Bên tách cà phê - Kỳ 75: Cà phê và tiến trình phát triển của triết học

T.N.L07/09/2021 16:00
Bên tách cà phê - Kỳ 75: Cà phê và tiến trình phát triển của triết học

Trong suốt chiều dài lịch sử, cà phê và hàng quán cà phê đã tạo dựng môi trường lý tưởng cho sự hình thành những suy niệm về cuộc sống và thúc đẩy con người khám phá các chân lý toàn diện về cuộc đời.

ky-75-hinh-bia.jpg

Cà phê – diễn ngôn của sự sống

Triết học khởi sinh khi con người bắt đầu tìm kiếm lời giải đáp có luận chứng về sự sống trong tất cả các biểu hiện của nó, và không ngừng đi tìm chân lý để sống sáng suốt, hạnh phúc. Các trường phái, hệ thống triết học đã được định hình khi các triết gia liên tục trình bày, tranh luận, biện chứng xung quanh các quan điểm lý giải cho các câu hỏi.

picture1.png

Một thuật ngữ quan trọng trong triết học là Logos xuất phát từ chữ “λέγω” của Hy Lạp, dịch nghĩa là “tôi nói”. Logos được sử dụng trong triết học kể từ thời đại của triết gia Heraclite (khoảng 535 - 475 TCN) với khá nhiều nghĩa, có thể hiểu Logos là trí tuệ, sức mạnh sáng tạo, lý tính tối cao, quy luật phổ biến hoặc đơn thuần là lời nói thông thường… Cũng có thể hiểu “tôi nói” - Logos là một dạng biểu đạt của sự thông thái, như lập luận của Heraclite “sự thông thái bao gồm việc nói ra chân lý”.

Các triết gia đã coi ngôn luận – đối thoại là cần thiết cho tiến trình phát triển triết học. Bản thân các triết gia cũng là những người dám nói, dám công khai sử dụng lý trí của mình trong mọi vấn đề. Đồng thời họ cũng luôn biết lắng nghe người khác. Từ thế kỷ 4 trước công nguyên, Socrates - cha đẻ của triết học Hy Lạp cổ đại đã thảo luận về triết học trên đường phố Athens. Trong những cuộc nói chuyện, Socrates chia nhỏ vấn đề thành một hệ thống các câu hỏi liền mạch và những câu trả lời sẽ dần dẫn đến chân lý. Sau ông, các triết gia lừng danh như Plato, Aristotle, Epictetus,… cũng đã khám phá chân lý phổ quát thông qua những cuộc đối thoại biện chứng triệu tập trí tuệ của nhiều người.

Theo chiều kích đó, tính chất hàng quán cà phê đã trở thành nơi chốn để con người nói với nhau, về nhau, cho nhau. Bởi lẽ chỉ ở quán cà phê con người mới đủ tỉnh thức để nói về mình và lắng nghe người khác. Từ sự hội tụ chung quanh cà phê mà con người đã thật sự truy vấn trực diện các vấn đề về thế giới, về vai trò của con người và cách con người nên sống. Thông qua cà phê, con người đã nói về bản thân và tất cả những vọng động đã tạo nên con người.

picture12.png

Thế nên, chẳng phải ngẫu nhiên mà phần lớn các triết gia có ảnh hưởng chủ chốt trong sự ra đời của những trường phái triết học đã luôn xem cà phê là thức uống cần thiết. Triết gia Francis Bacon, người sáng lập chủ nghĩa kinh nghiệm từng viết trong tác phẩm Historia Vitae et Mortis rằng “Cà phê mang lại sức sống, sự thông thái và lòng dũng cảm”. Triết gia Immanuel Kant, người có ảnh hưởng nhất trong triết học phương Tây cận đại, luôn yêu cầu phải có cà phê đúng giờ để tỉnh thức thực hiện các công việc trong ngày. Một trong những nhà sáng lập triết học chính trị hiện đại - Thomas Hobbes thường xuyên tham gia các cuộc thảo luận trong các quán cà phê ở Oxford (Anh), nơi ông bày tỏ sự ủng hộ với các nguyên tắc cơ bản của tư tưởng tự do. Còn phòng làm việc của Søren Kierkegaard - triết gia đầu tiên của thuyết hiện sinh có ít nhất 50 bộ cốc đĩa để tự pha cà phê theo cách riêng của mình,…

Hàng quán cà phê - không gian hội tụ những tâm hồn lớn

Nếu cà phê là thức uống thăng hoa trí tuệ và là năng lượng thúc đẩy các triết gia khao khát truy cầu chân lý, thì hàng quán cà phê đã cung ứng không gian lý tưởng để hình thành các hệ thống tri thức lý luận, đóng vai trò quan trọng trong sự ra đời các trường phái triết học lớn.

Thế kỷ 17 - 18, thời kỳ rực rỡ của phong trào khai sáng, hàng quán cà phê là nơi hội tụ thường xuyên của các triết gia, bậc văn nhân, học giả tham gia đàm luận khai mở những luồng tư tưởng mới. Tại Pháp, quán Café Procope là nơi những nhà triết học vĩ đại như Denis Diderot, Voltaire, Montesquieu, Le Rond d'Alembert, Jean-Jacques Rousseau… thảo luận tìm đường cải thiện thế giới bằng sức mạnh tri thức. Café Procope cũng là nơi các triết gia khai sáng soạn thảo cuốn Encyclopédie nổi tiếng, tổng hợp kiến thức của thời đại nhằm thay đổi cách tư duy của con người. Vang danh trong lịch sử triết học còn có quán Café de la Régence, nơi diễn ra cuộc gặp gỡ lịch sử giữa Karl Marx và Friedrich Engels vào tháng 8 năm 1844. Hai người đã tìm thấy sự đồng nhất về tư tưởng, quan điểm trong mọi vấn đề lý luận và thực tiễn, từ đó cộng tác theo đuổi sự nghiệp nghiên cứu sáng lập chủ nghĩa xã hội khoa học.

ky-75-hinh-3.jpg

Đến thế kỷ 20, một thời kỳ sôi động với những cuộc phiêu lưu lớn của tinh thần. Trong những bứt phá quan trọng của triết học thế kỷ 20 là sự ra đời của chủ nghĩa thực chứng logic, triết học ngôn ngữ và thuyết hiện sinh. Đây là các trường phái triết học được khởi xướng từ những tham luận học thuật tại quán cà phê, mà điển hình là từ nhóm Vienna Circle và nhóm Berlin Circle.

Vienna Circle là nhóm các nhà triết học và khoa học tìm cách tái nhận thức triết học một cách khoa học với các phương tiện logic hiện đại. Nhóm tổ chức thảo luận hàng tuần tại các quán cà phê ở Áo như Café Reichsrat, Café Central, Café Arkaden, Café Josephinum… Các vấn đề đưa ra tranh luận được đóng góp ý kiến và hoàn thiện thành các học thuyết triết học mới. Nổi bật trong đó, triết gia Moritz Schlick sáng lập trường phái triết học thực chứng logic, Ludwig Wittgenstein khám phá các khái niệm về bản chất ngôn ngữ và nhận thức luận, đặt nền móng cho bước chuyển biến của triết học ngôn ngữ.

Tính chất hoạt động tương đồng với Vienna Circle, nhóm Berlin Circle được thành lập vào năm 1926 ở Đức đặt trọng tâm vào mục tiêu khám phá các vấn đề triết học trong từng lĩnh vực cụ thể. Berlin Circle gọi triết học của mình là chủ nghĩa kinh nghiệm logic, để phân biệt chủ nghĩa thực chứng logic của Vienna Circle. Các thành viên Berlin Circle gặp nhau tại Café Dobrin ở Đức và một số quán cà phê ở Vienna. Nhóm đã đóng góp nhiều thành tựu trong toán học, vật lý, khoa học tự nhiên, đặc biệt là lý thuyết xác suất, logic toán học và thuyết tương đối.

Từ nửa sau thế kỷ 20 là bước phát triển của chủ nghĩa hiện sinh, tập trung phân tích ý nghĩa sự tồn tại của mỗi người thông qua cách sống, sự dấn thân và trách nhiệm cá nhân. Tiên khởi cho phong trào hiện sinh là Søren Kierkegaard – một triết gia uống cà phê như nghi thức sống, sau đó bùng nổ mạnh mẽ ở châu Âu. Nhiều nhà hiện sinh cho rằng triết học hàn lâm quá trừu tượng và tách biệt với trải nghiệm cụ thể của con người, và họ chọn hàng quán cà phê làm nơi suy niệm, luận bàn và viết. Quán Café de Flore được xem như trụ sở làm việc của Jean-Paul Sartre và Simone de Beauvoir. Ngoài ra còn có quán Les Deux Magots, La Closerie des Lilas cũng là điểm tập trung của các nhà triết học hiện sinh.

ky-75-hinh-4.png

Triết học đang phát triển dựa trên đại đối thoại liên văn hóa với tinh thần cởi mở và tương kính. Trong tiến trình này, loại hình quán cà phê triết luận khởi động tại Pháp từ cuối thế kỷ 20 đã phổ biến khắp thế giới với những cái tên như Café philosophique, Café-philo, Socrates Café,… đưa triết học xuống đường như phương pháp Socrates để giúp con người thấu suốt trên đường tìm kiếm ý nghĩa của sự sống. Những cật vấn trong quán cà phê là hình ảnh của những câu chuyện triết học từ thời sơ khởi với luận điểm “con người hãy tự nhận thức chính mình” của Socrate, đi qua giai đoạn bừng tỉnh của thế kỷ khai sáng đến các biến động trong triết học đương đại để làm sáng tỏ đến tận cùng các câu hỏi về vũ trụ và nhân sinh.

Có thể nói, bản chất việc gặp gỡ ở quán cà phê để hàn huyên chính là một biểu hiện của “văn minh đối thoại”, thông diễn ở mức cao nhất triết lý sống của mỗi người. Hay nói cách khác, hàng quán cà phê là không gian mà ở đấy bản thân con người được hoàn thiện triết lý sống bằng khả năng đối thoại với chính mình và đối thoại với người khác, làm gia tăng ý nghĩa của tồn tại con người để không chỉ sống mà là sống chân - thiện - mỹ.

Đón đọc kỳ sau: Søren Kierkegaard thức tỉnh bên tách cà phê.


Gửi bình luận
(0) Bình luận

Không sao đâu!

Tôi nhớ, trong tiểu thuyết “Rừng Na-Uy” của Murakami, nhân vật con gái tên Midori - có nghĩa là “xanh lá cây”- đã có hai câu làm quen khá đơn giản với chàng trai mà cô sẽ yêu (và cũng sẽ yêu cô) là Watanabe.

Vườn Mẹ - Chuyện của những đứa con

Tôi đọc lại “Nhật ký chiến tranh” của nhà văn-liệt sĩ Chu Cẩm Phong, và gặp đoạn viết này của anh ngay tại mảnh đất Bình Dương, mảnh đất cát cháy đã ba lần được phong anh hùng, thuộc huyện Thăng Bình, Quảng Nam:

Chùa Vạn Phật - Ngôi chùa có một không hai ở Sài Gòn

Ban đầu, chùa có tên là Phật Quang Đại Tòng Lâm. Do có rất nhiều tượng Phật nên mọi người quen gọi là chùa Vạn Phật.

'Rớt não' với từ ngữ miền Tây, nghe xong tưởng chơi đuổi hình bắt chữ nhưng cuối cùng "ủa, có lạ gì đâu bây!?"

Mà dù nói gì đi chăng nữa, câu chuyện về ngữ ngữ của 'tiếng miền Tây' sẽ được bàn ở đây 'trường kỳ kháng chiến' theo một cách đơn giản hơn bao giờ hết.

Sự thay đổi cán cân giữa các nền văn minh

Sự va chạm giữa các nền văn minh và sự tái lập trật tự thế giới" mang đến một cái nhìn tổng quát về thế giới đương đại với những vấn đề, thách thức mà mỗi quốc gia, mỗi dân tộc và mỗi cá nhân đều có trách nhiệm.

Vẻ đẹp của 'nàng thơ cuối cùng nổi tiếng nhờ hội họa'

Hơn 240 bức tranh được thực hiện bí mật trong vòng 15 năm, toàn bộ tác phẩm chỉ xoay quanh một người mẫu. Sự bí mật này đã đưa lại không ít rắc rối cho họa sĩ khi loạt tác phẩm được công khai.

Nhà thơ Thanh Thảo bình thơ của Trần Vũ Mai

Thơ Trần Vũ Mai có một thứ âm nhạc riêng, nó gần như một thương hiệu của thơ anh.

Bài thơ Bắt nạt trong SGK lớp 6, tác giả: 'Ai chứng minh là thơ dở xứng đáng được trao giải Nobel Văn học'

Một bài thơ trong sách giáo khoa lớp 6 đang trở thành tâm điểm bàn luận giữa cư dân mạng và chính tác giả của nó.

Tuyệt đỉnh Kungfu - "Làm người phải biết nhân nghĩa, bằng không giỏi đến mấy cũng chỉ là cặn bã"

Điện ảnh - Trương Lương - 26/07/2025 12:00
Cao thủ thực sự không cần đến danh tiếng..."

"Trí tuệ du lịch" của giới trẻ, họ giải quyết nhiều vấn đề khó khăn mà không tốn bất kỳ chi phí nào!

Kỹ năng - Nhật Anh - 26/07/2025 11:00
Khi đi du lịch, bạn phải theo kịp tốc độ của những người trẻ tuổi. Một số "trí tuệ du lịch" mà họ nghĩ ra thật tuyệt vời đến nỗi mọi người không thể không khen ngợi khi nhìn thấy chúng.

Kinh khủng hơn bất hiếu là kiểu con cái đang ăn mòn nhiều gia đình này

Suy ngẫm - Đông - CFB - 26/07/2025 10:00
Đáng sợ hơn, kiểu con cái này lại thường được ngụy trang dưới vẻ ngoài bận rộn.

‘Sức mạnh của người thấu cảm’ - Mở ra cánh cửa ‘siêu năng lực’ của người thấu cảm

Từ sách - Phim - FN - 26/07/2025 09:00
Sự thấu cảm như con dao hai lưỡi. Một mặt, nó là nền tảng của sự tử tế, lòng trắc ẩn và khả năng chữa lành, nhưng nếu không biết cách sử dụng, người thấu cảm có thể trở thành ‘thảm chùi chân’ của người khác đến mức đánh mất chính mình.

Muốn dữ liệu tạo ra giá trị, đừng bỏ qua 5 câu hỏi cốt lõi này

Từ sách - Phim - Quìn - 26/07/2025 08:00
Nhiều doanh nghiệp đổ tiền vào hệ thống, AI, phân tích... nhưng quên mất một điều: dữ liệu chỉ hữu ích khi phục vụ đúng mục tiêu.

Công nghiệp phần mềm ở Ấn Độ

Blog GS John VU - GS John Vu - 25/07/2025 13:00
Trong cuộc viếng thăm của tôi ở Ấn Độ, Ts. Prasad một giáo sư về kĩ nghệ phần mềm đã chia sẻ với tôi một cuộc điều tra ông ấy đã tiến hành tháng trước.

Con người nói chuyện ngày càng giống ChatGPT

Suy ngẫm - Nam Đoàn - 25/07/2025 12:00
Nghiên cứu mới đây tiết lộ một xu hướng đáng kinh ngạc: Thay vì AI học cách giao tiếp như con người, chính chúng ta lại đang dần "nói chuyện giống ChatGPT".

Người dùng Meta AI đang bị khai thác dữ liệu nhạy cảm mà không hề biết

Kỹ năng - Nam Đoàn - 25/07/2025 11:00
Hãy tưởng tượng một cảnh phim kinh dị thế kỷ 21: Lịch sử duyệt web cá nhân của bạn bị công khai mà bạn không biết, đây chính là cảm giác mà nhiều người dùng đang trải qua với ứng dụng Meta AI.

Xóa gấp bức ảnh ông cụ bán xôi ở vỉa hè sau 5 ngày vì quá nhiều tiền được gửi về tài khoản

Phong cách sống - Trần Hà - 25/07/2025 10:00
"Hóa ra chuyện này có thật ngoài đời ư?”, một netizen bình luận.

Nơi vết thương ánh sáng rọi vào - Cha mẹ độc hại ảnh hưởng ra sao đến sự trưởng thành của một đứa trẻ?

Từ sách - Phim - Hồ Lam - 25/07/2025 09:00
Sẽ thế nào nếu một ngày ta nhận ra mình đã bị bạo hành dưới danh nghĩa yêu thương? Liệu câu chuyện tổn thương của ta chỉ là nỗi đau mang tính cá nhân hay là bi kịch chung của một cộng đồng?

Xem 'Khi cuộc đời cho bạn quả quýt', tôi ngán ngẩm nhìn sang chồng

Điện ảnh - Mỹ Hạnh - 25/07/2025 08:00
Tôi không nghĩ đến, có ngày mình rơi vào hoàn cảnh này.

Những câu chuyện đầy xúc động trong tiệm sách cũ

Giải trí - AN VI - QUỲNH QUỲNH - TTO - 24/07/2025 13:00
Kính tặng, thương tặng, gửi người không bao giờ tôi gặp lại… - bút tích trên trang sách nhuốm màu thời gian trong các cửa hàng sách cũ chứa đựng bao câu chuyện đầy xúc động.

Cùng con trai xem “Sex Education”, tôi khéo léo dạy con tính khiêm tốn mà chẳng cần nặng lời!

Điện ảnh - Ứng Hà Chi - 24/07/2025 12:00
Giống như một hạt giống cần đất để nảy mầm, tôi đã tìm ra cách gieo vào con trai mình giá trị của sự khiêm nhường.

Giáo sư khuyên: Mỗi ngày nói 6 câu này, bạn sẽ không còn quát mắng con nữa

Kỹ năng - Hiểu Đan - 24/07/2025 11:00
Con cái sẽ không nhớ bạn đã quát gì, nhưng sẽ mãi mãi khắc ghi ánh mắt, gương mặt bạn khi quát mắng.
HẠT GIỐNG TÂM HỒN
2019 Bản quyền thuộc về hatgiongtamhon.com.vn. Phát triển bởi ONECMS
Chủ nhật, 27/07/2025