Tinh hoa Bắc Bộ và Ngày xưa: Thế nào là phái sinh?

13/11/2019 22:49
Tinh hoa Bắc Bộ và Ngày xưa: Thế nào là phái sinh?

Trên thế giới, khái niệm phái sinh được hiểu một cách đơn giản và rõ ràng, đó là tác phẩm dựa trên hoặc phát xuất từ một hoặc nhiều tác phẩm đã tồn tại trước đó.

Tác phẩm phái sinh: hiểu sao cho đúng?

Với đại đa số người Việt Nam, khái niệm phái sinh trong lĩnh vực nghệ thuật còn khá xa lạ. Nhưng từ hàng trăm năm qua, tác phẩm phái sinh đã được xem là một hình thức sáng tạo, được pháp luật công nhận. Rất nhiều tác phẩm phái sinh thậm chí có chất lượng nghệ thuật vượt xa khỏi bản gốc, như Đoạn trường Tân Thanh của đại thi hào Nguyễn Du là một ví dụ điển hình.

Phái sinh là sáng tạo hay đạo nhái?

Trên thế giới, khái niệm phái sinh được hiểu một cách đơn giản và rõ ràng, đó là tác phẩm dựa trên hoặc phát xuất từ một hoặc nhiều tác phẩm đã tồn tại trước đó. Khoản 3, điều 2 Công ước Berne về quyền bảo hộ các tác phẩm văn học và nghệ thuật quy định tác phẩm phái sinh cũng được bảo hộ dù không nêu rõ khái niệm này, viết: “các bản dịch, mô phỏng, chuyển soạn âm nhạc và các chuyển thể khác của tác phẩm văn học hay nghệ thuật sẽ được bảo vệ như tác phẩm gốc mà không ảnh hưởng đến quyền tác giả của tác phẩm gốc”.

Một cảnh trong Tinh hoa Bắc Bộ của đạo diễn Hoàng Nhật Nam

Trên thực tế, chúng ta đã biết Đoạn trường Tân Thanh được phóng tác từ Kim Vân Kiều Truyện của Thanh Tâm Tài Nhân, nhạc kịch Những người khốn khổ được chuyển soạn từ tiểu thuyết cùng tên của Victor Hugo hay bộ ba album Classics In The Air của Paul Mauriat chơi lại các trích đoạn cổ điển nổi tiếng theo phong cách hòa tấu hiện đại. Tất cả đều là tác phẩm phái sinh vì ở đó, công chúng thấy được câu chuyện gốc, giai điệu gốc nhưng đã được thay đổi về cách thức biểu đạt, loại hình nghệ thuật với nhiều sáng tạo và sắc thái mới mẻ.

Tại Việt Nam, Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 sửa đổi, bổ sung năm 2009 ở khoản 8, điều 4 cũng nêu rõ: “Tác phẩm phái sinh là tác phẩm dịch từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác, tác phẩm phóng tác, cải biên, chuyển thể, biên soạn, chú giải, tuyển chọn. Tác phẩm phái sinh là tác phẩm do cá nhân/những cá nhân trực tiếp sáng tạo, được hình thành trên cơ sở một/những tác phẩm đã tồn tại (tác phẩm gốc) trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật và khoa học, được thể hiện bằng bất kỳ phương thức hay hình thức nào khác biệt với phương thức hay hình thức thể hiện của tác phẩm gốc, thông qua một dạng vật chất nhất định”.

Hiển nhiên, phái sinh sẽ không bị xem là sao chép, đạo nhái bởi một tác phẩm phái sinh chỉ được thực hiện sau khi hoàn tất những thỏa thuận pháp lý về quyền tác giả (nếu có) với tác phẩm gốc.

Cúp Giải thưởng “Sản phẩm du lịch đột phá - Khi người nông dân trở thành sứ giả văn hoá du lịch." được trao cho vở diễn Tinh hoa Bắc Bộ

Căn cứ vào đâu để kết luận tác phẩm phái sinh

Ở nước ngoài, rất hiếm xảy ra kiện tụng xung quanh các tác phẩm phái sinh vì ai cũng hiểu rõ các đặc điểm của hình thức sáng tạo này. Nhưng ở Việt Nam, phái sinh vẫn là một khái niệm gây hiểu nhầm và tranh cãi, mà nổi bật nhất phải kể đến vụ việc liên quan đến vở thực cảnh Tinh hoa Bắc Bộ do đạo diễn Hoàng Nhật Nam thực hiện bị Tòa án nhân dân Hà Nội phán quyết là tác phẩm phái sinh từ kịch bản Ngày xưa của đạo diễn Việt Tú.

Liên quan đến kết luận này, trong văn bản gửi Tòa án Nhân dân Hà Nội của Hội đồng Nghệ sỹ sân khấu được tạo lập như hội đồng thẩm định chuyên môn, có nêu: “‘Tinh Hoa Bắc Bộ’ là có sau, mà lại sử dụng gần như toàn bộ diễn viên (người nông dân), trang phục đạo cụ, thiết kế ánh sáng, âm thanh vốn được xây dựng, thiết kế dành riêng cho vở có trước ‘Ngày xưa’ ở cùng thể loại thì từ góc độ sân khấu, vở diễn ‘Tinh Hoa Bắc Bộ’ không được coi là sáng tạo độc lập mà chỉ có thể coi là vở diễn phái sinh”.

Dường như những người thuộc hội đồng nghệ sỹ sân khấu không hề tham khảo luật sở hữu trí tuệ khi đưa ra kết luận Tinh hoa Bắc Bộ là phái sinh của Ngày xưa. Bởi, điểm mấu chốt và quan trọng nhất để căn cứ kết luận một tác phẩm phái sinh là khi và chỉ khi nó có nội dung/giai điệu giống tác phẩm gốc nhưng chi tiết này lại không được nhắc tới. Thay vào đó, những yếu tố được cho là giống nhau như bối cảnh, một phần trang phục, đạo cụ và dàn diễn viên lại thuộc về phạm trù bất khả kháng của lĩnh vực sân khấu. Lấy ví dụ, hai vở ballet khác nhau về nội dung, âm nhạc nhưng biểu diễn trên cùng một sân khấu bởi cùng một vũ đoàn, sử dụng chung một số đạo cụ, trang phục cách thức biểu đạt cũng giống nhau (do đặc thù của loại hình nghệ thuật), chẳng có lý do gì để gọi vở diễn sau là phái sinh của vở diễn trước.

Mặt khác, khi kết luận tác phẩm phái sinh cần phải nêu rõ nó thuộc dạng nào: phóng tác, chuyển thể, chuyển soạn hay biên soạn. Nhưng trong văn bản của Hội đồng nghệ sỹ sân khấu cũng “lờ” đi yếu tố này.

Trên thế giới, những loại hình thực cảnh của Tinh hoa Bắc BộNgày xưa đã được dàn dựng ở nhiều nước, mục đích quảng bá văn hóa du lịch ddịa phương tới du khách.Trong trường hợp này, có thể thấy rõ “một vở diễn về không gian văn hóa Bắc Bộ” là đầu bài chung mà chủ sở hữu là Tuần Châu Hà Nội đặt ra cho Việt Tú, Hoàng Nhật Nam hay bất kỳ đạo diễn nào.

Rõ ràng, kết luận Tinh hoa Bắc Bộ là phái sinh của Ngày xưa của hội đồng thẩm định là thiếu căn cứ pháp luật, sai lệch về chuyên môn, không chỉ gián tiếp phủ nhận công lao sáng tạo của đạo diễn Hoàng Nhật Nam và ê-kíp mà còn có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến danh dự của nghệ sĩ.

Kỳ 2: Phái sinh và án lệ chưa từng có trong tranh chấp về sở hữu trí tuệ tại Việt Nam

Bài và ảnh: S.V


Gửi bình luận
(0) Bình luận

Tình yêu đồng tính của Chi Pu - Thanh Hằng gây sốc trong phim mới

Ekip sản xuất phim Chị Chị Em Em vừa tung ra poster với cảnh khá nhạy cảm gữa Thanh Hằng và Chi Pu.

Ngọc Lan và Thanh Bình chính thức xác nhận ly hôn sau 3 năm bên nhau ​

Sau nhiều tin đồn nhưng không thừa nhận tối nay 13.11, Ngọc Lan và Thanh Bình chính thức xác nhận chuyện đã ly hôn.

9 năm nuôi con bại não, Minh Cúc: “Cứ cười lên cho thoải mái, khóc ai thương?”

Cô Xinh giang hồ trong phim “Về nhà đi con” không suy sụp khi con gái mắc bệnh hiểm nghèo mà sống lạc quan, tích cực giúp bé chữa chạy, hòa nhập cuộc sống. “Con tôi sinh ra đã thiệt thòi, thì tôi càng phải bù đắp cho con...”, diễn viên Minh Cúc chia sẻ.

Phim Valentine đầu tiên dành cho khán giả đồng tính nam

Lần đầu tiên, một phim hài tình cảm dành riêng cho người đồng tính nam được chiếu vào dịp Valentine và hứa hẹn sẽ sở hữu một cái kết hạnh phúc.

Chân dung cuộc tình: Nhạc sĩ Huỳnh Anh và 2 cuộc hôn nhân bất hạnh

Trải qua hai cuộc hôn nhân đổ vỡ, cuối đời nhạc sĩ Huỳnh Anh sống cuộc đời cô độc, ông làm lái xe taxi ở Mỹ, thường xuyên uống rượu.

Ca sĩ Bích Phương bị phạt 9 triệu đồng vì 'hát đè' trên nền nhạc thu sẵn

Trao đổi với báo chí, ông Bùi Quang Nam - Chánh Thanh tra Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Quảng Ninh cho biết ca sĩ Bích Phương đã bị phạt 9 triệu đồng vì chưa được cấp phép biểu diễn của cơ quan quản lý nhà nước.

Thành lập Hội Bảo vệ quyền tác phẩm điện ảnh và phim truyền hình Việt Nam

Sáng 12.11, tại Hà Nội, Hội Bảo vệ quyền tác phẩm điện ảnh – truyền hình Việt Nam đã chính thức được thành lập, nghệ sĩ Quyền Linh được bầu làm Phó chủ tịch.

Đạo diễn Roman Polanski tiếp tục vướng vào bê bối tình dục

Mới đây đạo diễn Roman Polanski bị diễn viên Valentine Monnier tố cáo cưỡng hiếp ở Thụy Sĩ cách đây 44 năm và ông đã phủ nhận cáo buộc này.

Không hề đi máy bay, người đàn ông này đã đến mọi quốc gia trên thế giới

Phong cách sống - An Nhi - 05/06/2025 13:00
Nhà thám hiểm người Đan Mạch Thor Pedersen trở thành người đầu tiên và duy nhất đến thăm 203 quốc gia trên thế giới mà không lên một chuyến bay nào.

Được con gái 15 tuổi rủ xem "Sex Education", người mẹ còn sốc hơn khi con bảo 'Sống tử tế với chính mình khó mẹ nhỉ?'

Điện ảnh - Ứng Hà Chi - 05/06/2025 12:00
Có những điều người lớn phải mất cả đời cũng chưa chắc hiểu thấu.

Tổng đài AI hỗ trợ thủ tục hành chính cho người dân và doanh nghiệp

Kỹ năng - Tuyết Nhung - 05/06/2025 11:00
Bộ Xây dựng đã triển khai tổng đài thông minh ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) hỗ trợ thủ tục hành chính.

Đây là cô Hoa hậu khiến tôi phải dạy con noi theo, đời sẽ không vùi dập con được!

Suy ngẫm - Minh Châu - 05/06/2025 10:00
Cô Hoa hậu này dạy tôi một bài học làm mẹ: Hãy cho con quyền được sai, nhưng dạy con cách sửa sai trong im lặng, bằng tử tế và bằng kiên trì.

Ánh sáng trong ta - Dù là mặt trời chói chang hay chỉ là ngọn nến lập lòe, chúng ta đều ẩn chứa tia sáng của riêng mình!

Từ sách - Phim - Quìn - 05/06/2025 09:00
Tia sáng đến từ sự bản lĩnh khi ta dám đứng dậy sau những vấp ngã tưởng chừng như không thể gượng dậy, là khả năng thích nghi giữa thế giới thay đổi không ngừng, hay đôi khi chỉ là một lời cảm ơn chân thành và một cái nắm tay ấm áp trao đi.

Cuộc đời phía trước - Giáo dục không phải để sợ hãi

Từ sách - Phim - Quìn - 05/06/2025 08:00
Chúng ta đều biết giáo dục quan trọng thế nào, nhưng liệu bạn đã từng dừng lại để tự hỏi: Giáo dục thực sự là gì? Có phải chúng ta đang học chỉ vì sợ hãi, sợ bị điểm kém, sợ bị cha mẹ hay thầy cô đánh giá, sợ không đạt được kỳ vọng? …

Xem "Sex Education", tôi nhận ra: Muốn con tự tin, hãy nói câu thần chú sau

Điện ảnh - Ứng Hà Chi - 04/06/2025 13:00
Muốn con tự tin, cha mẹ đừng áp đặt quá nhiều kỳ vọng, hãy để con tự do phát triển theo cách riêng.

Người đàn ông Nam Định "thu nhỏ" nhà cổ, kiếm hàng chục triệu đồng

Phong cách sống - Mộc Khải - 04/06/2025 12:00
Những mô hình nhà cổ do anh Dũng thực hiện khiến nhiều người trầm trồ vì độ tỉ mỉ, chi tiết. Các mô hình này vừa khiến anh Dũng thỏa mãn đam mê, vừa giúp anh mang về thu nhập đáng kể.

5 dấu hiệu chứng minh bạn đang bị AI dần thay thế

Kỹ năng - Nguyễn Phượng - 04/06/2025 11:00
Trí tuệ nhân tạo (AI) đang ngày càng trở nên thông minh hơn và làm được nhiều điều khiến con người phải kinh ngạc. Từ đó, đe dọa trực tiếp tới vị trí của các nhân sự trẻ.

Cha mẹ thạc sĩ phải bỏ việc để “cứu” con: Bài học đắt giá trong giáo dục “Trái chín ép thì không ngọt”!

Suy ngẫm - Trang Đào - 04/06/2025 10:00
Có những đứa trẻ khi còn nhỏ thì rất xuất sắc, nhưng lớn lên lại thay đổi hoàn toàn. Tất cả phụ thuộc vào cách giáo dục của cha mẹ.

Infographic: Tích hợp toàn bộ dịch công trực tuyến về đầu mối duy nhất - Cổng dịch vụ công quốc gia

Kỹ năng - 04/06/2025 09:57
Dưới đây là thông tin tích hợp toàn bộ dịch công trực tuyến về đầu mối duy nhất - Cổng dịch vụ công quốc gia.

Cụ bà 85 tuổi, không một xu tiết kiệm, sáng 6 giờ đã đi làm nhưng luôn lạc quan: Tôi nhớ cảm giác bận rộn!

Truyền cảm hứng - Ứng Hà Chi - 04/06/2025 09:00
Câu chuyện của bà đã truyền cảm hứng cho nhiều người trẻ.

Đường vào thiền - Thiền không phải là thuốc giảm đau cấp tốc

Từ sách - Phim - Quìn - 04/06/2025 08:00
Nhiều người nghĩ thiền là ngồi yên và dẹp bỏ mọi thứ trong đầu. Nhưng nếu thân thể bạn đang căng thẳng, mỏi mệt và đầy áp lực, thì việc cố gắng ngồi thiền chỉ khiến bạn thêm bất an. Thiền bắt đầu không phải từ “ý chí”, mà từ sự thấu hiểu và cơ thể bạn chính là cánh cửa đầu tiên bạn cần mở.

Xem Sex Education, tôi nhận ra mình là ông bố cứng nhắc với con, cần thay đổi lập tức

Điện ảnh - Thanh Hương - 03/06/2025 13:00
Lúc đó, tôi lại định lên lớp. Nhưng nghĩ lại câu nói trong phim, tôi bỗng dưng dịu xuống.

Tỷ phú Kazuo Inamori: Cách nhanh nhất để hết bế tắc trong công việc

Suy ngẫm - Ứng Hà Chi - 03/06/2025 12:00
Dù ở thời đại nào, của cải luôn chảy về những người làm việc hiệu quả nhất.
HẠT GIỐNG TÂM HỒN
2019 Bản quyền thuộc về hatgiongtamhon.com.vn. Phát triển bởi ONECMS
Thứ 6, 06/06/2025