Tinh hoa Bắc Bộ và Ngày xưa: Thế nào là phái sinh?

13/11/2019 22:49
Tinh hoa Bắc Bộ và Ngày xưa: Thế nào là phái sinh?

Trên thế giới, khái niệm phái sinh được hiểu một cách đơn giản và rõ ràng, đó là tác phẩm dựa trên hoặc phát xuất từ một hoặc nhiều tác phẩm đã tồn tại trước đó.

Tác phẩm phái sinh: hiểu sao cho đúng?

Với đại đa số người Việt Nam, khái niệm phái sinh trong lĩnh vực nghệ thuật còn khá xa lạ. Nhưng từ hàng trăm năm qua, tác phẩm phái sinh đã được xem là một hình thức sáng tạo, được pháp luật công nhận. Rất nhiều tác phẩm phái sinh thậm chí có chất lượng nghệ thuật vượt xa khỏi bản gốc, như Đoạn trường Tân Thanh của đại thi hào Nguyễn Du là một ví dụ điển hình.

Phái sinh là sáng tạo hay đạo nhái?

Trên thế giới, khái niệm phái sinh được hiểu một cách đơn giản và rõ ràng, đó là tác phẩm dựa trên hoặc phát xuất từ một hoặc nhiều tác phẩm đã tồn tại trước đó. Khoản 3, điều 2 Công ước Berne về quyền bảo hộ các tác phẩm văn học và nghệ thuật quy định tác phẩm phái sinh cũng được bảo hộ dù không nêu rõ khái niệm này, viết: “các bản dịch, mô phỏng, chuyển soạn âm nhạc và các chuyển thể khác của tác phẩm văn học hay nghệ thuật sẽ được bảo vệ như tác phẩm gốc mà không ảnh hưởng đến quyền tác giả của tác phẩm gốc”.

Một cảnh trong Tinh hoa Bắc Bộ của đạo diễn Hoàng Nhật Nam

Trên thực tế, chúng ta đã biết Đoạn trường Tân Thanh được phóng tác từ Kim Vân Kiều Truyện của Thanh Tâm Tài Nhân, nhạc kịch Những người khốn khổ được chuyển soạn từ tiểu thuyết cùng tên của Victor Hugo hay bộ ba album Classics In The Air của Paul Mauriat chơi lại các trích đoạn cổ điển nổi tiếng theo phong cách hòa tấu hiện đại. Tất cả đều là tác phẩm phái sinh vì ở đó, công chúng thấy được câu chuyện gốc, giai điệu gốc nhưng đã được thay đổi về cách thức biểu đạt, loại hình nghệ thuật với nhiều sáng tạo và sắc thái mới mẻ.

Tại Việt Nam, Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 sửa đổi, bổ sung năm 2009 ở khoản 8, điều 4 cũng nêu rõ: “Tác phẩm phái sinh là tác phẩm dịch từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác, tác phẩm phóng tác, cải biên, chuyển thể, biên soạn, chú giải, tuyển chọn. Tác phẩm phái sinh là tác phẩm do cá nhân/những cá nhân trực tiếp sáng tạo, được hình thành trên cơ sở một/những tác phẩm đã tồn tại (tác phẩm gốc) trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật và khoa học, được thể hiện bằng bất kỳ phương thức hay hình thức nào khác biệt với phương thức hay hình thức thể hiện của tác phẩm gốc, thông qua một dạng vật chất nhất định”.

Hiển nhiên, phái sinh sẽ không bị xem là sao chép, đạo nhái bởi một tác phẩm phái sinh chỉ được thực hiện sau khi hoàn tất những thỏa thuận pháp lý về quyền tác giả (nếu có) với tác phẩm gốc.

Cúp Giải thưởng “Sản phẩm du lịch đột phá - Khi người nông dân trở thành sứ giả văn hoá du lịch." được trao cho vở diễn Tinh hoa Bắc Bộ

Căn cứ vào đâu để kết luận tác phẩm phái sinh

Ở nước ngoài, rất hiếm xảy ra kiện tụng xung quanh các tác phẩm phái sinh vì ai cũng hiểu rõ các đặc điểm của hình thức sáng tạo này. Nhưng ở Việt Nam, phái sinh vẫn là một khái niệm gây hiểu nhầm và tranh cãi, mà nổi bật nhất phải kể đến vụ việc liên quan đến vở thực cảnh Tinh hoa Bắc Bộ do đạo diễn Hoàng Nhật Nam thực hiện bị Tòa án nhân dân Hà Nội phán quyết là tác phẩm phái sinh từ kịch bản Ngày xưa của đạo diễn Việt Tú.

Liên quan đến kết luận này, trong văn bản gửi Tòa án Nhân dân Hà Nội của Hội đồng Nghệ sỹ sân khấu được tạo lập như hội đồng thẩm định chuyên môn, có nêu: “‘Tinh Hoa Bắc Bộ’ là có sau, mà lại sử dụng gần như toàn bộ diễn viên (người nông dân), trang phục đạo cụ, thiết kế ánh sáng, âm thanh vốn được xây dựng, thiết kế dành riêng cho vở có trước ‘Ngày xưa’ ở cùng thể loại thì từ góc độ sân khấu, vở diễn ‘Tinh Hoa Bắc Bộ’ không được coi là sáng tạo độc lập mà chỉ có thể coi là vở diễn phái sinh”.

Dường như những người thuộc hội đồng nghệ sỹ sân khấu không hề tham khảo luật sở hữu trí tuệ khi đưa ra kết luận Tinh hoa Bắc Bộ là phái sinh của Ngày xưa. Bởi, điểm mấu chốt và quan trọng nhất để căn cứ kết luận một tác phẩm phái sinh là khi và chỉ khi nó có nội dung/giai điệu giống tác phẩm gốc nhưng chi tiết này lại không được nhắc tới. Thay vào đó, những yếu tố được cho là giống nhau như bối cảnh, một phần trang phục, đạo cụ và dàn diễn viên lại thuộc về phạm trù bất khả kháng của lĩnh vực sân khấu. Lấy ví dụ, hai vở ballet khác nhau về nội dung, âm nhạc nhưng biểu diễn trên cùng một sân khấu bởi cùng một vũ đoàn, sử dụng chung một số đạo cụ, trang phục cách thức biểu đạt cũng giống nhau (do đặc thù của loại hình nghệ thuật), chẳng có lý do gì để gọi vở diễn sau là phái sinh của vở diễn trước.

Mặt khác, khi kết luận tác phẩm phái sinh cần phải nêu rõ nó thuộc dạng nào: phóng tác, chuyển thể, chuyển soạn hay biên soạn. Nhưng trong văn bản của Hội đồng nghệ sỹ sân khấu cũng “lờ” đi yếu tố này.

Trên thế giới, những loại hình thực cảnh của Tinh hoa Bắc BộNgày xưa đã được dàn dựng ở nhiều nước, mục đích quảng bá văn hóa du lịch ddịa phương tới du khách.Trong trường hợp này, có thể thấy rõ “một vở diễn về không gian văn hóa Bắc Bộ” là đầu bài chung mà chủ sở hữu là Tuần Châu Hà Nội đặt ra cho Việt Tú, Hoàng Nhật Nam hay bất kỳ đạo diễn nào.

Rõ ràng, kết luận Tinh hoa Bắc Bộ là phái sinh của Ngày xưa của hội đồng thẩm định là thiếu căn cứ pháp luật, sai lệch về chuyên môn, không chỉ gián tiếp phủ nhận công lao sáng tạo của đạo diễn Hoàng Nhật Nam và ê-kíp mà còn có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến danh dự của nghệ sĩ.

Kỳ 2: Phái sinh và án lệ chưa từng có trong tranh chấp về sở hữu trí tuệ tại Việt Nam

Bài và ảnh: S.V


Gửi bình luận
(0) Bình luận

Tình yêu đồng tính của Chi Pu - Thanh Hằng gây sốc trong phim mới

Ekip sản xuất phim Chị Chị Em Em vừa tung ra poster với cảnh khá nhạy cảm gữa Thanh Hằng và Chi Pu.

Ngọc Lan và Thanh Bình chính thức xác nhận ly hôn sau 3 năm bên nhau ​

Sau nhiều tin đồn nhưng không thừa nhận tối nay 13.11, Ngọc Lan và Thanh Bình chính thức xác nhận chuyện đã ly hôn.

9 năm nuôi con bại não, Minh Cúc: “Cứ cười lên cho thoải mái, khóc ai thương?”

Cô Xinh giang hồ trong phim “Về nhà đi con” không suy sụp khi con gái mắc bệnh hiểm nghèo mà sống lạc quan, tích cực giúp bé chữa chạy, hòa nhập cuộc sống. “Con tôi sinh ra đã thiệt thòi, thì tôi càng phải bù đắp cho con...”, diễn viên Minh Cúc chia sẻ.

Phim Valentine đầu tiên dành cho khán giả đồng tính nam

Lần đầu tiên, một phim hài tình cảm dành riêng cho người đồng tính nam được chiếu vào dịp Valentine và hứa hẹn sẽ sở hữu một cái kết hạnh phúc.

Chân dung cuộc tình: Nhạc sĩ Huỳnh Anh và 2 cuộc hôn nhân bất hạnh

Trải qua hai cuộc hôn nhân đổ vỡ, cuối đời nhạc sĩ Huỳnh Anh sống cuộc đời cô độc, ông làm lái xe taxi ở Mỹ, thường xuyên uống rượu.

Ca sĩ Bích Phương bị phạt 9 triệu đồng vì 'hát đè' trên nền nhạc thu sẵn

Trao đổi với báo chí, ông Bùi Quang Nam - Chánh Thanh tra Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Quảng Ninh cho biết ca sĩ Bích Phương đã bị phạt 9 triệu đồng vì chưa được cấp phép biểu diễn của cơ quan quản lý nhà nước.

Thành lập Hội Bảo vệ quyền tác phẩm điện ảnh và phim truyền hình Việt Nam

Sáng 12.11, tại Hà Nội, Hội Bảo vệ quyền tác phẩm điện ảnh – truyền hình Việt Nam đã chính thức được thành lập, nghệ sĩ Quyền Linh được bầu làm Phó chủ tịch.

Đạo diễn Roman Polanski tiếp tục vướng vào bê bối tình dục

Mới đây đạo diễn Roman Polanski bị diễn viên Valentine Monnier tố cáo cưỡng hiếp ở Thụy Sĩ cách đây 44 năm và ông đã phủ nhận cáo buộc này.

Chảy não

Blog GS John VU - GS John Vu - 21/07/2025 13:00
Với toàn cầu hoá hiện tượng “chảy não” kéo tới.

Cách kiểm tra Facebook và Zalo có đang bị theo dõi

Kỹ năng - Lê Tỉnh - 21/07/2025 12:00
Zalo và Facebook là 2 nền tảng mạng xã hội được nhiều người sử dụng nhưng không phải ai cũng biết mình có thể bị hack tài khoản để theo dõi.

Người đàn ông cưới AI làm "vợ hai", cuộc hôn nhân viên mãn suốt 5 năm nhưng bối rối khi cô ấy đề nghị sinh con

Thư giãn - Nguyễn Phượng - 21/07/2025 11:00
Mỗi ngày, cặp đôi cùng nhau nấu ăn, xem phim và đi dã ngoại lãng mạn. Thực tế, Travis luôn mang Lily Rose theo bên mình mọi lúc mọi nơi – chủ yếu là vì cô ấy sống trong túi anh, với tư cách là người vợ AI.

Người đàn ông bại não trở thành thạc sĩ Đại học Harvard

Truyền cảm hứng - Hoàng Hà - 21/07/2025 10:00
Ding mắc bệnh bại não, không được cha yêu thương và bị bạn học bắt nạt tuy nhiên tình yêu của mẹ giúp anh trở thành thạc sĩ luật của Đại học Havard.

Phóng sự về trẻ em gây chấn động thế giới: Cha mẹ kiểu này là kẻ hại con lớn nhất!

Suy ngẫm - Hiểu Đan - 21/07/2025 09:00
Cuộc đời con chỉ có một lần, hãy cho con dũng khí để yêu đời.

Đại địa chấn kinh tế kỳ 1: Đại dịch Covid-19 cuộc khủng hoảng nghiêm trọng toàn cầu

Từ sách - Phim - Quang Thanh - 21/07/2025 08:00
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), chỉ tính riêng trong năm đầu tiên xảy ra đại dịch, cả thế giới có 1,8 triệu người thiệt mạng và khoảng 80 triệu người bị nhiễm bệnh. Đại dịch này đã ảnh hưởng đến mọi lục địa trên Trái đất, kể cả châu Nam Cực.

Mỹ nhân luyện kiếm từ 6 tuổi, được mệnh danh 'nữ thần võ thuật' Trung Quốc

Phong cách sống - Sơn Tùng - VTC - 20/07/2025 13:00
Với khả năng sử dụng 26 loại binh khí khác nhau, cô gái Trương Hàm Lượng được cư dân mạng Trung Quốc gọi với biệt danh "nữ thần kungfu”.

Phối vest đúng cách - Vũ khí bí mật giúp đàn ông ghi điểm mọi lúc mọi nơi

Kỹ năng - Ứng Hà Chi - 20/07/2025 12:00
Phối vest sao cho vừa chỉn chu vừa không bị cứng nhắc lại là một nghệ thuật.

3 truyền nhân của Ngũ Tuyệt tông sư: Mai Siêu Phong, Khưu Xứ Cơ và Âu Dương Khắc so tài, ai mạnh hơn?

Thư giãn - Nguyệt Phạm - 20/07/2025 11:00
Ba cao thủ Mai Siêu Phong, Khưu Xứ Cơ và Âu Dương Khắc cùng giao chiến thì ai sẽ là người chiến thắng cuối cùng?

3 kiểu người mẹ dễ khiến con dễ "trở mặt thành thù" nhất

Suy ngẫm - Thiên An - CFB - 20/07/2025 10:00
Hy vọng bạn không phải kiểu nào trong số đó.

Xem Sex Education, tôi bật khóc vì 1 phút im lặng mà con gồng mình làm "người tốt" suốt 6 năm

Điện ảnh - Thanh Hương - 20/07/2025 09:00
Chính sự im lặng của tôi đã khiến con bắt đầu thay đổi.

'Đại địa chấn kinh tế' - 10 cuộc khủng hoảng tài chính tàn khốc

Từ sách - Phim - Hồ Lam - TTO - 20/07/2025 08:00
'Đại địa chấn kinh tế' dẫn ta đi qua 10 cuộc khủng hoảng tài chính tàn khốc của thế giới, từ cuộc Đại sụp đổ 1929, khủng hoảng tiền tệ ở Mỹ Latinh, châu Âu cho đến khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 hay những chấn động của đại dịch COVID-19.

Tôi từng nghĩ mình tiêu dùng khôn ngoan cho đến khi chứng kiến 10 thói quen "ngược đời" của giới trẻ

Kỹ năng - Phương Trần - 19/07/2025 13:00
Không chạy theo giảm giá, không nâng cấp đồ điện tử, không sắm mới chỉ vì… hết hứng – thế hệ trẻ hiện nay đang âm thầm sống khác, tiêu khác. Họ tiết kiệm được hàng chục triệu mỗi năm nhờ những lựa chọn "ngược dòng" so với tư duy của người đi trước.

Xem "Sex Education", tôi quyết định xóa tình bạn 5 năm ra khỏi cuộc đời

Điện ảnh - Ứng Hà Chi - 19/07/2025 12:00
Một câu nói đã khiến tôi dừng lại và suy nghĩ về cách tôi nhìn nhận tình bạn, cũng như tầm quan trọng của việc yêu thương và tôn trọng bản thân.

Chẳng phải tự sáng tạo, hóa ra Chu Bá Thông học lỏm tuyệt kỹ Song thủ hỗ bác từ thời Thiên Long Bát Bộ

Thư giãn - Nguyệt Phạm - 19/07/2025 11:00
Tuyệt kỹ Song thủ hỗ bác nổi tiếng của Chu Bá Thông đã từng được một cao thủ thời Thiên Long Bát Bộ sử dụng.
HẠT GIỐNG TÂM HỒN
2019 Bản quyền thuộc về hatgiongtamhon.com.vn. Phát triển bởi ONECMS
Thứ 2, 21/07/2025