Chuyện hát chèo - Bài 2

25/05/2019 08:30
Chuyện hát chèo - Bài 2

Miền Bắc nhiều chiếu chèo, mỗi “chiếu” mang dáng vẻ riêng, tuy nhiên hồn cốt chèo thì hầu như đâu cũng thế. Phải công nhận, giữa bao nhiêu chiếu chèo, vùng chèo, tỉnh chèo, huyện chèo, thậm chí cả xã chèo có tên có tuổi, thì nổi tiếng, lừng danh nhất là đất chèo Thái Bình.

Như đã nói ở bài đầu, chèo ngấm vào người dân xứ bắc, nhất là vùng đồng bằng Bắc Bộ như một lẽ tự nhiên. Có không ít người, cả già lẫn trẻ, mở miệng ra là có thể hát được cả bài chèo cổ dài dằng dặc, ngân nga a í a, í ì i, biết đủ làn điệu với những tên gọi khó nhớ như hồi văn, cách cú, sắp qua cầu, xẩm xoan, lới lơ… Cũng giống như món cải lương quen với người Nam Bộ vậy. Hồi tôi mới vào Nam, năm 1977, thỉnh thoảng trong đám đông đồng nghiệp hoặc bạn bè mới, thấy ai đó đứng lên góp vui văn nghệ ngâm mấy câu vọng cổ hoặc hát một trích đoạn cải lương khá dài, lúc đầu nghe phục lắm, sau chợt hiểu rằng “đất lề quê thói”, mỗi vùng một sản vật, một nét đặc trưng.

Miền Bắc nhiều chiếu chèo, mỗi “chiếu” mang dáng vẻ riêng, tuy nhiên hồn cốt chèo thì hầu như đâu cũng thế. Phải công nhận, giữa bao nhiêu chiếu chèo, vùng chèo, tỉnh chèo, huyện chèo, thậm chí cả xã chèo có tên có tuổi, thì nổi tiếng, lừng danh nhất là đất chèo Thái Bình. Ông anh tôi bảo rằng Thái Bình, vùng đất thuộc trấn Sơn Nam Hạ khi xưa, là tỉnh duy nhất ở miền Bắc không có núi đồi, nhưng bù lại chèo của quê lúa này thì không đâu bằng. Nghe rằng đây chính là cội nguồn của chèo, nơi sản sinh ra chèo. Đoàn chèo tỉnh Thái Bình đi tới đâu làm rộn ràng sống động chỗ ấy. Được coi các diễn viên chèo Thái Bình diễn những vở kinh điển Lưu Bình Dương Lễ, Quan Âm Thị Kính, Nghêu Sò Ốc Hến… một lần thôi cũng đủ hả dạ, biết thế nào là chèo đặc sản, đẳng cấp, chèo chất lượng cao. Ấy, nói chuyện ngày xưa thì vậy, chứ bây giờ không biết thế nào, chả dám bàn.

Lại nhớ, hồi máy bay Mỹ mới ra đánh phá miền Bắc những năm 1964 - 1965, tôi chưa được mười tuổi, đang học lớp 4 trường làng. Một hôm đám trẻ cùng xóm rủ nhau kéo bộ sang tận xã Đại Hà cách gần 2 cây số để coi chèo. Có đoàn chèo nghiệp dư tư nhân, nhớ láng máng tên Bình Minh hoặc Ánh Dương chi đó (lâu quá quên) diễn vở Quan Âm Thị Kính. Vé vào cửa 1 hào. Diễn viên không chuyên, kiểu văn nghệ quần chúng, nhưng với đám khán giả nông thôn thèm khát coi nghệ thuật thì vẫn cứ hay. Nghệ sĩ hát trên sân khấu, khán giả bên dưới cũng í a ì a theo.

Sau này học lên lớp 8, trong sách Trích giảng văn học có hẳn đoạn trích cảnh “Nỗi oan giết chồng”, cô Thị Kính bị bắt quả tang. Tôi vẫn còn nhớ đoạn trò chuyện của đôi vợ chồng, anh chồng (Thiện Sĩ) thì “Nàng ơi, đã bao lần soi kinh bóng quế/Ta dùi mài đợi hội long vân/Đêm nay mỏi mệt tâm thần/Mượn kỷ này ta nghỉ lưng một lát”, xong thiu thiu ngủ. Cô vợ (Thị Kính) thương chồng, lại gần ngắm chàng, thấy sợi râu mọc ngược cho là điềm xui định lấy dao may vá cắt đi, dao vừa kề cổ, ai ngờ chồng choàng tỉnh kêu la. Bà mẹ chồng xông ra đay nghiến “cái con mặt sứa gan lim kia, gái bất nghì bà phó giả mẹ cha/ngựa bất kham thôi phó về Bồng Báo”, v.v.. Coi mà tức chết đi được.

Bà chị tôi xem xong thủng thẳng kết luận thế mới là oan Thị Kính. Vãn cuộc chèo, nghe đoàn thông báo đêm tiếp theo sẽ diễn vở Ngao Sò Ốc Hến. Tối hôm sau cả đám lại mò sang thì chỉ thấy sân hợp tác trống trơn. Người ta kể công an về bắt mấy người diễn chèo đi rồi. Về sau nghe đồn trong đoàn ấy có gián điệp, đội lốt diễn viên, lấy cớ đi đây đi đó biểu diễn để do thám các trận địa pháo, tên lửa. Chả biết có đúng không nhưng mất toi đêm Ngao Sò Ốc Hến.

Lần đầu tiên nghe nói gián điệp núp bóng diễn viên chứ lâu nay tinh chú mục cảnh giác vào mấy ông cắt tóc rong, hoạn lợn, mài dao, kẹo kéo, bán kem, đóng cối, mua đồng nát… mà công an nhắc thầm với dân chúng rằng rất có thể là quân do thám.

Vở chèo thứ 2 mà tôi được xem là Đường về trận địa, của cặp tác giả Hoài Giao - Tào Mạt. Không phải xem trên sân khấu mà phim, phim chèo. Nhưng hay phết. Thời ấy cái gì chẳng hay. Đại loại nội dung kể có anh bộ đội sắp vào B, được tạt qua nhà trước khi đi xa. Anh ấy trêu vợ, nói dối là đào ngũ bởi nhớ vợ quá. Cô vợ giận lắm, chỉnh cho một trận tơi bời (tất nhiên bằng các làn điệu chèo), rằng từ nay không tình nghĩa vợ chồng gì nữa, không thể nào thương cái thứ người hèn nhát B quay. Anh chồng hoảng quá, thú thực, cô nàng vẫn không tin. May sao có đồng đội về xác nhận, nàng bèn đổi giận làm lành, nhưng thời gian về phép đã hết, chàng lại lên đường, nàng bịn rịn tiễn đưa, hẹn ngày chiến thắng gặp nhau ca khúc khải hoàn.

Đám thanh niên nông thôn xem phim xong ớ mặt ra bảo nhau thương đôi này quá, có người còn thì thào đến khổ, chả kịp ngủ với nhau tối nào, ai bảo đùa làm chi cho phải tội… Chả riêng gì vở này, hầu hết văn chương sáng tác thời ấy đều thấm đượm chủ nghĩa anh hùng cách mạng như vậy.

Chèo bắc đã có nhiều thời vàng son lừng lẫy. Những cái tên Cả Tam, Năm Ngũ, Dịu Hương… ngày xưa từng sáng rực sân khấu. Về sau này, thế hệ sinh sau 1954 còn biết thêm về những nhà soạn chèo, những tác giả viết chèo, nhà nghiên cứu chèo danh tiếng như Trần Bảng, Hà Văn Cầu, Hồ Tăng Ấn, Hoài Giao, Tào Mạt...

Ông Trần Bảng là người đất Phòng quê tôi, ở xứ Vĩnh Bảo thuốc lào. Bố ông là nhà văn Trần Tiêu, bác ruột ông là nhà văn Khái Hưng, những người nổi tiếng của Tự lực văn đoàn trước năm 1945. Ông được coi như chuyên gia số 1 về chèo. Cứ nhắc tới chèo phải nghĩ ngay tới Trần Bảng. Ông có ông con giai là diễn viên, đạo diễn Trần Lực cũng nổi tiếng nhưng anh này chuyên về điện ảnh, không theo nghiệp của bố.

Một vị khác cũng danh xưng vang dội chiếu chèo là ông Tào Mạt. Tôi chưa được gặp ông Tào bao giờ nhưng mấy bạn tôi ở thủ đô rất biết ông. Một “trùm chèo” với nhiều vở nuôi sống các đoàn chèo, nhất là đoàn của Tổng cục Hậu cần bên quân đội. Một “tay” viết chữ Hán (thư pháp) giỏi đẹp ít ai bằng. Bộ ba vở chèo Bài ca giữ nước của ông Tào Mạt về các triều đại phong kiến chống ngoại xâm nâng ông vụt lên đỉnh Fanxipan chèo. Chỉ có điều, ông viết chuyện xưa tích cũ theo sử nhà nước, có những chỗ sai lệch nghiêm trọng so với nhiều nhân vật được minh oan sau này.

Một ông bạn tôi, nhà báo Từ Khôi, nhiều năm tìm hiểu công phu các sắc phong, chiếu biểu, các bản thần phả, gia phả, văn bia, hoành phi câu đối, các tư liệu về Trạng nguyên tể tướng Lê Văn Thịnh, vị “đỉnh giáp khai khoa” (người đầu tiên đỗ đạt cao nhất trong thi cử ở Việt Nam) thời Lý, đã nói rằng cụ Tào Mạt xây dựng nhân vật Lê Văn Thịnh sai hết, thậm chí còn mạt sát, bêu xấu một danh nhân công lao lừng lẫy với đất nước. Con cháu hậu duệ họ Lê (Văn Thịnh) còn định kiện vụ này nhưng sau thấy tiền nhân được lịch sử chiêu tuyết, phục hồi danh dự nên cũng bỏ qua.

Chuyện xa lân la chuyện gần. Cùng lớp tôi thời sinh viên có anh Nguyễn Huy Cờ người Hà Bắc (Bắc Ninh - Bắc Giang bây giờ). Anh là cán bộ phòng văn hóa đi học nên lớn tuổi và chững chạc lắm, không bắng nhắng linh tinh như đám phổ thông nứt mắt. Đặc biệt anh Cờ rất am hiểu, giỏi về chèo và quan họ, hai món đặc trưng của văn hóa Kinh bắc. Anh làm luận văn về chèo, đạt điểm giỏi. Ra trường, anh Cờ về quê nhà, vẫy vùng trong cái nôi văn hóa cổ xưa, dày dặn nhất miền Bắc.

Nguyễn Huy Cờ là tác giả của hơn chục vở chèo, viết về Hoàng Hoa Thám, Ỷ Lan, Tấm Cám, về những cô gái quan họ, làng quê sông Đuống, những nhân vật lịch sử, danh nhân xứ này. Cái con người nhỏ nhẹ hiền lành ấy là cả pho kiến thức về đời sống và văn hóa đồng bằng Bắc Bộ. Thế mà cứ mỗi lần gặp nhau, đám láu táu chúng tôi lại bá vai bá cổ với ngài, thật chẳng biết lễ phép, trên dưới là gì. Được cái, ngài danh tướng chèo Huy Cờ chỉ cười xòa, không thèm chấp.

Cái đận họp lớp năm kia, đêm cuối cùng chia tay nhau, cả bọn xúm lại quanh bác quản Cờ, cùng hát chèo “Hôm nay ta vui, ta hát ta ca/Hát mừng đất nước chúng ta a đẹp giàu/A í a, í a ta mừng vui...”. Hát xong, đứa nào cũng rơm rớm nước mắt.

Nguyễn Thông


Gửi bình luận
(0) Bình luận

Tô Thùy Yên - Một đời làm thơ, một đời yêu thương, một thời tù ngục

Tiếng cười của Tô Thùy Yên đêm ấy và hình ảnh anh chạy lúp xúp trong mưa tôi còn nhớ rõ. Tiếng cười sao mà hồn nhiên ngây thơ so với hình ảnh Tô Thùy Yên oằn mình dưới gánh khoai mì hôm nay thật là một sự đối nghịch quá đau lòng.

Người đàn ông lặng lẽ bên nghệ sĩ Lê Bình những ngày cuối đời: Diễn viên khuyết tật nổi tiếng một thời

Trong suốt thời gian dài nghệ sĩ Lê Bình bị bệnh và mất đi, có một người bạn thân lặng lẽ ở bên - đó là diễn viên Phan Văn Sáng. Anh Phan Văn Sáng có một số phận rất đặc biệt, chân bị khuyết tật và cuộc sống trải qua nhiều thiệt thòi.

Bà xã ca sĩ Lam Trường bất ngờ xuất hiện ủng hộ chồng sau tin đồn rạn nứt

Sau gần 1 năm kể từ mùa đầu tiên, sáng ngày 23.5.2019, ca sĩ Lam Trường đã có buổi gặp gỡ giới truyền thông đế chính thức giới thiệu mùa 2 của dự án “Lam Trường 9pm live”.

Leonardo DiCaprio và Brad Pitt ngượng ngùng khi phim được vỗ tay dài hơn 6 phút ở Cannes

Là một trong những phim tranh giải Cành cọ vàng năm nay, Once Upon a Time in Hollywood của đạo diễn Quentin Tarantino với sự có mặt của hai diễn viên Brad Pitt và Leonardo DiCaprio đã nhận nhiều sự khen ngợi của giới phê bình.

Ca sĩ Mỹ Lệ thừa nhận cuồng con, mất lửa nghề, lười đi hát

Biến mất nhiều năm trong showbiz, “bà mẹ 3 con” Mỹ Lệ bất ngờ trở lại với nhiều câu chuyện thú vị xoay quanh về cuộc sống làm vợ, làm mẹ và chia sẻ lý do “mất tích” nhiều năm qua.

Nhớ nhà thơ, họa sĩ Hoàng Ngọc Biên

Lời toà soạn: Nhờ thơ, hoạ sĩ, dịch giả Hoàng Ngọc Biên vừa qua đời vào ngày 16.5.2019 tại San Jose (Mỹ) ở tuổi 81. Là người gắn bó và từng làm việc với nhau trước đây, nhà báo Nguyễn Công Khế đã có những hồi tưởng về một hoạ sĩ, một nhà thơ, dịch giải tài hoa.

Huyền thoại Alain Delon bật khóc khi nhận ‘Cành cọ càng’ danh dự tại LHP Cannes 2019

Alain Delon - tài tử điển trai của điện ảnh thế giới vào những năm 1960 -1970 vừa được BTC LHP Cannes trao “Cành cọ vàng” danh dự.

Những vai diễn nhí gây tranh cãi trong lịch sử điện ảnh thế giới

Phim “Vợ ba” của đạo diễn Ash Mayfair đang gây tranh cãi tại Việt Nam khi cho diễn viên mới 13 tuổi đóng cảnh nhạy cảm. Trên thế giới cũng có không ít những bộ phim vấp phải phản ứng của dư luận khi để diễn viên nhí tham gia trong những phân cảnh nhạy cảm, bạo lực.

Xem ‘Sex Education’, tôi ân hận vì nói với con: ‘Chuyện này không dành cho con nít’

Điện ảnh - Ứng Hà Chi - 30/05/2025 13:00
Tôi từng né tránh chuyện tình yêu, giới tính để bảo vệ con.

Vợ u não sống thực vật, chồng hát, nhảy mỗi ngày để đánh thức và phép màu xảy ra

Truyền cảm hứng - Nhật Thùy - 30/05/2025 12:00
Bác sỹ khuyên từ bỏ khi người vợ u não chuyển sang sống thực vật, tiền đã cạn, nhưng phép màu đã xảy ra sau nhiều tháng Deng nhảy và hát để cố gắng đánh thức cô.

Lotus Chat - ứng dụng vừa vượt Zalo, Messenger về lượt tải: Người dùng đánh giá gì?

Kỹ năng - Phan Trang - 30/05/2025 11:00
Lotus Chat - ứng dụng nhắn tin của người Việt đang nhận được nhiều đánh giá tích cực của người sử dụng.

Chuyện tình của Tổng thống Pháp cùng Phu nhân: Từ mối tình tuổi 15 với cô giáo đến hành trình khiến nước Pháp ngưỡng mộ

Phong cách sống - Phạm Trang - 30/05/2025 10:00
Từ những định kiến, ngờ vực, họ cùng nhau viết nên một câu chuyện tình hiếm có vượt thời gian.

Đường vào thiền - Osho: Đừng tự làm khổ mình vì những lỗi lầm đã qua

Từ sách - Phim - Quìn - 30/05/2025 09:00
Có những đêm nằm trằn trọc vì một lỗi lầm đã qua, một lời nói khiến ai đó tổn thương, hay một lựa chọn sai lầm đổi cả cuộc đời. Quá khứ vẫn còn đó không thể xoá đi, nhưng bạn hoàn toàn có thể bước ra khỏi nó.

Khám phá vật liệu quanh ta – Gieo mầm tri thức từ những điều gần gũi

Từ sách - Phim - Quìn - 30/05/2025 08:00
Làm mẹ, ai cũng muốn con lớn lên vừa tò mò, vừa hiểu biết. Nhưng bạn có từng ngạc nhiên khi con hỏi: "Sao cái bàn gỗ cứng thế?", "Nhựa đến từ đâu?", hay "Tại sao cao su lại co giãn được?"

Tại sao con thứ thường thông minh hơn con cả? Sự thật khiến nhiều phụ huynh chạnh lòng...

Suy ngẫm - Hiểu Đan - 29/05/2025 13:00
Chính môi trường và trải nghiệm sống khác nhau đã tạo nên những "kiểu thông minh" khác nhau ở mỗi người.

Lotus Chat vượt Zalo, Messenger, lọt top 3 app chat được tải nhiều nhất tại Việt Nam

Kỹ năng - Huỳnh Duy - 29/05/2025 11:00
Giữa một rừng ứng dụng nhắn tin trong và ngoài nước, Lotus Chat bất ngờ vươn lên trở thành từ khóa đột phá trên Google thời gian gần đây.

Cô gái Phú Thọ mất tay chân, 'hồi sinh' nhờ tình yêu của mẹ

Truyền cảm hứng - Thanh Minh - VNN - 29/05/2025 10:00
Người mẹ Phú Thọ như sinh con ra một lần nữa nhưng lần này, hành trình làm mẹ của bà gian nan và nhiều nước mắt hơn.

Cách mạng - Emmanuel Macron: Hành trình đột phá từ người vô danh đến ông chủ Điện Elysée

Từ sách - Phim - Quìn - 29/05/2025 09:00
Vào một buổi chiều tháng 5/2017, cả nước Pháp chứng kiến một khoảnh khắc chưa từng có: một người đàn ông 39 tuổi, chưa từng giữ vị trí dân cử đã chính thức bước vào Điện Elysée với tư cách là Tổng thống Pháp.

Con đường chuyển hóa – Chìa khóa đưa bạn đến bình an nội tâm

Từ sách - Phim - Quìn - 29/05/2025 08:00
Trong cuộc sống ngày càng hối hả và nhiều bộn bề lo toan, thật dễ hiểu khi tâm hồn chúng ta thường xuyên rối bời, mất phương hướng. Nhưng bạn biết không, chỉ cần giữ được sự tĩnh lặng bên trong, mỗi ngày chúng ta đều có thể tìm thấy bình an.

Xem Sex Education, tôi nhớ lại tuổi thơ đầy cay đắng, đến giờ tôi vẫn chẳng muốn về nhà

Điện ảnh - Thanh Hương - 28/05/2025 13:00
Tôi quyết tâm không bao giờ lặp sai lầm này lên 2 đứa con của mình.

‘Cô gái quá xinh khi khóc’ kêu cứu vì bị lạm dụng ảnh trên nhiều trang web đen

Kỹ năng - Sơn Vân - 28/05/2025 12:00
Nữ sinh viên 19 tuổi được khen là “quá xinh khi khóc” đang tìm cách đòi lại công bằng cho bản thân. Cô không biết mình đã làm gì sai.

Tại sao sân bay bổ nhiệm hai chú chó làm giám đốc?

Thư giãn - Huy Hoàng - 28/05/2025 11:00
Theo lý giải của giới chức thành phố Odate (Nhật Bản), 2 chú chó giống Akita được bổ nhiệm làm giám đốc sân bay để kỷ niệm hành trình 10 năm loài chó này đóng vai trò chào đón du khách.
HẠT GIỐNG TÂM HỒN
2019 Bản quyền thuộc về hatgiongtamhon.com.vn. Phát triển bởi ONECMS
Thứ 6, 30/05/2025