thần có thể giết Tôn Ngộ Không

Điện ảnh - Nguyệt Phạm - 31/05/2025 13:00
Bà là một vị thần quan trọng trong các tín ngưỡng dân gian.

Dịch vụ giúp "biến mất" khỏi Internet

Kỹ năng - Thái Nguyễn - 31/05/2025 12:00
Từ nhu cầu xóa dấu vết online đến dịch vụ “ẩn thân kỹ thuật số” bùng nổ, câu chuyện biến mất khỏi Internet đang dần trở thành trào lưu thời hiện đại.

Kiếm hiệp Kim Dung: Điều gì giúp Quách Tĩnh thắng được 4 cao thủ Ngư - Tiều - Canh - Độc?

Thư giãn - Quốc Tiệp - 31/05/2025 11:00
Chính sự kết hợp giữa sự chân thành của Quách Tĩnh và trí thông minh của Hoàng Dung đã giúp họ đến gặp được Nhất Đăng đại sư.

Gen Alpha - Thế hệ học trên TikTok, ôn thi qua hashtag

Phong cách sống - Trang Vũ - 31/05/2025 10:00
Thế hệ này đã biến việc học thành xu hướng, biến bài giảng thành nội dung viral.

Không còn bệnh tim - Bí mật cho trái tim khỏe mạnh từ một phân tử nhỏ bé kỳ diệu 

Từ sách - Phim - Minh Hằng - 31/05/2025 09:00
Hãy đọc "Không còn bệnh tim" (No More Heart Disease) để khám phá những bí mật của trái tim và bắt đầu hành trình chăm sóc sức khỏe chủ động ngay hôm nay. Vì một trái tim khỏe mạnh, chính là nền tảng của một cuộc sống hạnh phúc và ý nghĩa.

55 nguyên tắc ứng xử thiết yếu để thành công - Đừng đợi đến khi con lớn mới dạy con cách ứng xử

Từ sách - Phim - Quìn - 31/05/2025 08:00
Là cha mẹ, ai cũng mong con mình trở thành người tử tế, tự lập và mạnh mẽ. Nhưng đó không phải là điều trẻ học được trong một sớm một chiều, mà là kết quả của sự rèn luyện từng ngày, bắt đầu từ những điều nhỏ nhất trong ứng xử hằng ngày.

Xem ‘Sex Education’, tôi ân hận vì nói với con: ‘Chuyện này không dành cho con nít’

Điện ảnh - Ứng Hà Chi - 30/05/2025 13:00
Tôi từng né tránh chuyện tình yêu, giới tính để bảo vệ con.

Vợ u não sống thực vật, chồng hát, nhảy mỗi ngày để đánh thức và phép màu xảy ra

Truyền cảm hứng - Nhật Thùy - 30/05/2025 12:00
Bác sỹ khuyên từ bỏ khi người vợ u não chuyển sang sống thực vật, tiền đã cạn, nhưng phép màu đã xảy ra sau nhiều tháng Deng nhảy và hát để cố gắng đánh thức cô.

Lotus Chat - ứng dụng vừa vượt Zalo, Messenger về lượt tải: Người dùng đánh giá gì?

Kỹ năng - Phan Trang - 30/05/2025 11:00
Lotus Chat - ứng dụng nhắn tin của người Việt đang nhận được nhiều đánh giá tích cực của người sử dụng.

Chuyện tình của Tổng thống Pháp cùng Phu nhân: Từ mối tình tuổi 15 với cô giáo đến hành trình khiến nước Pháp ngưỡng mộ

Phong cách sống - Phạm Trang - 30/05/2025 10:00
Từ những định kiến, ngờ vực, họ cùng nhau viết nên một câu chuyện tình hiếm có vượt thời gian.

Đường vào thiền - Osho: Đừng tự làm khổ mình vì những lỗi lầm đã qua

Từ sách - Phim - Quìn - 30/05/2025 09:00
Có những đêm nằm trằn trọc vì một lỗi lầm đã qua, một lời nói khiến ai đó tổn thương, hay một lựa chọn sai lầm đổi cả cuộc đời. Quá khứ vẫn còn đó không thể xoá đi, nhưng bạn hoàn toàn có thể bước ra khỏi nó.

Khám phá vật liệu quanh ta – Gieo mầm tri thức từ những điều gần gũi

Từ sách - Phim - Quìn - 30/05/2025 08:00
Làm mẹ, ai cũng muốn con lớn lên vừa tò mò, vừa hiểu biết. Nhưng bạn có từng ngạc nhiên khi con hỏi: "Sao cái bàn gỗ cứng thế?", "Nhựa đến từ đâu?", hay "Tại sao cao su lại co giãn được?"
HẠT GIỐNG TÂM HỒN
2019 Bản quyền thuộc về hatgiongtamhon.com.vn. Phát triển bởi ONECMS
Chủ nhật, 01/06/2025