So sánh chữ Đức trong bài thơ về hai ông vua của Trần Dụ Tông

19/03/2020 14:25
So sánh chữ Đức trong bài thơ về hai ông vua của Trần Dụ Tông

Với người Việt, yêu nước là một truyền thống đẹp. Cũng chính vì thế mà chủ nghĩa yêu nước đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận, chảy mãi, lan tỏa mãi trong nền văn học Việt tự ngàn xưa tới giờ.

Một trong những biểu hiện nổi bật của lòng yêu nước trong văn học là tinh thần tự tôn dân tộc; là ý thức về độc lập chủ quyền, về tư thế bình đẳng của đất nước trước lân bang. Đặc biệt, trong văn học trung đại (từ thế kỷ 10 đến hết thế kỉ 19), khi giặc ngoại xâm chủ yếu đến từ Trung Quốc (các triều Tống, Nguyên, Minh, Thanh), các nhà văn, nhà thơ nước ta thường có khuynh hướng đặt ra thế đối sánh giữa Đại Việt và Trung Quốc, giữa phương Nam và phương Bắc, từ đó dõng dạc tuyên bố về độc lập chủ quyền, khẳng định vị thế bình đẳng của dân tộc trước ngoại bang trên mọi phương diện.

Thử điểm lại thì thấy họ có cái gì, ta có cái đó, không thua kém bất cứ điều gì. Phương bắc có bắc đế thì phương nam có nam đế “Nam quốc sơn hà nam đế cư” (Sông núi nước nam vua nam ở - thơ Lý Thường Kiệt). Phương bắc có Hán, Đường, Tống, Nguyên thì phương nam có Triệu, Đinh, Lý, Trần “Tự Triệu, Đinh, Lý, Trần chi triệu tạo ngã quốc/Dữ Hán, Đường, Tống, Nguyên nhi các đế nhất phương” (Từ Triệu, Đinh, Lý, Trần bao đời gây nền độc lập/Cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên mỗi bên xưng đế một phương - Nguyễn Trãi). Bắc có Lã Vọng, Hàn Tín thì nam có Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn Mạnh Tân chi hội ưng dương nhược Lã/Duy Thủy chi chiến quốc sĩ như Hàn/Duy thử giang chi đại tiệp/Do đại vương chi tặc nhàn (Hội nào bằng hội Mạnh Tân, như vương sư họ Lã/Trận nào bằng trận Duy Thủy, có quốc sĩ họ Hàn/Kìa trận Bạch Đằng mà đại thắng/Bởi đại vương coi thế giặc nhàn - Trương Hán Siêu). Phương bắc có trận Xích Bích, trận Hợp Phì thì phương nam có trận Bạch Đằng giang Mạnh Đức Xích Bích chi sư đàm tiếu phi hôi/Bồ Kiên Hợp Phì chi trận tu du tống tử (Khác nào trận Xích Bích, quân Tào Tháo tan tác tro bay/Trận Hợp Phì, giặc Bồ Kiên hoàn toàn chết rụi - Trương Hán Siêu)...

Thế nhưng, bên cạnh lối viết đối sánh trên vị thế ngang bằng ấy thì lịch sử văn học còn chứng kiến một trường hợp nhà thơ dựa vào những cứ liệu lịch sử mà đặt nước Việt cao hơn Trung Hoa, đặt phương nam lên trên phương bắc, từ đó bày tỏ niềm tự tôn dân tộc sâu sắc. Đó là trường hợp bài thơ Đường Thái Tông dữ bản triều Thái Tông của Trần Dụ Tông – hoàng đế, thi sĩ thời Trần. Bài thơ như sau (phiên âm):

Đường, Việt khai cơ lưỡng Thái Tông

Bỉ xưng Trinh Quán, ngã Nguyên Phong

Kiến Thành tru tử, An Sinh tại

Miếu hiệu tuy đồng, đức bất đồng

Dịch nghĩa:

Đường và Việt đều có vua mở mang cơ nghiệp thụy là Thái Tông
Bên họ xưng là Trinh Quán, bên ta xưng là Nguyên Phong
Kiến Thành bị giết chết, An Sinh thì được sống
Miếu hiệu tuy giống nhau nhưng đức độ lại khác nhau

Dịch thơ:

Sáng nghiệp Việt, Đường hai Thái Tông
Đường xưng Trinh Quán, Việt Nguyên Phong
Kiến Thành bị giết, An Sinh sống
Miếu hiệu tuy đồng, đức chẳng đồng

(Đào Phương Bình dịch, Thơ văn Lý Trần tập 3)

Bài thơ ngắn ngủi, chỉ vỏn vẹn 4 câu thất ngôn mà gợi cho người đọc nhớ đến hai câu chuyện nổi tiếng về hai ông vua: vua Trinh Quán (tức Đường Thái Tông Lý Thế Dân) của Trung Quốc thời Đường và vua Nguyên Phong (tức Trần Thái Tông Trần Cảnh) của Việt Nam thời Trần.

Sử Trung Quốc kể, đời Đường, trong cuộc tranh giành quyền lực giữa các con của Đường Cao Tổ Lý Uyên, Lý Kiến Thành (con cả) bày mưu hãm hại em mình là Lý Thế Dân. Không ngờ Lý Thế Dân đã ra tay trước, bày mưu giết chết Kiến Thành ở cửa Huyền Vũ.

Sử Việt kể, đời Trần, vì bất mãn việc vợ mình đang có mang lại bị Trần Thủ Độ ép gả cho em mình là vua Trần Thái Tông, An Sinh vương Trần Liễu dấy binh làm loạn. Sau thấy mình yếu thế, không thể chống nổi Thủ Độ, Trần Liễu đã lẻn lên thuyền mà tạ tội với vua. Trần Thủ Độ cho quân đuổi tới định giết. Trần Thái Tông đã lấy thân mình che chở cho Liễu nên Trần Liễu mới thoát được.

Dễ thấy, trong bài thơ trên, nhà thơ thực hiện một phép so sánh để chỉ ra nhiều điểm tương đồng của hai ông vua. Đây đều những ông vua sáng lập triều đại, đều xưng miếu hiệu Thái Tông và đều phải đối diện với cuộc binh biến của anh ruột mình. Thế nhưng, tuy trải qua một hoàn cảnh tương tự nhau nhưng cách hành xử của hai ông vua ấy lại hoàn toàn trái ngược nhau. Vua Đường Thái Tông thì tự tay giết chết anh trai mình, còn vua Trần Thái Tông thì tự mình che chở để cứu thoát anh trai.

Người đọc nhận ra rằng, trong rất nhiều điểm tương đồng như thế, hai ông vua ấy có một điểm bất đồng duy nhất đó là “ đức”, tức là đức hiếu sinh, lòng nhân ái, là tình người, tình anh em sâu nặng. Chính sự khác nhau trong chữ “đức” ấy đã tạo nên hai tầm vóc, hai tư cách khác nhau. Từ điều này, nhà thơ bày tỏ niềm tự hào sâu sắc về vua Trần Thái Tông – một ông vua anh minh, nhân ái, đức độ. Cao hơn nữa, đó còn là niềm tự hào về một nền văn hóa trọng tình trọng nghĩa; về lối sống nhân ái nhân văn đã trở thành một truyền thống cao đẹp của người Việt tự ngàn xưa. Chính chữ “đức” ấy đã khiến vua Trần Thái Tông nói riêng và các vua Trần nói chung cố kết được lòng dân mà làm nên những chiến công hiển hách. Chữ “đức” ấy cũng chính là cội nguồn sức mạnh khiến dân tộc ta dù trải qua bao gian lao, vất vả; bao cơn binh lửa chiến chinh vẫn vững chãi trường tồn. Đó là điều mà Trương Hán Siêu từng nói trong Bạch Đằng giang phú:

Tín tri: bất tại quan hà chi hiểm hề

Duy tại ý đức chi mạc kinh

(Giặc tan muôn thuở thanh bình

Bởi đâu đất hiểm cốt mình đức cao)

Đó cũng là điều mà sau này, trong Bình Ngô đại cáo, Nguyễn Trãi viết:

Dĩ đại nghĩa nhi thắng hung tàn

Dĩ chí nhân nhi dị cường bạo

(Đem đại nghĩa để thắng hung tàn

Lấy chí nhân để thay cường bạo).

Với tinh thần ấy, bài thơ Đường Thái Tông dữ bản triều Thái Tông của Trần Dụ Tông xứng đáng được xem là một bài thơ giàu giá trị, một khúc ca thấm đẫm tinh thần yêu nước, chứa chan niềm tự hào dân tộc.

Hồ Tấn Nguyên Minh


Gửi bình luận
(0) Bình luận
1

Ngành xuất bản chuyển mình thế nào trong kỷ nguyên số?

Trước những thay đổi nhanh chóng của ngành xuất bản toàn cầu dưới tác động của công nghệ số và AI, Việt Nam đang đứng trước nhu cầu cấp thiết phải đổi mới để thích ứng với hành vi tiêu dùng nội dung hiện đại.

Những người Nga cố gắng cứu những tòa nhà lịch sử của Kaliningrad

Doanh nhân Viktor Saltanovsky hy vọng phục hồi tòa nhà đổ nát có từ thế kỷ 19 mà ông đã mua ở thị trấn Zalesye, thành phố Kaliningrad, Nga.

Bức tượng Moai trên đảo Phục Sinh bị phá hủy bởi xe bán tải

Một trong những bức tượng Moai nổi tiếng thế giới của đảo Phục Sinh đã bị phá hủy sau khi bị xe bán tải tông vào. Vụ tai nạn được đánh giá là gây "thiệt hại không thể đo đếm được”.

Bên tách cà phê - Il Caffè diễn ngôn của giới trí thức khai sáng

​​​​​​​Giữa thời đại Khai sáng, giới trí thức nhận định rằng truy cầu và chia sẻ tri thức chính là nền tảng thay đổi vận mệnh mỗi người, mỗi dân tộc, quốc gia. Những tư tưởng được khởi xướng bên tách cà phê trở thành xúc tác quan trọng trong tiến trình chuyển hóa tư duy quảng đại quần chúng.

Nguyễn Ngọc Tư và 'Tháng Giêng gió bỏ nhà đi'

Bữa ông già về Quảng giỗ họ, thằng cháu nội cũng đi chung một đoạn đường. Nó nói với anh lơ xe rằng mình đi khu công nghiệp Sóng Thần, thả nó chỗ nào gần đó là được.

Dự án chỉnh trang khu di tích lăng vua Gia Long bộc lộ những vấn đề đáng bàn

Sau lùm xùm xung quanh vấn đề tu bổ Hộ thành hào trong khu di tích Kinh thành Huế bằng cách thay vật liệu cũ bằng vật liệu mới thì dự án đường dẫn vào lăng vua Gia Long lại bộc lộ những vấn đề đáng bàn.

Mật mã thành công của các đế chế hùng mạnh nhất trong lịch sử: Đế chế La Mã

Sự hùng mạnh của một đế chế hay tổ chức không phụ thuộc vào diện tích lớn hay nhỏ, tài nguyên thiên nhiên giàu hay nghèo, dân số ít hay nhiều… mà nhờ một khát vọng vĩ đại, chí hướng lớn và tinh thần chiến binh dũng mãnh trong mọi nghịch cảnh.

TP.HCM thúc tiến độ thi công nhiều công trình văn hóa trọng điểm

TP.HCM yêu cầu đẩy nhanh tiến độ thi công các công trình văn hóa trọng điểm như Bảo tàng TP.HCM, Nhà hát Giao hưởng-nhạc-vũ kịch, Rạp xiếc và biểu diễn đa năng Phú Thọ, Trung tâm Biểu diễn nghệ thuật đa năng, Trung tâm Thể dục thể thao Phan Đình Phùng…

Tết Nguyên Tiêu: Lễ tình nhân của người Trung Quốc và những điển tích kỳ lạ về các cô gái hiền đức

Tết Nguyên Tiêu đối với người Hoa có nhiều ý nghĩa về văn hóa và xã hội hơn nhiều ngày lễ khác trong năm.

Thái độ xấu

Blog GS John VU - GS John Vu - 23/07/2025 13:00
Ớ Ấn Độ, nhiều người lập trình đi làm với thái độ xấu bởi vì họ biết rằng họ có thể dễ dàng kiếm được việc làm với các công ti khác vì tình trạng thiếu hụt công nhân phần mềm.

Hỏi DeepSeek 6 điều ‘đau đầu’ nhất về cách dạy con: Câu trả lời khiến tôi bừng tỉnh

Kỹ năng - Diệu Đan - CFB - 23/07/2025 11:00
Trước những băn khoăn, tôi tìm đến DeepSeek, và câu trả lời của DeepSeek khiến tôi bừng tỉnh. Hoá ra bấy lâu nay, tôi đã dạy con sai cách!

Tình người Nhật Bản trong thiên tai: Siêu thị bán hàng miễn phí, tiệm quần áo giữ sáng đèn trong đêm đen

Suy ngẫm - Băng Băng - 23/07/2025 10:00
Mỗi khi thiên tai diễn ra thì tình người của một quốc gia, một dân tộc lại được thử thách.

Đại địa chấn kinh tế Kỳ 3: Mở cửa phục hồi

Từ sách - Phim - Quang Thanh - 23/07/2025 09:00
Ngày 04/5/2020 Ý đã mở cửa lại các cơ sở sản xuất và các nước châu Âu khác cũng bắt đầu nới lỏng một số biện pháp hạn chế.

7 chiến lược để sống sung túc và hạnh phúc - Triết lý sống giúp hàng triệu người vươn lên từ con số 0

Từ sách - Phim - Quìn - 23/07/2025 08:00
Không ai sinh ra đã hoàn hảo. Thậm chí người từng bị gắn mác "vô dụng" vẫn có thể bắt đầu đọc một cuốn sách hay, làm điều gì đó mới mẻ và thay đổi cuộc đời họ bắt đầu từ hôm nay.

Quản lý dự án

Blog GS John VU - GS John Vu - 22/07/2025 13:00
Quản lí dự án phần mềm là khó bởi vì yêu cầu và công nghệ bao giờ cũng thay đổi và phần lớn những người quản lí không được đào tạo chính thức nào về cách quản lí dự án phần mềm.

Gen Z tiêu tiền thế nào, hiểu để marketing cho đúng

Kỹ năng - Cẩm Hà - 22/07/2025 11:00
Được săn đón nhất nhưng cũng “khó chiều” nhất, gen Z khiến mọi công thức marketing lỗi thời trở nên vô dụng. Muốn chạm được họ, thương hiệu phải sống thật và nhanh như xu hướng TikTok.

“Tâm sự với AI” sau sa thải: Lời khuyên sốc từ lãnh đạo Microsoft

Suy ngẫm - Cẩm Hà - 22/07/2025 10:00
Microsoft vừa mới sa thải thêm 9.000 nhân sự, nhưng lời khuyên “tâm sự với AI” mới là thứ khiến dư luận dậy sóng, hé lộ khủng hoảng thấu cảm giữa thời đại AI.

Đại địa chấn kinh tế Kỳ 2: Cả thế giới đối phó với cuộc khủng hoảng

Từ sách - Phim - Quang Thanh - 22/07/2025 09:00
Trước quy mô của cuộc khủng hoảng Covid-19, FED đã công bố một loạt biện pháp bổ sung, bao gồm cung cấp thêm 2,3 ngàn tỷ đô-la cho vay hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và chính quyền địa phương, đồng thời mở rộng các biện pháp hỗ trợ thị trường nợ doanh nghiệp.

"Cô gái váy hoa" gây sốt MXH Trung Quốc vì lý do cực mới mẻ

Phong cách sống - Thanh Huyền - 22/07/2025 08:00
Một cô gái bình thường đã trở thành "nữ anh hùng" trong mắt netizen sau khi có một quyết định gây chú ý.

Chảy não

Blog GS John VU - GS John Vu - 21/07/2025 13:00
Với toàn cầu hoá hiện tượng “chảy não” kéo tới.

Cách kiểm tra Facebook và Zalo có đang bị theo dõi

Kỹ năng - Lê Tỉnh - 21/07/2025 12:00
Zalo và Facebook là 2 nền tảng mạng xã hội được nhiều người sử dụng nhưng không phải ai cũng biết mình có thể bị hack tài khoản để theo dõi.

Người đàn ông cưới AI làm "vợ hai", cuộc hôn nhân viên mãn suốt 5 năm nhưng bối rối khi cô ấy đề nghị sinh con

Thư giãn - Nguyễn Phượng - 21/07/2025 11:00
Mỗi ngày, cặp đôi cùng nhau nấu ăn, xem phim và đi dã ngoại lãng mạn. Thực tế, Travis luôn mang Lily Rose theo bên mình mọi lúc mọi nơi – chủ yếu là vì cô ấy sống trong túi anh, với tư cách là người vợ AI.
HẠT GIỐNG TÂM HỒN
2019 Bản quyền thuộc về hatgiongtamhon.com.vn. Phát triển bởi ONECMS
Thứ 5, 24/07/2025