Hải Thượng Lãn Ông trong mắt nữ sĩ phương Tây

Theo 1TG27/09/2022 14:00
Hải Thượng Lãn Ông trong mắt nữ sĩ phương Tây

Với tiểu thuyết "Lãn Ông", đặc biệt là "Vạn Xuân", nữ văn sĩ Pháp Yveline Féray đã mở ra một lối viết tiểu thuyết lịch sử mới, ít nhất cho Việt Nam.

Việt Nam không có hoặc ít có những ẩn sĩ thực thụ. Phần lớn những người đi ở ẩn không phải là đạo sĩ mà là nhà nho. Nguyễn Trãi khi bị thất sủng thì về Côn Sơn làm một ẩn sĩ bất đắc dĩ. Còn Lê Hữu Trác thì bỏ việc quan ở Thăng Long về núi rừng Hương Sơn xứ Nghệ làm nghề thuốc và dạy học. Số phận của hai con người đặc biệt này, so với tâm thức chung của dân Việt, đã lọt vào mắt xanh của nữ văn sĩ Pháp, Yveline Féray.

Phải nói rằng chọn (hay bị chọn) Nguyễn Trãi và Lê Hữu Trác làm nhân vật tiểu thuyết Vạn Xuân (Văn Học và Sudestasie, in lần 2, năm 2002) và Lãn Ông (Văn Hóa - Văn Nghệ, năm 2005) của mình, Yveline đã chọn đúng. Họ đều là người của những khúc quanh, bước chuyển của lịch sử Việt Nam. Bởi, chỉ ở khúc quanh thì vô thức lịch sử mới phun trào. Bởi, chỉ ở bước ngoặt thì một cá nhân mới mang vác nổi tâm thức thời đại.

Lê Hữu Trác quê ở làng Liêu Xá, Đường Hào, Hải Dương. Thời trẻ ông học giỏi, thi đỗ làm quan. Rồi đọc binh thư, bỏ bút cầm kiếm, làm võ quan phục vụ trong phủ chúa Trịnh. Sau khi lập được ít nhiều công trạng, ông đột ngột treo ấn từ quan, bỏ về quê mẹ thuộc xã Tình Diễm, Hương Sơn, trấn Nghệ An (nay thuộc Hà Tĩnh) làm nghề bốc thuốc, dạy học và viết sách.

haithuong.jpg
Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác - Ảnh: TL

Bộ sách Y tông tâm lĩnh là bách khoa thư y học hầu như đầu tiên của Việt Nam. Một mặt, nó là sự kế thừa có phê phán của tác phẩm y dược học của Trung Hoa, mặt khác nó mở ra giai đoạn mới cho/ của y học Việt Nam, chấm dứt cách chữa bệnh kinh nghiệm (chủ nghĩa) tiến tới thực nghiệm. Tác phẩm này còn thể hiện sự độc lập suy nghĩ, bản lĩnh thầy thuốc của Lê Hữu Trác. Một tác phẩm lớn nữa, nhưng ở một lĩnh vực khác của Lê Hữu Trác là Thượng kinh ký sự. Tập bút ký kể chuyện chuyến lên kinh, vào phủ chúa để chữa bệnh cho Trịnh Sâm và thế tử Trịnh Cán. Nhưng Thượng kinh ký sự cũng là một bức tranh hiện thực về đời sống xã hội ở Thăng Long.

Lãn Ông của Yveline Féray là một cuốn tiểu thuyết lịch sử. Đây là một Lãn Ông chứ không hoàn toàn là một Lê Hữu Trác. Cuốn tiểu thuyết bắt đầu từ Hương Sơn, khi Lãn Ông đang yên vui với thiên nhiên hoang sơ, với vườn rau ao cá, với đám học trò chất phác, người vợ hiền thục và cậu cháu đích tôn bi bô suốt ngày. Tuy nhiên, từ đầu năm Tân Mão 1781, cái hạnh phúc bình dị ấy bị đe dọa bởi một dự cảm: ông sẽ sớm bị nhổ khỏi quê hương để ra kinh đô chữa bệnh cho chúa qua sự tiến cử của Quận Huy vốn trước đây là Trấn thủ Nghệ An, nay là cánh tay phải của Trịnh Sâm.

Rồi dự cảm ấy thành sự thật. Từ đây, tác giả tạo ra một hành trình lên kinh khác, hành trình của con người cá nhân, so với hành trình Thượng kinh ký sự của con người xã hội. Một đằng là sự vượt qua không gian địa lý, không gian xã hội; một đằng là đi tiếp vào không gian tâm lý và ít nhiều tâm linh.

Đến phủ chúa Trịnh ở kinh sư, Lãn Ông, kẻ đã chạy trốn khỏi chính trị lập tức rơi vào rốn bể chính trị. Bấy giờ, các vua Lê đã yên phận. Quyền cai trị đất nước thực sự ở phủ chúa. Trịnh Sâm có người trai trưởng là Tông/Khải, vốn lêu lổng bất tài nên bị phế. Ngôi đông cung thế tử được trao cho Cán, một cậu bé thể chất ốm yếu, con của người thiếp yêu đang giữ ngôi vị chánh cung là bà chúa Chè Đặng Thị Huệ. Quân thần chia thành hai phe, một ủng hộ Cán, một ủng hộ Khải.

Thực ra, Lê Hữu Trác được mời lên kinh để chữa bệnh cho Trịnh Sâm là chính nhưng Yveline lại đổi sang chữa bệnh cho Cán là chính. Điều này khiến Lãn Ông rơi vào tình cảnh "trên đe dưới búa". Chữa bệnh cho Cán là thuộc phe Cán rồi. Có nghĩa là đối đầu với phe Tông. Để thoát khỏi sự đối đầu phe phái, Lãn Ông đã chọn một lối ứng xử khôn khéo. Ông đóng vai, một mặt là “một người miền núi cổ lỗ lại thêm cái tính gàn nữa” (mà đã gàn thì người ta dễ thể tất). Mặt khác, một thầy thuốc thuần túy, lấy việc chữa bệnh và con bệnh là mối quan tâm duy nhất.

Chính trị là một quyền lực tuyệt đối và toàn diện. Ở đâu nó cũng có mặt, kể cả hoặc nhất là trong y thuật. Các thầy thuốc thuộc Viện Thái y, chữa cho Trịnh Cán tuyển dùng phương pháp công phạt để có hiệu quả tức thời, nhưng có hại về lâu dài. Người này làm việc đó để lấy lòng chúa cha, người kia để ngấm ngầm giúp Trịnh Tông ám hại Trịnh Cán. Không cần xem đơn thuốc, chỉ nhìn thể trạng của thế tử, Lãn Ông đã biết điều đó.

hai.jpg
Phiên bản Lãn Ông tiếng Pháp của Yveline Féray

Ông thấy trước mắt cần phải phục hồi chân khí, điều hòa âm dương cho Trịnh Cán, nhưng chữa như vậy thì kết quả sẽ rất chậm, ông sẽ bị lưu giữ vô thời hạn ở kinh đô. Suy nghĩ như vậy nên Lãn Ông chọn giải pháp “trung dung”: bốc những phương thuốc hòa hoãn, vừa giảm bớt nguy cơ cho người bệnh, vừa không gây ra hậu quả xấu cho chính mình. Tuy nhiên, khi bắt tay chữa cho thế tử, ông quên hết những toan tính của mình để chuyên tâm làm một thầy thuốc như từ mẫu, đồng thời thể hiện một hiểu biết y thuật tuyệt vời.

Ngoài ra, với đầu óc thực nghiệm, ông cũng rất tò mò về y học phương Tây mà bấy giờ đi theo hàng hóa và súng đạn đã vào Đàng Trong, và sau đó đến Phố Hiến. Dịp may là chúa Trịnh cho mời họ đến khám, điều trị cho Trịnh Cán. Sau khi thực hành khám tim, phổi, lưỡi, họng, bụng, gan… bằng các dụng cụ y học, bác sĩ Tây cho rằng thế tử bị chứng viêm màng bụng kinh niên. Cách chữa là chọc bơm vào bụng và hút hết dịch ra ngoài. Giải pháp này gây ra tranh luận giữa Lãn Ông và viên bác sĩ, qua đó thấy được sự khác biệt giữa Đông và Tây y.

Lãn Ông phê phán Tây y quá lệ thuộc vào y cụ và không hề tính đến yếu tố ý chí của bệnh nhân (nếu lưu ý đến việc ở Tây y ngày nay các bác sĩ quá lệ thuộc vào xét nghiệm nên dần dần đánh mất khả năng chẩn đoán thì sẽ thấy trực giác tiên tri của Lãn Ông). Trong khi đó Đông y động viên người bệnh tham gia cùng chữa bệnh để không tác hại đến sự thống nhất của bản mệnh người bệnh trong sự hài hòa với vũ trụ.

Lãn Ông, với cách chữa bệnh như vậy, dần dần trở thành một người bạn của Trịnh Cán, và ở chiều ngược lại Trịnh Cán cũng trở thành bạn của ông. Ông nhận ra trong cái thể xác ốm yếu của thế tử là một tâm hồn mạnh mẽ, già dặn và đặc biệt là thông minh, mẫn tiệp. Đông cung như người ở một cảnh giới khác nhìn cuộc đời, vương quyền, bạc vàng của cải, kể cả sinh mệnh của mình một cách bình thản, thấu suốt. Lãn Ông và thế tử đều biết rằng một thầy thuốc dù giỏi đến đâu thì cũng chỉ chữa được bệnh chứ không thể chữa được mệnh.

haithuong2.jpg
Nữ nhà văn Pháp Yveline Féray - Ảnh: TL

Trịnh Sâm chết, Trịnh Cán lên ngôi chúa, phe Trịnh Tông với lính kiêu binh chống lưng ầm ầm nổi dậy, giết Quận Huy. Trịnh Cán bí mật cho người đưa Lãn Ông về Hương Sơn với núi rừng, với gia đình, với y thuật, và để hoàn thành bộ Y tông tâm lĩnh. Rồi Cán bình thản đi vào cõi chết để tránh cho dân lành một cuộc chiến phe phái đầu rơi máu chảy.

Sự biến đổi một nhân vật lịch sử thành một nhân vật tiểu thuyết, một Lê Hữu Trác thành Lãn Ông do “tiểu hóa công” Yveline Féray thực hiện, đã cụ thể hóa, làm sâu sắc hơn, phong phú hơn hình tượng Lê Hữu Trác, một nhà văn học, một thầy thuốc xuất sắc. Đồng thời, quan trọng hơn, khiến cho ở nhân vật này, con người cá nhân này, ngưng kết được cái tinh thần của thời đại suy tàn vua Lê - chúa Trịnh.

Với tiểu thuyết Lãn Ông, đặc biệt là Vạn Xuân, nữ văn sĩ Pháp Yveline Féray đã mở ra một lối viết tiểu thuyết lịch sử mới, ít nhất cho Việt Nam, không lệ thuộc quá nhiều vào sự kiện lịch sử, vào nhân vật lịch sử, mà bằng trí tưởng tượng nhằm thể hiện được tinh thần của thời đại lịch sử. Và do đó, chúng ta có một lịch sử chân thật hơn, một Lê Hữu Trác sống động hơn.

Đỗ Lai Thúy


Gửi bình luận
(0) Bình luận
1

Thay vì chữa lành hãy 'Chăm sóc bản thân thật sự'

Trước đây, chúng ta đã quá quen thuộc với những lời khuyên về "chữa lành", nhưng có lẽ thay vì đi tìm sự cứu rỗi từ bên ngoài, thứ ta thật sự cần là học cách chăm sóc bản thân thật sự (Real self-care) từ bên trong.
2

Đi để khám phá, trải nghiệm và giác ngộ

Hai cuốn sách “Từ rừng thẳm Amazon đến quê hương Bolero” của Nguyễn Tập và “Bên rặng Tuyết Sơn” của Nguyên Phong là hai câu chuyện như thế - một cuộc hành trình khám phá thế giới bên ngoài và một hành trình khai mở trí tuệ bên trong.
3

Chiến thắng con quỷ bên trong - Phụ nữ muốn sống một cuộc đời rực rỡ, nhất định phải hiểu 3 điều này

Khi nhận diện được những nỗi sợ đang chi phối mình, bạn đã đi được nửa chặng đường đến tự do.
4

Lời tiên tri Celestine - Bạn có đang lắng nghe những thông điệp từ vũ trụ

Đã bao giờ bạn chợt nghĩ đến một người mà rất lâu không liên lạc, rồi ngay hôm đó họ bất ngờ nhắn tin cho bạn?
5

Con đường chính trực – Cuốn sách giúp bạn tìm lại chính mình giữa thế giới hỗn loạn

Chúng ta thường được dạy rằng phải theo đuổi thành công, phải sống một cuộc đời có giá trị, nhưng dường như hiếm có ai khuyên chúng ta hãy sống đúng với tiếng nói nội tâm của mình.

Bạn thật sự là ai - Bạn muốn trở thành ‘con tắc kè hoa’ hay ‘luôn là chính mình’?

Một số bạn đọc có thể đồng ý rằng quan điểm “luôn là chính mình” đang kìm kẹp và hạn chế khả năng phát triển của chúng ta. Tuy nhiên, nhiều người khác sẽ rất khó chịu với ý tưởng này.

Bạn thật sự là ai - Khi tự định khuôn mẫu, bạn chặn đứng khả năng giúp mình thành công hơn

Khi nhà tâm lý học Ted Sarbin hỏi “Anh là ai?”, tôi đã trả lời với mục đích khơi gợi cuộc trò chuyện hơn là nói về danh tính của mình. Nhưng bạn hãy thêm hai từ “thật sự” vào câu hỏi đó và tự hỏi bản thân: “Bạn thật sự là ai?”

Kết thúc bi thảm của hoàng hậu cuối cùng của nước Nga

Hoàng hậu cuối cùng của nước Nga Alexandra Feodorovna không được lòng thần dân và buộc phải thoái vị vào năm 1917. Vua cùng với hoàng hậu và 5 người con bị hành quyết vào năm 1918.

Muôn kiếp nhân sinh 2 - Alexander Đại Đế: 'Thành - Trụ - Hoại - Diệt'

Câu cuối đời của Alexander Đại Đế: “Thành - Trụ - Hoại - Diệt” đang diễn ra trên khắp thế giới đúng theo qui luật của vũ trụ.

Hành trình về phương Đông - Lịch sử phương Tây đã khác nếu Alexander sống thêm ít năm nữa

Trong lịch sử cổ chí kim trước giờ, những kẻ gây nên cái chết cho hàng trăm ngàn người đều nhận được kết cục nhân quả bi thảm.

Bạn thật sự là ai - Khám phá đáng kinh ngạc về khả năng thay đổi tính cách của bạn

Trong “Bạn thật sự là ai?”, Tiến sĩ, nhà nghiên cứu Brian Little có một quan điểm mới mẻ về tính cách con người, điều sẽ làm lung lay hoàn toàn những hình dung của bạn về tiềm năng của bản thân.

Tôi ổn – Bạn ổn: Giải quyết cảm giác Không Ổn cho trẻ trong độ tuổi đến trường

Khi một đứa bé năm tuổi dũng mãnh bước đi vào ngày đầu tiên tới lớp mẫu giáo, nó sẽ mang theo trong mình khoảng 25.000 giờ các băng ghi hai mặt. Một mặt là Cái Tôi Cha Mẹ của nó. Mặt kia là Cái Tôi Trẻ Em.

Trưởng thành - Osho: Và 14 triết lý cần biết

Osho từng chia sẻ rằng, "Bất kỳ con vật nào cũng có thể già đi, nhưng trưởng thành là đặc quyền của con người. Có rất ít người nắm lấy đặc quyền đó". Hãy thử lắng nghe thêm quan điểm của ông về chủ đề Trưởng thành này nhé.

Tỷ phú Rockefeller dặn con: Trên đời có 2 loại người không thể giàu có

Suy ngẫm - Ánh Lê - 26/03/2025 13:00
Những người thích tiết kiệm, khư khư giữ tiền trong ngân hàng để an toàn. Nhưng làm như vậy không khác gì đóng băng tiền, bạn phải biết rằng bạn không thể làm giàu bằng cách dựa vào lãi suất", tỷ phú Rockefeller nhắn nhủ con trai.

Từ thế hệ "bông tuyết" đến "thuỷ tinh": Chúng ta đang nuôi dạy con trẻ mong manh hơn hay chỉ đổi tên?

Phong cách sống - Trang Vũ - 26/03/2025 12:00
Thế hệ trẻ giờ đây đang bị gắn cho những cái tên nghe vừa kêu vừa… đáng lo.

3 bước biết ngay ai đang chụp màn hình tin nhắn Messenger

Kỹ năng - KV - 26/03/2025 11:00
Tính năng này sẽ giúp hỗ trợ người dùng bảo vệ các thông tin riêng tư mà không lo người nhận chụp màn hình hay chia sẻ thông tin ra bên ngoài

Bức ảnh "chiếc ô nghiêng" gây sốt mạng xã hội

Truyền cảm hứng - Đông - 26/03/2025 10:00
Khi bên bố, con luôn cảm thấy an toàn, bình yên và tất cả những khó khăn đều trở nên nhỏ bé.

Bạn muốn xuất bản sách nhưng không biết bắt đầu từ đâu? Hãy để First News đồng hành cùng bạn!

Tủ sách - 26/03/2025 09:00
Bạn có một ý tưởng sách tuyệt vời nhưng chưa biết bắt đầu từ đâu? Bạn lo lắng về quá trình biên tập, thiết kế hay phát hành? Xuất bản sách là một hành trình không đơn giản, nhưng với sự hỗ trợ từ First News – Trí Việt, bạn sẽ không phải đi một mình.

Bản giao hưởng cuộc sống - Đối diện cuộc đời, can trường mà sống

Từ sách - Phim - Quìn - 26/03/2025 08:00
Thành công không phải là một điểm đến ngay lập tức, mà là hành trình của những bước đi nhỏ, bền bỉ mỗi ngày. Quan trọng không phải bạn đang ở đâu, mà là bạn có dám tiến lên hay không.

Tài năng nước ngoài

Blog GS John VU - GS John Vu - 25/03/2025 13:00
Tạp chí Business Week đăng một bài báo thú vị: “Vẫn còn được cần tới: Tài năng nước ngoài và Thị thực.”

Cách dạy Văn độc lạ của cô giáo Đồng Nai nổi đình đám mạng xã hội

Truyền cảm hứng - Kim Anh - 25/03/2025 12:00
Nếu chỉ giảng dạy Ngữ văn theo phương pháp thông thường, cô Hương cho rằng giáo viên rất dễ trở thành "người gây mê" trong mắt học trò.

Vì sao giọng nói của bạn trên ghi âm nghe khác hoàn toàn so với giọng bạn tự nghe?

Kỹ năng - Anh Việt - 25/03/2025 11:00
Điều thú vị là, trong khi bạn cảm thấy giọng mình trên ghi âm nghe không ổn, những người khác thường không nhận ra sự khác biệt đó.

“Chúng ta đang nuôi dưỡng sản phẩm lỗi trong thời đại AI” – Chỉ trích của Nhậm Chính Phi tạo cơn địa chấn giáo dục

Suy ngẫm - Trang Đào - 25/03/2025 10:00
Những lời của Nhậm Chính Phi khiến các bậc phụ huynh trên khắp đất nước bắt đầu nghi ngờ rằng chúng ta đều đang nuôi dưỡng "những sản phẩm lỗi trong thế giới AI".

Chiến thắng con quỷ bên trong - Phụ nữ muốn sống một cuộc đời rực rỡ, nhất định phải hiểu 3 điều này

Từ sách - Phim - Thùy Linh - 25/03/2025 09:00
Khi nhận diện được những nỗi sợ đang chi phối mình, bạn đã đi được nửa chặng đường đến tự do.

Nobita từng 2 lần đạt kỷ lục thế giới, số lần phá hủy trái đất, bán nhà gây sốc nhất!

Từ sách - Phim - Trần Hà - 25/03/2025 08:00
Đọc Doraemon nhiều năm nhưng có thể bạn chưa biết điều này.

Nhân viên mới trong công ty

Blog GS John VU - GS John Vu - 24/03/2025 13:00
Điều gì xảy ra khi sinh viên mới tốt nghiệp gia nhập công ti phần mềm?

Bạn sẽ bị đánh giá là EQ thấp nếu trang cá nhân xuất hiện 3 thứ này

Kỹ năng - Đông - 24/03/2025 12:00
Những gì bạn đăng tải trên trang cá nhân có thể phản ánh khá nhiều điều đó.

Tác giả cuốn sách 'Harry Potter' phát biểu tại ĐH Harvard: Nỗi sợ lớn nhất không phải nghèo đói mà là Thất bại

Truyền cảm hứng - Ứng Hà Chi - 24/03/2025 11:00
Bài phát biểu của bà đã truyền cảm hứng cho không chỉ sinh viên Harvard mà cả nhiều bạn trẻ trên toàn thế giới.
HẠT GIỐNG TÂM HỒN
2019 Bản quyền thuộc về hatgiongtamhon.com.vn. Phát triển bởi ONECMS
Thứ 5, 27/03/2025