Sức mạnh của người thấu cảm
Có bao giờ bạn phủ nhận cảm xúc của mình để làm hài lòng người khác, luôn nói “có” dẫu trong lòng muốn nói “không”, tự ép bản thân vào khuôn mẫu để không bị xem là khác biệt?
Tâm sự của một bà mẹ 45 tuổi, giật mình nhận ra sai lầm khi dạy con:
Là cha mẹ, tôi tin chắc rằng ai cũng mong con cái mình ngoan ngoãn, nghe lời. Tôi cũng từng như vậy, rất hãnh diện, khoe khoang mọi lúc với họ hàng, bạn bè về cô con gái cực ngoan, lúc nào cũng tiếp thu ý kiến của bố mẹ.
Cho đến một ngày, khi chị gái tôi sang nhà ăn cơm và hỏi cháu: "Thế định thi trường gì chưa?" và con đáp lại "Cháu định thi trường Sư phạm". Khi nghe bác hỏi tiếp về lý do thi, có phải vì thích làm giáo viên không, thì con gái tôi bỗng chần chừ, lúng túng không biết trả lời sao. Mãi sau cháu mới ấp úng "Cháu cũng không biết nữa".
Câu trả lời của con khiến tôi sững lại. Đột nhiên tôi chợt nhớ về bộ phim Sex Education mà mình đã xem khá lâu trước đây. Về một cô bé tên Aimee, luôn cố gắng làm hài lòng người khác, đặc biệt là bạn trai và bạn bè, mà không thực sự suy nghĩ về mong muốn của chính mình.
Cô bé đó đã từng tâm sự: "I don't know what I want. No one has ever asked me that before". ("Tớ không biết mình muốn gì. Chưa ai từng hỏi tớ điều đó trước đây cả").
Aimee
Nghĩ lại thì thi Sư phạm là mong muốn của tôi chứ không phải mong muốn của con. Tôi và chồng đều thấy, con gái học Sư phạm là nhất, nghề vừa cao quý, vừa ổn định. Họ hàng nhà chồng tôi lại có nhiều người làm giáo viên, nếu sau này con ra trường cũng có thể hỗ trợ con nhiều.
Tuy nhiên, con tôi có thực sự muốn làm giáo viên hay không thì tôi chưa từng nghĩ tới? Từ khi con còn nhỏ, con đã rất ngoan, luôn nghe theo lời bố mẹ sắp xếp. Nhưng nghe câu trả lời ngây ngô đó của con, tôi bắt đầu giật mình, lo sợ. Dường như tôi đang biến con thành một cỗ máy luôn nghe lời và răm rắp làm hài lòng người khác.
Với tính cách đó, khi ra xã hội, rất có thể con sẽ phải chịu thiệt thòi!
Việc con cái ngoan ngoãn, luôn nghe lời có thể khiến nhiều bậc cha mẹ cảm thấy yên tâm. Nhưng nếu trẻ quá ngoan theo kiểu luôn tuân theo mọi yêu cầu mà không có chính kiến, giống như trường hợp con của bà mẹ nói trên, thì điều này có thể gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của trẻ.
Vì sao "quá ngoan" có thể không tốt?
Khi trẻ chỉ biết làm theo lời người lớn, chúng có thể không biết tự đánh giá đúng – sai. Trong tương lai, trẻ dễ bị ảnh hưởng bởi người khác, không biết tự lựa chọn điều gì tốt nhất cho bản thân.
Giải pháp: Cha mẹ nên khuyến khích con đặt câu hỏi, bày tỏ suy nghĩ và tham gia vào các quyết định phù hợp với lứa tuổi.
Nếu trẻ luôn vâng lời người lớn, chúng có thể gặp nguy hiểm trong những tình huống như bị bắt nạt, lạm dụng hoặc lừa đảo. Một đứa trẻ không biết nói "không" có thể dễ bị người khác lợi dụng.
Giải pháp: Dạy con rằng chúng có quyền từ chối, ngay cả khi đó là người lớn. Ví dụ: "Con không cần phải làm gì đó chỉ vì ai đó bảo con làm." "Nếu ai đó khiến con không thoải mái, con có thể từ chối hoặc nhờ người đáng tin cậy giúp đỡ."
Trẻ quá ngoan có thể cảm thấy áp lực khi luôn phải làm hài lòng người khác. Nếu luôn bị ép buộc phải "ngoan", trẻ có thể che giấu cảm xúc thật, dễ bị căng thẳng, lo âu hoặc mất tự tin.
Giải pháp: Cha mẹ nên tạo môi trường để con thoải mái bày tỏ cảm xúc mà không sợ bị phán xét.
Những đứa trẻ quá nghe lời có thể không nhận ra đâu là ranh giới phù hợp, vì chúng quen với việc chấp nhận mọi thứ mà không phản đối. Điều này đặc biệt nguy hiểm trong các mối quan hệ khi trưởng thành, vì trẻ có thể dễ bị kiểm soát hoặc không biết bảo vệ mình khỏi những điều tiêu cực.
Giải pháp: Dạy con về ranh giới cá nhân, giúp con hiểu rằng: Con có quyền từ chối điều mình không muốn. Sự tôn trọng không có nghĩa là phải luôn làm theo ý người khác.
Vậy, làm thế nào để con ngoan nhưng vẫn có chính kiến?
> Dạy con biết vâng lời trong những tình huống quan trọng (an toàn, đạo đức...), nhưng cũng khuyến khích con đặt câu hỏi và suy nghĩ độc lập.
> Tạo cơ hội để con tự đưa ra quyết định phù hợp với độ tuổi, như chọn quần áo, món ăn, hoạt động giải trí...
> Tôn trọng ý kiến và cảm xúc của con, ngay cả khi chúng khác với mong muốn của cha mẹ.
> Dạy con về sự đồng thuận, ranh giới cá nhân và kỹ năng bảo vệ bản thân.
Một đứa trẻ ngoan theo kiểu biết lắng nghe nhưng vẫn có chính kiến, biết bảo vệ bản thân và có tư duy phản biện sẽ có một tương lai vững chắc hơn so với một đứa trẻ chỉ biết tuân theo mọi mệnh lệnh mà không có tiếng nói riêng.
