Hiệu ứng đồng thuận giả là khuynh hướng tâm lý khiến chúng ta tin rằng những người khác có cùng quan điểm, giá trị và suy nghĩ giống mình. Chúng ta thường mặc định rằng mình đại diện cho những gì phổ biến, đúng đắn, và "bình thường". Tuy nhiên, thực tế thường chứng minh điều ngược lại.
Hiệu ứng đồng thuận giả được phát hiện thế nào?
Năm 1977, các nhà nghiên cứu Lee Ross, David Greene, và Pamela House đã lần đầu tiên định nghĩa hiệu ứng này qua một loạt thí nghiệm. Họ phát hiện rằng chúng ta thường không giỏi trong việc đoán người khác nghĩ gì hoặc làm gì.
Ví dụ, khi tham gia thí nghiệm, mọi người thường tin rằng số đông sẽ đồng tình với họ trong các tình huống như:
- Khiếu nại vé phạt giao thông.
- Cho phép quay phim trong siêu thị.
- Chọn loại bài tập về nhà.
Thế nhưng, kết quả thực tế lại cho thấy số người thực sự đồng ý với họ ít hơn nhiều.
Nhưng trong một nghiên cứu khác, người tham gia được hỏi liệu họ có giao chiếc điện thoại mở khóa của mình cho người khác không. Chỉ 28% trả lời "có". Tuy nhiên, khi chính những người này được yêu cầu làm điều đó, hơn 97% đã đồng ý. Điều này cho thấy chúng ta không chỉ hiểu sai về người khác mà còn hiểu sai chính mình.
Vì sao chúng ta phạm sai lầm này?
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến hiệu ứng đồng thuận giả:
- Thiên kiến đồng dạng: Chúng ta thường kết giao với những người có điểm tương đồng với mình, từ nền tảng kinh tế, xã hội đến sở thích hay nghề nghiệp. Điều này tạo nên môi trường "đồng nhất", khiến chúng ta dễ dàng tin rằng quan điểm của mình là phổ biến.
- Ảnh hưởng của bản thân: Chúng ta quen thuộc với suy nghĩ và hành động của chính mình, dẫn đến việc áp dụng những trải nghiệm cá nhân vào các tình huống khác. Điều này khiến chúng ta mặc định rằng suy nghĩ của mình cũng là suy nghĩ của người khác.
- Nhu cầu xác nhận bản thân: Chúng ta thường khao khát cảm giác đúng đắn và được công nhận. Việc tin rằng quan điểm của mình là phổ biến giúp tiết kiệm năng lượng nhận thức hơn so với việc nghi ngờ chúng.
Bài học từ hiệu ứng đồng thuận giả
Hiệu ứng đồng thuận giả nhắc nhở chúng ta rằng nhận thức của mình không phải lúc nào cũng phản ánh thực tế. Để tránh sai lầm, hãy luôn kiểm tra và mở rộng góc nhìn, đặc biệt trong những tình huống yêu cầu sự thấu hiểu lẫn nhau.
Như Montesquieu từng viết:
"Nếu những hình tam giác có một vị thần, đó sẽ là một vị thần hình tam giác."
Câu nói này minh họa một cách sắc sảo rằng con người thường xem thế giới qua lăng kính của chính mình.
