Tâm hồn cao thượng: 130 năm giá trị nhân văn vẫn còn nguyên

Năm 1886, Tâm hồn cao thượng (nguyên tác có tên là Cuore, theo tiếng Ý có nghĩa là Trái tim) tác phẩm của nhà văn người Ý Edmondo De Amicis chính thức ra mắt. Ngay sau đó, sức hút từ những câu chuyện trong tác phẩm đã chinh phục trái tim của người đọc không chỉ ở Ý mà còn lan tỏa khắp thế giới. Sách được dịch ra hàng trăm ngôn ngữ khác nhau. Cho đến tận bây giờ, Tâm hồn cao thượng vẫn là một trong những tác phẩm có sức sống bền bỉ trong đời sống xuất bản của nhiều quốc gia.

Những câu chuyện trong Tâm hồn cao thượng viết theo thể văn nhật ký thông qua lời của cậu bé 10 tuổi, người Ý có tên là Enico Bottini. Đó chỉ là những câu chuyện nhỏ, diễn ra theo thứ tự thời gian xuyên suốt năm học lớp 3 của Enrico dưới góc nhìn của một câu bé có xuất thân từ tầng lớp thượng lưu đang sống hòa nhập cùng bạn bè trang lứa có xuất thân từ tầng lớp lao động. Trong thế giới trẻ thơ đó vẫn có những va đập bất đồng diễn ra liên tục. Bất ngờ là sau những va đập đó, những mảnh vỡ nhặt được lại lóng lánh giá trị sống: lòng yêu nước, sự chân thành và hơn cả, là sự tử tế của mỗi con người.

Tuy là chuyện của trẻ con nhưng nội dung lại ẩn chứa những vấn đề mà toàn xã hội đang rất quan tâm, đó là làm sao xây dựng một tâm hồn đẹp và trong sáng trong cao thượng từ mỗi con người. Qua tác phẩm Tâm hồn cao thượng nhà văn Edmondo De Amicis muốn gửi gắm đến các em thiếu nhi những bài học đạo đức sâu sắc cũng như vai trò quan trọng của nhà trường, cha mẹ trong việc dạy dỗ trẻ em.

Tại Việt Nam, Tâm hồn cao thượng đến với người yêu sách từ năm 1948 qua bản dịch của tác giả Hà Mai Anh từ bản tiếng Pháp có tên Grands Coeurs của tác giả A.Piazzi. Bản dịch của tác giả Hà Mai Anh sau đó đoạt "Giải thưởng Văn chương của Hội Alexandre de Rhodes Hà Nội".

Tâm hồn cao thượng bắt đầu phổ biến rộng rãi tại Việt Nam từ thập niên 1950, 1960 của thế kỷ trước. Một số đoạn trong sách được các nhà giáo dục đương thời chọn cho vào sách giáo khoa lớp 7 tại miền Nam trước năm 1975.

Tâm hồn cao thượng được tái bản rất nhiều lần tại Việt Nam, nhưng chưa lần nào nội dung trong nguyên tác không được các NXB chuyển tại một cách đầy đủ nhất. Đơn cử như NXB Thanh Niên tái bản lần thứ 7 vào năm 2008 những cũng đã bỏ bớt một số tiểu truyện.

Có một giai đoạn Tâm hồn cao thượng qua bản dịch tiếng Việt của giáo sư Hà Mai Anh được coi như cuốn “luân lý giáo khoa thư” cho các thế hệ tuổi trẻ trong thế kỷ 20. Nhà khoa học Nguyễn Xuân Vinh đã coi cuốn sách Tâm hồn cao thượng là "cuốn sách đã ảnh hưởng nhiều nhất từ trước tới nay" đến ông. Ông Nguyễn Xuân Vinh viết: "...Những câu chuyện ở học đường, và trong gia đình, về các thầy giáo, cô giáo và bè bạn của An-Di, những mẩu chuyện vui hay buồn đã xảy ra trong thành phố cổ xưa này đã được kể lại trong sách bằng một văn phong giản dị và trong sáng, thắm đặm tình người... đặc biệt là cuốn truyện đầu tiên bằng tiếng Việt tôi được đọc, tả cuộc đời của cậu bé An-Di trong một năm học ở lớp Ba, đã cho tôi nhiều bài học về lòng thương người, phương cách cư xử chung thủy với bè bạn, và hiếu kính với mẹ cha...".

Đọc Tâm hồn cao thượng chợt nhận ra rằng, người Việt chúng ta có thể chinh phục được rất nhiều trở ngại để vươn lên phía trước. Chúng ta tiếp nhận kiến thức và phát huy những giá trị rất nhanh. Những cái khó nhất, vẫn là câu chuyện nuôi dưỡng tâm hồn. Liên hệ từ những câu chuyện trong tác phẩm, liệu chúng ta có xấu hổ với những con người còn rất trẻ dám sẵn sàng đốt thân, nhảy cầu để được nổi tiếng. Hay chuyện cô bé 13 tuổi mua xăng đốt trường, để câu “like” trên mạng xã hội. Cũng không có biện minh nào cho việc những “thánh nữ” sẽ live stream thoát y cho cả thế giới cùng chiêm ngưỡng. Tất cả những câu chuyện này có thể xuất phát từ sự “tha hóa về tâm hồn” của một bộ phận tuổi trẻ ít có cơ hội tiếp cận với những sản phẩm văn hóa giúp cho tâm hồn họ tỏa hơn.

Từ những trăn trở đó, những nhà làm sách Việt Nam một lần nữa quyết định cho ra đời phiên bản đầy đủ của cuốn sách Tâm hồn cao thượng dưới một hình thức đầy đủ hơn đi kèm với chương trình Người Việt và tâm hồn cao thượng. Họ hi vọng trên mảnh đất mà phù sa là những câu chuyện nhỏ của Enico Bottini từ nước Ý xa xôi có thể là những hạt mầm tử tế sẽ tiếp tục ươm chồi, nảy lộc trong tâm hồn của người Việt.

Tiểu Vũ