'Cú hích' có ích và khả năng cải thiện cuộc sống con người

Quang Thanh10/11/2023 09:00
'Cú hích' có ích và khả năng cải thiện cuộc sống con người

Bất kể có từng tìm hiểu về kinh tế học hay chưa, nhiều người thường bám vào khái niệm con người kinh tế, cho rằng mỗi người chúng ta luôn suy nghĩ và lựa chọn đúng, và do đó phù hợp với những gì các nhà kinh tế học thường mô tả về con người.

Con người kinh tế hay là Con người tinh khôn

Nếu đọc qua các giáo trình kinh tế học, bạn sẽ thấy con người kinh tế (Homo economicus) có khả năng tư duy giống như Einstein, ghi nhớ nhiều thông tin như cách Google lưu trữ dữ liệu trên đám mây, và có sức mạnh ý chí như Mahatma Gandhi. Thế nhưng con người mà chúng ta biết không phải như vậy.

Con người trong đời thực thường bối rối trước một phép chia có nhiều chữ số nếu không có sự hỗ trợ của máy tính cầm tay, đôi khi họ còn quên cả ngày sinh của vợ/chồng mình và thường say túy lúy vào ngày đầu năm mới. Họ không phải là Homo economicus, con người kinh tế mà là Homo sapiens, tức là con người tinh khôn. Để giảm thiểu việc sử dụng các từ La-tinh, từ đây chúng ta sẽ gọi con người kinh tế là Econ và con người tinh khôn trong đời thực là Con người.

Bây giờ hãy xem xét vấn đề béo phì. Tỷ lệ béo phì ở người Mỹ trưởng thành là hơn 40%, và hơn 70% người lớn ở Mỹ được xem là béo phì hoặc thừa cân. Trên toàn thế giới, có khoảng một tỷ người trưởng thành có cân nặng vượt mức, trong đó có 300 triệu người béo phì. Có rất nhiều bằng chứng cho thấy béo phì làm tăng rủi ro mắc bệnh tim mạch và tiểu đường, thường gây ra tình trạng chết trẻ.

Dĩ nhiên, con người kinh tế quan tâm đến cả hương vị của món ăn chứ không chỉ nhìn vào yếu tố sức khỏe, và việc ăn uống cũng là một nguồn lạc thú của con người. Chúng ta không nói rằng tất cả người thừa cân đều không thể hành động một cách lý trí, nhưng quả thật chúng ta không đồng tình với ý kiến cho rằng hầu hết mọi người đều đang lựa chọn chế độ ăn uống tối ưu. Điều gì đúng với chế độ ăn uống cũng đúng với hành vi liên quan tới rủi ro, bao gồm hút thuốc lá và uống rượu - những hành vi đã gây ra hàng trăm ngàn ca chết trẻ mỗi năm chỉ riêng ở Mỹ.

Những kết luận này phù hợp với các phát hiện của ngành khoa học về sự lựa chọn, một ngành mới ra đời và có khá nhiều nghiên cứu trong hơn nửa thế kỷ qua. Những nghiên cứu này đã khiến người ta phải nghiêm túc đánh giá lại tính hợp lý và khôn ngoan của nhiều nhận định cũng như quyết định của con người.

Để đạt chuẩn của Econ, con người không cần phải đưa ra những dự đoán hoàn hảo, nhưng họ được đòi hỏi phải đưa ra các dự đoán không mang định kiến. Điều đó có nghĩa là các dự đoán của họ có thể sai, nhưng chúng không thể sai liên tục theo một hướng có thể đoán trước được. Không giống các Econ, Con người phạm những sai lầm có thể dự báo được. Chúng ta có thể lấy ảo tưởng trong việc lập kế hoạch làm ví dụ. Ảo tưởng này là khuynh hướng lạc quan một cách phi thực tế về thời gian cần có để hoàn thành dự án, một tình trạng không hề xa lạ đối với những người từng thuê nhà thầu phụ và nhận ra rằng mọi thứ đều tốn nhiều thời gian hơn bạn nghĩ, ngay cả khi bạn đã biết về ảo tưởng lập kế hoạch.

Quyền lực mềm của các cú hích

Hàng ngàn công trình nghiên cứu đã xác nhận rằng các dự báo của con người là không hoàn hảo và đầy định kiến. Các quyết định mà con người đưa ra cũng không khá hơn là bao. Hãy xem ví dụ về cái gọi là định kiến nguyên trạng, một tên gọi hoa mỹ cho tính ỳ tâm lý của chúng ta. Vì nhiều lý do con người có khuynh hướng duy trì trạng thái hiện có và chấp nhận phương án mặc định.

Chẳng hạn như khi mua một chiếc điện thoại mới, bạn phải đưa ra một loạt các lựa chọn, từ hình nền cho đến nhạc chuông, rồi cả số lần đổ chuông trước khi chuyển qua chế độ thư thoại. Trong từng lựa chọn đó, nhà sản xuất điện thoại luôn chọn sẵn một phương án mặc định. Nghiên cứu cho thấy nhiều người vẫn giữ nguyên các lựa chọn mặc định đó, không chỉ cho nhạc chuông mà còn cho cả những lựa chọn quan trọng và mang tính bảo mật hơn.

Có rất nhiều ví dụ về cách dùng các phương án mặc định và bạn sẽ thấy chúng thường có sức mạnh khá lớn. Nếu các công ty tư nhân hay cơ quan nhà nước ủng hộ một tập hợp các kết quả nào đó, họ có thể tác động đến mọi người bằng cách lấy các kết quả đó làm phương án lựa chọn mặc định.

Thông thường, bạn có thể tăng tỷ lệ tham gia một dự án nào đó đến 25%, và đôi khi còn cao hơn nữa, chỉ đơn giản bằng cách sử dụng một kiến trúc lựa chọn mà trong đó “tham gia” là phương án mặc định. Việc đặt ra các phương án mặc định, cũng như áp dụng những phương pháp có vẻ rất bình thường khác để thay đổi hạng mục lựa chọn, thật sự có thể tạo ra ảnh hưởng đáng kể lên kết quả của nhiều dự án khác nhau - từ tăng tiền tiết kiệm, ứng phó với tình trạng biến đổi khí hậu, cho tới cải thiện hệ thống y tế và xóa đói giảm nghèo.

Cũng có những tình huống quan trọng mà trong đó con người phát huy quyền tự do của mình và từ chối sử dụng phương án mặc định. Chẳng hạn như khi đặc biệt khao khát một điều gì đó, con người có thể vượt qua tính ỳ tâm lý và sức mạnh của các phương án mặc định. Thay đổi phương án mặc định có thể là một cú hích hữu hiệu, nhưng chắc chắn không phải là giải pháp cho mọi vấn đề.

Những phương án mặc định được lựa chọn kỹ thường mang lại nhiều hiệu quả tích cực, và đó chỉ là một ví dụ minh họa cho quyền lực mềm của các cú hích. Theo định nghĩa, cú hích bao gồm các can thiệp làm thay đổi đáng kể hành vi của Con người, dù cho chúng có thể bị phớt lờ bởi các Econ. Econ thường chỉ phản ứng với các động lực kinh tế.

Nếu chính phủ đánh thuế lên kẹo, Econ sẽ mua ít kẹo lại, nhưng họ không bị chi phối bởi những yếu tố “không liên quan” như cách sắp xếp các phương án lựa chọn chẳng hạn. Con người cũng bị tác động bởi động lực kinh tế, nhưng họ đồng thời cũng chịu ảnh hưởng của các cú hích. Cần phải nói thêm rằng có thể những độc giả nhạy bén sẽ nhận ra động lực kinh tế cũng có nhiều dạng. Nếu những hành động để thu hút sự chú ý của con người được thực hiện - chẳng hạn như đặt trái cây ở nơi bắt mắt và kẹo ở nơi khuất hơn - có người sẽ nói là “chi phí” chọn kẹo tăng lên.

Nói theo một cách nào đó, một vài cú hích quả thật có làm tăng phí tổn về nhận thức hoặc cảm xúc (chứ không phải chi phí vật chất) và từ đó làm thay đổi các động lực kinh tế. Những cú hích như vậy được xem là cú hích, chỉ khi các phí tổn nói trên ở mức thấp (thấp đến mức nào thì bạn tự nhận định).

Như vậy, bằng cách vận dụng thuần thục cả những động lực kinh tế và cú hích, chúng ta có thể nâng cao khả năng cải thiện cuộc sống con người và góp phần giải quyết nhiều vấn đề lớn của xã hội. Không những vậy, chúng ta có thể làm điều đó trong khi vẫn bảo đảm được quyền tự do lựa chọn của mọi người.


Gửi bình luận
(0) Bình luận
1

‘Nơi vết thương ánh sáng rọi vào’ - Cuốn sách tiên phong về Sang chấn Phức tạp

Sẽ ra sao nếu một ngày ta nhận ra mình đã bị bạo hành dưới danh nghĩa yêu thương? Liệu câu chuyện tổn thương của ta chỉ là nỗi đau mang tính cá nhân hay là bi kịch chung của một cộng đồng?
2

‘Đại địa chấn kinh tế’ – Bài học cho Việt Nam từ những cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu

Với vỏn vẹn 336 trang, nhà kinh tế học Linda Yueh không chỉ “vẽ” nên một bức tranh kỳ vĩ đến tàn khốc của nền kinh tế thế giới trong gần một thế kỷ mà còn mang đến những bài học lớn giúp chúng ta ứng phó trong một nền kinh tế không ngừng biến động.
3

Đơn giản mà nói - Cái bẫy của sự phức tạp trong marketing hiện đại

Trong cuốn sách "Đơn giản mà nói" (Simply Put), tác giả Ben Guttmann đưa ra một quan điểm tưởng chừng đơn giản nhưng vô cùng quan trọng: giữa thế giới quá tải thông tin, thương hiệu nào càng rõ ràng, dễ hiểu, thương hiệu đó có cơ hội tồn tại.
4

Con đường chuyển hóa - Khổ đau không đến từ người thân, mà từ cách ta thương yêu họ

Chỉ vì một câu nói không vừa ý, một ánh nhìn vô tâm, hay một lần không được lắng nghe – mà ta tổn thương. Mà đau nhất không phải vì người ngoài, mà là vì người mình thương nhất lại vô tình làm mình buồn nhất.
5

Tài chính cho mọi người - Bạn đang làm chủ tiền bạc, hay tiền bạc đang dẫn dắt bạn?

Nhiều người tin rằng thẻ tín dụng là biểu tượng của tự do tài chính. Nhưng thực tế, nó không làm bạn giàu lên. Nó chỉ khiến bạn cảm thấy như mình đang giàu hơn hiện tại.

Thế giới trong bạn - Bạn không thể cải tạo người khác chừng nào còn chưa sửa đổi được chính mình

Nếu chỉ đơn thuần cố gắng tống khứ định kiến hay rào cản nào khác, thì trong chính quá trình đó, bạn sẽ tạo ra một chướng ngại khác nữa, và như vậy thì không thể thoát khỏi vô minh, đau khổ.

10 trích dẫn của Krishnamurti về ý nghĩa cuộc sống

Sách của Krishnamurti dạy chúng ta cách vật lộn với những mâu thuẫn trong tự nhiên cũng như trong tâm trí của chính chúng ta - dạng trí thông minh cao nhất.

7 chiến lược để sống sung túc và hạnh phúc - 'Đừng bắt đầu nếu bạn chưa có kế hoạch hành động'

Đừng bắt đầu một ngày mới nếu bạn chưa có kế hoạch hành động. Vì mỗi ngày của bạn là một bức tranh khảm vô giá trong chiến lược cuộc đời bạn. Hãy luôn lập kế hoạch cho mỗi ngày trước khi bạn bắt đầu. Và hãy làm việc đó mỗi ngày. 

4 Nội dung mới trong 'Cú hích - Phiên bản cuối cùng'

Với sự nỗ lực cải biên của bộ đôi tác giả Thaler và Sunstein, “Cú hích” đã trở lại với một phiên bản hoàn toàn mới, “phiên bản cuối cùng”. Vậy, so với trước, phiên bản lần này sẽ có những nội dung gì mới?

Quẳng gánh lo đi và vui sống - 7 cách đơn giản xua tan lo lắng trong một nốt nhạc

Làm gì để vượt qua những khó khăn, áp lực trong cuộc sống? Một câu hỏi của khá nhiều người trẻ trong thời buổi hiện nay

Những bài học cuộc sống - Cuộc sống không phải là do may mắn mà do chúng ta lựa chọn

Đây chính là 1 trong 20 điều quan trọng được TS Hal Urban tâm đắc chia sẻ trong cuốn sách "Những bài học cuộc sống" của ông.

‘Sống đời tự do’ - Giải phóng những ‘vị khách’ mắc kẹt trong tâm

Với “Sống đời tự do”, Michael A. Singer giúp bạn đọc hiểu về cách vận hành của tâm thức, để từ đó biết cách giải phóng chính họ khỏi những đau khổ, vật lộn… tưởng như là cố hữu của kiếp người.

Nghệ thuật sáng tạo cuộc sống - Mark Twain và người phụ nữ kiêu ngạo

Nếu bạn ném ra một hòn đá, có ngày người bị vấp té chính là bạn. Nếu bạn nói lời cay nghiệt, sau cùng cũng chính bạn sẽ rước lấy nhục nhã.

Quản lý dự án

Blog GS John VU - GS John Vu - 22/07/2025 13:00
Quản lí dự án phần mềm là khó bởi vì yêu cầu và công nghệ bao giờ cũng thay đổi và phần lớn những người quản lí không được đào tạo chính thức nào về cách quản lí dự án phần mềm.

Gen Z tiêu tiền thế nào, hiểu để marketing cho đúng

Kỹ năng - Cẩm Hà - 22/07/2025 11:00
Được săn đón nhất nhưng cũng “khó chiều” nhất, gen Z khiến mọi công thức marketing lỗi thời trở nên vô dụng. Muốn chạm được họ, thương hiệu phải sống thật và nhanh như xu hướng TikTok.

“Tâm sự với AI” sau sa thải: Lời khuyên sốc từ lãnh đạo Microsoft

Suy ngẫm - Cẩm Hà - 22/07/2025 10:00
Microsoft vừa mới sa thải thêm 9.000 nhân sự, nhưng lời khuyên “tâm sự với AI” mới là thứ khiến dư luận dậy sóng, hé lộ khủng hoảng thấu cảm giữa thời đại AI.

Đại địa chấn kinh tế Kỳ 2: Cả thế giới đối phó với cuộc khủng hoảng

Từ sách - Phim - Quang Thanh - 22/07/2025 09:00
Trước quy mô của cuộc khủng hoảng Covid-19, FED đã công bố một loạt biện pháp bổ sung, bao gồm cung cấp thêm 2,3 ngàn tỷ đô-la cho vay hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và chính quyền địa phương, đồng thời mở rộng các biện pháp hỗ trợ thị trường nợ doanh nghiệp.

"Cô gái váy hoa" gây sốt MXH Trung Quốc vì lý do cực mới mẻ

Phong cách sống - Thanh Huyền - 22/07/2025 08:00
Một cô gái bình thường đã trở thành "nữ anh hùng" trong mắt netizen sau khi có một quyết định gây chú ý.

Chảy não

Blog GS John VU - GS John Vu - 21/07/2025 13:00
Với toàn cầu hoá hiện tượng “chảy não” kéo tới.

Cách kiểm tra Facebook và Zalo có đang bị theo dõi

Kỹ năng - Lê Tỉnh - 21/07/2025 12:00
Zalo và Facebook là 2 nền tảng mạng xã hội được nhiều người sử dụng nhưng không phải ai cũng biết mình có thể bị hack tài khoản để theo dõi.

Người đàn ông cưới AI làm "vợ hai", cuộc hôn nhân viên mãn suốt 5 năm nhưng bối rối khi cô ấy đề nghị sinh con

Thư giãn - Nguyễn Phượng - 21/07/2025 11:00
Mỗi ngày, cặp đôi cùng nhau nấu ăn, xem phim và đi dã ngoại lãng mạn. Thực tế, Travis luôn mang Lily Rose theo bên mình mọi lúc mọi nơi – chủ yếu là vì cô ấy sống trong túi anh, với tư cách là người vợ AI.

Người đàn ông bại não trở thành thạc sĩ Đại học Harvard

Truyền cảm hứng - Hoàng Hà - 21/07/2025 10:00
Ding mắc bệnh bại não, không được cha yêu thương và bị bạn học bắt nạt tuy nhiên tình yêu của mẹ giúp anh trở thành thạc sĩ luật của Đại học Havard.

Phóng sự về trẻ em gây chấn động thế giới: Cha mẹ kiểu này là kẻ hại con lớn nhất!

Suy ngẫm - Hiểu Đan - 21/07/2025 09:00
Cuộc đời con chỉ có một lần, hãy cho con dũng khí để yêu đời.

Đại địa chấn kinh tế kỳ 1: Đại dịch Covid-19 cuộc khủng hoảng nghiêm trọng toàn cầu

Từ sách - Phim - Quang Thanh - 21/07/2025 08:00
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), chỉ tính riêng trong năm đầu tiên xảy ra đại dịch, cả thế giới có 1,8 triệu người thiệt mạng và khoảng 80 triệu người bị nhiễm bệnh. Đại dịch này đã ảnh hưởng đến mọi lục địa trên Trái đất, kể cả châu Nam Cực.

Mỹ nhân luyện kiếm từ 6 tuổi, được mệnh danh 'nữ thần võ thuật' Trung Quốc

Phong cách sống - Sơn Tùng - VTC - 20/07/2025 13:00
Với khả năng sử dụng 26 loại binh khí khác nhau, cô gái Trương Hàm Lượng được cư dân mạng Trung Quốc gọi với biệt danh "nữ thần kungfu”.

Phối vest đúng cách - Vũ khí bí mật giúp đàn ông ghi điểm mọi lúc mọi nơi

Kỹ năng - Ứng Hà Chi - 20/07/2025 12:00
Phối vest sao cho vừa chỉn chu vừa không bị cứng nhắc lại là một nghệ thuật.

3 truyền nhân của Ngũ Tuyệt tông sư: Mai Siêu Phong, Khưu Xứ Cơ và Âu Dương Khắc so tài, ai mạnh hơn?

Thư giãn - Nguyệt Phạm - 20/07/2025 11:00
Ba cao thủ Mai Siêu Phong, Khưu Xứ Cơ và Âu Dương Khắc cùng giao chiến thì ai sẽ là người chiến thắng cuối cùng?
HẠT GIỐNG TÂM HỒN
2019 Bản quyền thuộc về hatgiongtamhon.com.vn. Phát triển bởi ONECMS
Thứ 4, 23/07/2025