Chuyện ít người biết về nàng công chúa Lào trên đất Ninh Bình

03/01/2024 14:00
Chuyện ít người biết về nàng công chúa Lào trên đất Ninh Bình

Nhồi Hoa công chúa là tên Việt của nàng trong các phong sắc thời nhà Nguyễn. Hiện ở thôn Thái Sơn, xã Sơn Lai, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình còn lăng mộ và đền thờ nàng rất cổ kính và linh thiêng, một di tích lịch sử - văn hóa nổi tiếng.

Nhồi Hoa công chúa là tên Việt của nàng trong các phong sắc thời nhà Nguyễn. Theo truyền khẩu bao đời nay tại Độc Trang Trại thuộc huyện Gia Viễn tỉnh Ninh Bình xưa, nay là thôn Thái Sơn xã Sơn Lai huyện Nho Quan tỉnh Ninh Bình (gần khu chùa Bái Đính), từ những năm 1460 -1497 triều vua Lê Thánh Tông, khi đó nhà Lê rất hùng mạnh. Vua tôi đồng lòng, quân dân đoàn kết khiến các nước Chăm Pa, Chân Lạp, Ai Lao đều chịu quy phục, ngay cả triều nhà Minh nước Tàu cũng kính nể, kiêng dè.

Vua Ai Lao - Vạn Tượng từng nhiều lần cử người mang nông lâm đặc sản sang dâng vua nhà Lê. Chuyện kể rằng năm đó vua Ai Lao sai con gái yêu cùng binh mã tùy tùng mang mấy con voi chiến thuần thục sang dâng tặng vua Lê. Đoàn còn cử các nài voi chiến giỏi sang giúp huấn luyện đội tượng binh.

Sau khi việc dâng voi, huấn luyện hoàn tất, đoàn sứ giả Ai Lao về nước. Trên đường đi tới Độc Trang Trại (thôn Thái Sơn xã Sơn Lai huyện Nho Quan tỉnh Ninh Bình) đoàn nghỉ chân tại đây. Không may công chúa Ai Lao lâm bệnh nặng. Các quan quân tùy tùng quyết định dừng lại và tìm mọi cách chạy chữa cho công chúa. Đoàn dựng trại tại hai địa điểm là đồi Đập thôn Chàng và đồi Đền xã Phúc Lai khi đó, sau đổi thành Sơn Lai. Lại có một khu gò đất rộng cả vài mẫu gọi là Trại, rồi đồi Lều, đồi Phướn không biết có liên quan tới cuộc di chuyển đặc biệt của công chúa Ai Lao hay không? Nhưng có một cái tên còn mãi trong dân gian trong sử sách tới bây giờ, là Đường Cái Quan, con đường chạy qua những đất ấy. Sau bao vật đổi sao dời, qua mấy trăm năm, nay hình dáng con đường vẫn còn như xưa.

Theo truyền thuyết thì các lang y, ngự y cả Đại Việt và Ai Lao đều đã hết lòng cứu chữa nhưng bệnh tình công chúa không những không thuyên giảm mà ngày càng nặng. Cuối cùng là cái kết buồn, công chúa đã băng hà ngay ở chân đồi Đền xã Phúc Lai, tại nơi có tên Dinh thuộc Độc Trang Trại. Cần nói thêm rằng trước kia các triều đại phong kiến đặt tên làng tôi là Độc Trang Trại, có lúc có người có thời gọi thành Lộc Trang. Sau ngày hòa bình lập lại 1954 người ta đổi lại tên thành thôn Thái Sơn, và xã Phúc Lai thành xã Sơn Lai như ngay nay.

cong-chua-3.jpg
Lăng mộ Nhồi Hoa công chúa tại thôn Thái Sơn, xã Sơn Lai, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình - Ảnh: Tác giả

Sau khi công chúa mất, vua Lê Thánh Tông và vua Ai Lao ra chiếu chỉ lo hậu sự, truy điệu an táng, chôn cất nàng Nhồi Hoa trên đồi Đền ngay sát núi Mỏ Phượng, rồi dân chúng quen gọi là Đền Thượng cho tới bây giờ. Cũng phải nó thêm rằng làng tôi - làng Thái Sơn, có địa hình, phong thủy rất tốt: làng xưa ở gần bờ sông Rịa, con sông bắt nguồn từ vùng rừng núi Cúc Phương chảy ra sông Hoàng Long gặp sông Đáy ở ngã ba Gián Khẩu. Làng có dãy núi dài hơn 2 cây số với những cái tên ấn tượng: đồi Phướn, cửa Hang, đồi Lều, đồi Ma Cả, đồi Chùa, hóc Vụng, hang Để Của, gồ Vàng... gắn với khá nhiều giai thoại trong hàng trăm năm mà người ở đây không mấy ai không biết.

Lăng mộ công chúa được xây dựng ngay cạnh đền thờ nàng, dân gọi là đền Thượng hoặc đền Mẫu, rất cổ kính, linh thiêng.

Tôi vẫn nhớ khi còn nhỏ cách đây gần 70 năm hằng năm vào ngày 3 tháng 3 âm lịch làng có lễ cúng rước kiệu bức chân dung công chúa từ đền Thượng tới đình làng nơi thờ Thành hoàng Quý Minh Đại Vương, rồi sau đó quay về khu sân đền thờ-lăng mộ công chúa làm lễ tế rất linh đình. Mỗi lần tế lễ, khách thập phương, nhất là các làng xung quanh đến tham dự chỉnh tề và thụ lộc. Người ta vào dịp lễ tết hoặc ngày rằm mùng một vẫn lên dâng lễ thắp hương xin công chúa phù hộ, nghe kể lại rằng rất linh ứng. Đó là chốn linh thiêng. Cảnh đền, đình rất đẹp vì vẫn các thế hệ vẫn giữ được nguyên sơ khu rừng nguyên sinh với nhiều cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi. Có nhiều lim xanh, dã hương, thông, muỗm, sưa đỏ...

Thật đáng buồn, sau đó vào những năm cuối thập niên 50 thế kỷ trước, người ta đã tháo phá dỡ phần tiền đường của ngôi đền và đình làng để lấy gỗ, ngói, gạch xây trụ sở thôn và... chia nhau. Toàn bộ khu thờ tự công chúa chỉ còn trơ phần hậu cung và lăng mộ. Các hoạt động thờ cúng bị cấm và sao nhãng mấy mươi năm, rơi vào cảnh tiêu điều, lạnh lẽo.

Đất nước vào thời kỳ đổi mới (sau năm 1986), là người con quê hương, khi còn là doanh nhân từ Tây Nguyên về, tôi đề xuất với các cụ bô lão và chính quyền thôn chuyện công đức xây dựng dần lại di tích lịch sử-văn hóa này. Mọi việc diễn ra khá thuận lợi, khởi công từ năm 1992 tới 2008 thì hoàn thành, rồi có được như ngày nay. Cùng với trùng tu phục chế các công trình, tôi đã liên hệ với các cấp chính quyền địa phương khôi phục, phục hồi lại những nghi lễ, múa chăm pa, lễ thành hoàng làng, giỗ lễ công chúa… Năm 2008, sau 2 năm được Thủ tướng chính phủ điều ra Hà Nội công tác, tôi đã có thư gửi Đại sứ Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào, và cũng từng trao đổi trực tiếp với ngài Thongloun Sisolith khi đó là Phó thủ tướng (sau là Thủ tướng, Chủ tịch nước, Tổng bí thư) về di tích lịch sử-văn hóa này. Sau khi về hưu, tôi có điều kiện hơn về thời gian để tham gia cùng với lãnh đạo xã Sơn Lai, thôn Thái Sơn, nhất là ban khánh tiết làng, cho công trình và hoạt động lễ hội. Sở Văn hóa - Thể thao Ninh Bình cũng quan tâm ủng hộ chỉnh trang di tích, xây dựng thêm các hạng mục, trồng thêm cây và làm thủ tục để trình UBND tỉnh Ninh Bình cấp bằng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh... Năm 2010 tôi đã tài trợ chính cho ông Lã Đăng Bật và bà Nguyễn Thị Kim Khánh viết, xuất bản cuốn sách Nho Quan miền đất cổ, trong sách viết rõ về đền Hạ, đền Thượng thôn Thái Sơn, có cả đề cập về lịch sử, kiến trúc, văn hóa của ngôi đền-lăng mộ Nhồi Hoa công chúa.

cong-chua-2.jpg
Tác giả (giữa ảnh) và người dân trong dịp lễ giỗ công chúa Nhồi Hoa

Năm 2015, tôi tiếp tục viết thư gửi Đại sứ Lào tại Hà Nội và các cơ quan nghiên cứu lịch sử, văn hóa , du lịch cũng như chính quyền các cấp ở Ninh Bình. Nhiều nhà sử học như Phan Huy Lê, Dương Trung Quốc..., các nhà chính trị, nhà báo đã về tận nơi thăm, tìm hiểu, viết bài về Nhồi Hoa công chúa. Từ đó, công trình và các hoạt động văn hóa tâm linh truyền thống được nâng tầm, nhiều người biết tới. Mấy năm gần đây, hằng năm Đại sứ quán Lào và Sở Văn hóa - Thể thao Ninh Bình thường xuyên cử đại diện về dự lễ giỗ Nhồi Hoa công chúa... Quỹ Văn hiến Việt Nam của cố GS-Anh hùng lao động Vũ Khiêu cùng Doanh nghiệp Xuân Trường đã tổ chức Hội thảo khoa học về Nhồi Hoa công chúa, có Đại sứ Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào dự, phát biểu. Tại hội thảo, tôi đã có bài đề dẫn chính khá công phu, tâm huyết. Nhân kỷ niệm 60 năm tình hữu nghị Việt - Lào, năm nay 2023, Thường vụ Quốc hội tổ chức mít tinh tại Nhà hát lớn Hà Nội cũng đã đưa vào chương trình bộ phim phóng sự về đền Nhồi Hoa công chúa Lào ở Ninh Bình .

Đền Nhồi Hoa công chúa hiện còn lưu giữ 5 sắc phong của các đời vua triều Nguyễn. Tôi đã thuê Viện Hán Nôm dịch ra chữ quốc ngữ.

Việc Quỹ Văn hiến Việt Nam tháng 2.2020 tổ chức tọa đàm và nay lại tổ chức hội thảo khoa học lịch sử, bàn việc tôn tạo và xây dựng làng văn hóa Việt - Lào tại xã Sơn Lai là điều rất quý, rất hữu ích. Tôi rất đồng tình, ủng hộ. Đây sẽ là công trình lưu giữ về một chặng lịch sử lâu đời, sớm về quan hệ hợp tác hữu nghị Việt - Lào.

cong-chua-4.jpg
Các đại biểu, nhà nghiên cứu... dự hội thảo khoa học về Nhồi Hoa công chúa, do Quỹ Văn hiến Việt Nam tổ chức

Tôi chỉ tham gia vài ý kiến ban đầu như sau:

- Trước hết phải phối hợp, kết hợp với các bạn Lào nghiên cứu thật sâu, kỹ lưỡng, có phương pháp khoa học khách quan, thiết thực, đủ căn cứ minh chứng về lịch sử quan hệ giữa hai nước, hai triều đại, và nhất là những thân nhân hậu sinh, vật chứng liên quan tới Nhồi Hoa công chúa, nắm được thời gian, tên tuổi, sự kiện… trong suốt quá trình lịch sử để có thể đề nghị nâng cấp nơi này thành khu di tích lịch sử văn hóa quốc gia. Cần mời các nhà khảo cổ, nghiên cứu Hán Nôm, sử học, nghiên cứu văn hóa tham gia, cho ý kiến.

- Khi đã đủ chứng cứ khoa học lịch sử và được công nhận thì nên tiếp tục xây dựng các dự án nâng cấp nơi thờ tự cũng như những công trình hoạt động văn hóa tâm linh, căn cứ theo những quy định pháp luật hiện hành, nhất là luật về bảo vệ di sản văn hóa lịch sử. Việc thực hiện cần quan tâm, tôn trọng thực tế, phong tục tập quán đã tồn tại hàng trăm năm nay của chính quyền và dân chúng nơi đây.

- Không nên can thiệp và phá vỡ cảnh quan thiên nhiên và lịch sử một cách quá mức, mà cần tôn trọng, bảo tồn.

- Nên tham khảo nhiều ý kiến của các nhà khoa học, các cơ quan hữu quan của cả hai nước để dự án có hiệu quả về văn hóa lịch sử tâm linh và lòng dân.

- Nên kết nối với các dự án khác trong địa phương để tạo ra thế mạnh trong chuỗi giá trị nhiều mặt của công trình, nhất là với chuỗi các di sản thờ các vua thời Đinh - Lê, Tràng An, Vũ Lâm, Bái Đính, đền thờ Đức Thánh Nguyễn...

TS Nguyễn Văn Lạng, nguyên Thứ trưởng Bộ Khoa học - Công nghệ, nguyên Chủ tịch UBND tỉnh Đắk Lắk


Gửi bình luận
(0) Bình luận
1

4 địa điểm "huyền thoại" một thời ở Sài Gòn giờ đã biến mất vĩnh viễn

Có những nơi đã từng là cả bầu trời tuổi thơ của người dân TP.HCM một thời. Nay chẳng còn dấu vết, nhưng mỗi lần nhắc lại, ký ức lại ùa về đầy dư vị...
2

Sài Gòn từng là 'Paris thu nhỏ' trong mắt người Pháp

Theo PGS.TS Trần Thị Mai, trong quá khứ, người phương Tây ví Sài Gòn còn lớn hơn Băng Cốc của Vương quốc Xiêm và không thua kém một số thành phố ở châu Âu. Vì vậy, họ đã từng quyết tâm xây dựng Sài Gòn thành một 'Paris thu nhỏ'.

TP.HCM: 10 sự kiện văn hóa - thể thao tiêu biểu năm 2023

Nhiều hoạt động lễ hội, sự kiện đã diễn ra tại TP.HCM trong năm 2023 nhằm đáp ứng được tâm tư, nguyện vọng, nhu cầu sinh hoạt đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân và du khách khi đến tham quan TP.

First News tham dự Hội chợ sách lớn nhất thế giới tại Frankfurt

Những người đam mê văn học và đọc sách có cơ hội đắm mình trong không khí nhộn nhịp của Hội chợ sách Frankfurt lần thứ 75 khai mạc ngày 17/10 tại thành phố Frankfurt của Đức.

TP.HCM: Chùa Bửu Long từng lọt top đẹp nhất thế giới

Ít ai biết rằng, ngay giữa TP.HCM hoa lệ có một ngôi chùa mang nét đẹp độc đáo, không thua kém gì nước ngoài và từng lọt top những ngôi chùa đẹp nhất thế giới.

Gian nan bảo vệ bản quyền sách trên không gian mạng

Trong khuôn khổ hội nghị thường niên Hiệp hội Xuất bản Đông Nam Á diễn ra tại TPHCM, câu chuyện vi phạm bản quyền, nhất là trên không gian mạng, lại được thảo luận sôi nổi tại hội thảo khoa học quốc tế “Bảo vệ bản quyền sách trên không gian mạng”.

TikTok và 'hashtag phước lành' cho ngành xuất bản

Các video có gắn một hashtag đặc biệt #BookTok trên TikTok đã tạo nên một làn sóng mến mộ sách và giúp doanh số của các nhà xuất bản tăng trưởng bất ngờ.

Sách “biết bay", sách thành “vũ khí”: Hành trình bền bỉ phát triển văn hoá đọc ở Việt Nam

Sau gần 7 năm, hơn 170 thư viện trường học, 13 thư viện cộng đồng với khoảng 140 nghìn đầu sách đã được xây dựng trong cộng đồng, nhờ dự án Phát triển Văn hóa đọc do tổ chức Good Neighbors International (GNI) thực hiện.

Video: Nhà văn Sơn Nam qua ký ức của con gái

Qua ký ức của bà Đào Thúy Hằng – con gái của nhà văn Sơn Nam, hình ảnh “ông già Nam Bộ” hiện lên bình dị gần gũi đầy yêu thương.

Mạng xã hội thúc đẩy truyền thông sách: YouTube hay TikTok chiếm ưu thế?

Khảo sát của Neilsen cho thấy nhiều độc giả trẻ (từ 14 đến 25 tuổi) tại Anh tìm kiếm nội dung về sách trên nền tảng YouTube.

Không hề đi máy bay, người đàn ông này đã đến mọi quốc gia trên thế giới

Phong cách sống - An Nhi - 05/06/2025 13:00
Nhà thám hiểm người Đan Mạch Thor Pedersen trở thành người đầu tiên và duy nhất đến thăm 203 quốc gia trên thế giới mà không lên một chuyến bay nào.

Được con gái 15 tuổi rủ xem "Sex Education", người mẹ còn sốc hơn khi con bảo 'Sống tử tế với chính mình khó mẹ nhỉ?'

Điện ảnh - Ứng Hà Chi - 05/06/2025 12:00
Có những điều người lớn phải mất cả đời cũng chưa chắc hiểu thấu.

Tổng đài AI hỗ trợ thủ tục hành chính cho người dân và doanh nghiệp

Kỹ năng - Tuyết Nhung - 05/06/2025 11:00
Bộ Xây dựng đã triển khai tổng đài thông minh ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) hỗ trợ thủ tục hành chính.

Đây là cô Hoa hậu khiến tôi phải dạy con noi theo, đời sẽ không vùi dập con được!

Suy ngẫm - Minh Châu - 05/06/2025 10:00
Cô Hoa hậu này dạy tôi một bài học làm mẹ: Hãy cho con quyền được sai, nhưng dạy con cách sửa sai trong im lặng, bằng tử tế và bằng kiên trì.

Ánh sáng trong ta - Dù là mặt trời chói chang hay chỉ là ngọn nến lập lòe, chúng ta đều ẩn chứa tia sáng của riêng mình!

Từ sách - Phim - Quìn - 05/06/2025 09:00
Tia sáng đến từ sự bản lĩnh khi ta dám đứng dậy sau những vấp ngã tưởng chừng như không thể gượng dậy, là khả năng thích nghi giữa thế giới thay đổi không ngừng, hay đôi khi chỉ là một lời cảm ơn chân thành và một cái nắm tay ấm áp trao đi.

Cuộc đời phía trước - Giáo dục không phải để sợ hãi

Từ sách - Phim - Quìn - 05/06/2025 08:00
Chúng ta đều biết giáo dục quan trọng thế nào, nhưng liệu bạn đã từng dừng lại để tự hỏi: Giáo dục thực sự là gì? Có phải chúng ta đang học chỉ vì sợ hãi, sợ bị điểm kém, sợ bị cha mẹ hay thầy cô đánh giá, sợ không đạt được kỳ vọng? …

Xem "Sex Education", tôi nhận ra: Muốn con tự tin, hãy nói câu thần chú sau

Điện ảnh - Ứng Hà Chi - 04/06/2025 13:00
Muốn con tự tin, cha mẹ đừng áp đặt quá nhiều kỳ vọng, hãy để con tự do phát triển theo cách riêng.

Người đàn ông Nam Định "thu nhỏ" nhà cổ, kiếm hàng chục triệu đồng

Phong cách sống - Mộc Khải - 04/06/2025 12:00
Những mô hình nhà cổ do anh Dũng thực hiện khiến nhiều người trầm trồ vì độ tỉ mỉ, chi tiết. Các mô hình này vừa khiến anh Dũng thỏa mãn đam mê, vừa giúp anh mang về thu nhập đáng kể.

5 dấu hiệu chứng minh bạn đang bị AI dần thay thế

Kỹ năng - Nguyễn Phượng - 04/06/2025 11:00
Trí tuệ nhân tạo (AI) đang ngày càng trở nên thông minh hơn và làm được nhiều điều khiến con người phải kinh ngạc. Từ đó, đe dọa trực tiếp tới vị trí của các nhân sự trẻ.

Cha mẹ thạc sĩ phải bỏ việc để “cứu” con: Bài học đắt giá trong giáo dục “Trái chín ép thì không ngọt”!

Suy ngẫm - Trang Đào - 04/06/2025 10:00
Có những đứa trẻ khi còn nhỏ thì rất xuất sắc, nhưng lớn lên lại thay đổi hoàn toàn. Tất cả phụ thuộc vào cách giáo dục của cha mẹ.

Infographic: Tích hợp toàn bộ dịch công trực tuyến về đầu mối duy nhất - Cổng dịch vụ công quốc gia

Kỹ năng - 04/06/2025 09:57
Dưới đây là thông tin tích hợp toàn bộ dịch công trực tuyến về đầu mối duy nhất - Cổng dịch vụ công quốc gia.

Cụ bà 85 tuổi, không một xu tiết kiệm, sáng 6 giờ đã đi làm nhưng luôn lạc quan: Tôi nhớ cảm giác bận rộn!

Truyền cảm hứng - Ứng Hà Chi - 04/06/2025 09:00
Câu chuyện của bà đã truyền cảm hứng cho nhiều người trẻ.

Đường vào thiền - Thiền không phải là thuốc giảm đau cấp tốc

Từ sách - Phim - Quìn - 04/06/2025 08:00
Nhiều người nghĩ thiền là ngồi yên và dẹp bỏ mọi thứ trong đầu. Nhưng nếu thân thể bạn đang căng thẳng, mỏi mệt và đầy áp lực, thì việc cố gắng ngồi thiền chỉ khiến bạn thêm bất an. Thiền bắt đầu không phải từ “ý chí”, mà từ sự thấu hiểu và cơ thể bạn chính là cánh cửa đầu tiên bạn cần mở.

Xem Sex Education, tôi nhận ra mình là ông bố cứng nhắc với con, cần thay đổi lập tức

Điện ảnh - Thanh Hương - 03/06/2025 13:00
Lúc đó, tôi lại định lên lớp. Nhưng nghĩ lại câu nói trong phim, tôi bỗng dưng dịu xuống.

Tỷ phú Kazuo Inamori: Cách nhanh nhất để hết bế tắc trong công việc

Suy ngẫm - Ứng Hà Chi - 03/06/2025 12:00
Dù ở thời đại nào, của cải luôn chảy về những người làm việc hiệu quả nhất.
HẠT GIỐNG TÂM HỒN
2019 Bản quyền thuộc về hatgiongtamhon.com.vn. Phát triển bởi ONECMS
Thứ 5, 05/06/2025