Ủy ban giải Nobel đã miêu tả bà sở hữu phong cách viết “giàu sức tưởng tượng, chứa đựng đam mê uyên bác và đại diện cho một lối sống vượt trên mọi ranh giới”.
Trong 116 người từng nhận giải Nobel Văn học từ năm 1895 đến nay, chỉ có 15 phụ nữ. Điều thú vị đây lại là lĩnh vực có nhiều phụ nữ chiến thắng nhất sau Nobel Hòa bình. Nữ văn sĩ người Ba Lan Olga Tokarczuk là cái tên được xướng gần nhất. Đúng lý, bà đã lãnh giải thưởng này vào năm ngoái nhưng do Viện hàn lâm Thụy điển dính phải vụ bê bối quấy rối tình dục cho nên đã trì hoãn và phát cùng với người chiến thắng năm nay Peter Handk – một nhà văn kiêm nhà hoạt động nhân quyền đến từ Áo.
Sinh năm 1962 tại thị trấn Sulechów thuộc miền tây Ba Lan, Olga Tokarczuk từng theo học ngành tâm lý học tại đại học Warsaw danh tiếng. Khi ấy, bà đã đăng ký làm tình nguyện viên tại một bệnh viên dành cho các thanh thiếu niên bị rối loạn hành vi và tâm thần. Olga Tokarczuk còn trải qua vài năm hành nghề trị liệu tâm lý. Tất cả những trải nghiệm này đã có ảnh hưởng sâu sắc đến các tác phẩm sau này.
Năm 1993, Olga Tokarczuk xuất bản cuốn tiểu thuyết đầu tay mang tên Podróż ludzi księgi ("Hành trình của những người làm sách"). Đó là một câu chuyện ngụ ngôn về cuộc tìm kiếm "bí mật của cuốn sách" (một ẩn dụ về ý nghĩa của cuộc sống) của một đôi tình nhân với bối cảnh nước Pháp thế kỷ 17.
Trong 2 thập niên sau đó, Olga Tokarczuk tiếp tục cho ra mắt nhiều cuốn tiểu thuyết thành công khác nhưng cú đột phát thật sự chính là Flights ("Những chuyến bay") được xuất bản năm 2007. Không chỉ có doanh số lí tưởng, nó đã chiến thắng giải thưởng Nike – vinh dự lớn nhất trên văn đàn Ba Lan vào năm 2008. Thế nhưng, chỉ đến khi bản tiếng Anh do Jennifer Croft dịch lên kệ vào năm 2017 thì Flights mới chính thức nhận được sự quan tâm từ truyền thông quốc tế.
Năm 2018, Flights đã vượt qua hơn 100 đối thủ để đoạt giải Man Booker International. Olga Tokarczuk là nhà văn Ba Lan đầu tiên làm được điều này. Phần thưởng trị giá 50.000 bảng Anh được chia đều cho bà và Jennifer Croft.
Olga Tokarczuk và Jennifer Croft
“Đôi khi tôi tự hỏi cuộc sống của mình sẽ tốt đẹp hơn bao nhiêu nếu những cuốn sách của tôi được dịch sang tiếng Anh sớm hơn”, Olga Tokarczuk nói vào đầu năm nay. “Tiếng Anh là ngôn ngữ phổ biến nhất trên thế giới và khi một cuốn sách được dịch sang tiếng Anh sẽ tạo ra tiếng vang lớn hơn hay nói cách khác, nó trở thành một ấn phẩm toàn cầu”.
Đối với các nhà văn từ nhiều nơi trên thế giới, đây là một thực tế không thể tránh khỏi dù muốn hay không. Antonia Lloyd-Jones - một trong hai dịch giả tiếng Anh của Olga Tokarczuk - nhận xét giải Man Booker của bà không chỉ mang tính cá nhân mà còn là chiến thắng cho cả nền văn học Ba Lan.
Sau Flights, tác phẩm thành công tiếp theo là Drive Your Plow Over the Bones of the Dead và cũng mất 10 năm mới được dịch sang tiếng Anh. Cuốn tiểu thuyết này lấy chủ đề khủng bố sinh học. Nó xoay quanh một phụ nữ trung niên lập dị chuyên điều tra các vụ giết người và động vật trong một khu rừng hẻo lánh từ đó phát hiện ra một liên minh nguy hiểm giữa tiền bạc, quyền lực và đi đến một cái kết khủng khiếp.
Dựa trên cuốn tiểu thuyết Drive Your Plow Over the Bones of the Dead, Spoor do Agnieszka Holland đạo diễn và công chiếu năm 2017
Nội dung kịch tính như vậy dường như rất phù hợp với bối cảnh chính trị và khủng hoảng môi trường hiện nay nhưng đáng tiếc là Drive Your Plow Over the Bones of the Dead không được lòng các nhà phê bình trong nước. Khi bản phim điện ảnh của nó được trình chiếu tại LHP Berlin vào năm ngoái, một hãng thông tấn Ba Lan đã miêu tả đó là “một bộ phim phản Chúa và thúc đẩy khủng bố sinh thái”.
“Tôi đã quá ngây thơ. Tôi nghĩ rằng Ba Lan đã có thể thảo luận về những vùng tối trong lịch sử của mình”, Olga Tokarczuk nói.
Cuốn tiểu thuyết gần đây nhất của Olga Tokarczuk là The Books of Jacob. Nó kể về Jakub - một nhà lãnh đạo tôn giáo người Ba Lan có thật sống vào thế kỷ 18. Ông là người đã lãnh đạo việc cưỡng bức nhiều người Do Thái cải đạo sang Hồi giáo và Kito giáo.
Khi The Books of Jacob được xuất bản vào năm 2014, Olga Tokarczuk đã bị tố cáo là “kẻ phản bội” vì dám phát biểu trong một cuộc phỏng vấn rằng “Ba Lan là một người sống sót từ nhiều thế kỷ bị áp bức nhưng đôi khi cũng là một kẻ áp bức kinh khủng”. Trong một thời gian dài, nhà xuất bản của Olga Tokarczuk đã phải thuê vệ sĩ cho bà. Vài tháng sau, The Books of Jacob đã bán được 170.000 bản cứng và giúp bà thắng giải Nike lần thứ 2.
Olga Tokarczuk hiện đang bận rộn chuẩn bị cho tuyển tập truyện ngắn sắp ra mắt mang tên Bizarre Stories và điều hành một lễ hội sách gần nhà mà bà đã tham gia từ nhiều năm nay. Trong khi đó, Jennifer Croft thì làm việc suốt ngày đêm để chuyển 1.000 trang của The Book of Jacobs từ tiếng Ba Lan sang tiếng Anh cho kịp ngày ra mắt là tháng 3 năm 2021.
Mai Thảo
