Đơn và độc

20/04/2019 16:27
Đơn và độc

Câu thơ “Một đầu đường chẳng có ai trông ngóng/Một buổi chiều không biết cất vào đâu”, sự “độc” - cô đơn, một mình, chỉ một mình đã tới mức không thể nào trơ trọi lẻ loi hơn được nữa.

Điều rất hay xảy ra và cũng dễ nhận thấy là trong khá nhiều bài viết báo chí hoặc văn chương hiện nay, những tác giả trẻ dùng từ Hán Việt thường bị sai, có sự nhầm lẫn rất đáng tiếc. Đành rằng ngôn ngữ luôn vận động, thay đổi, phát triển, từ ngữ được bổ sung những nghĩa mới, nhưng với không ít từ Hán Việt, nếu ta không nắm chắc nghĩa gốc của nó sẽ gây nên sự diễn đạt ngô nghê, vô nghĩa.

Trong bài này, chúng tôi xin trao đổi về hai từ “đơn” và “độc”.

Lật giở những trang báo, không khó để bắt gặp cụm từ được coi là thành ngữ chỉ sự một mình, “đơn thân độc mã”, hiểu nôm na là “một mình một ngựa”. Bảo rằng sai thì cũng không hẳn sai, nhưng đúng cũng chưa phải đúng.

“Đơn” là từ Hán Việt, nghĩa là một, một đơn vị, một mình. Bản thân “đơn” đã là một mình rồi, nên không cần phải “đơn thân” để chỉ sự một mình. Đơn cử có nghĩa là lấy một việc gì đó, một người nào đó, một chuyện chi đó để trình ra (cử) cho người khác thấy, nắm được, hiểu được. Đơn chiếc là người sống một mình, chả có ai bên cạnh. Người đàn bà đơn chiếc là người sống không chồng không con, không có người thân. Trong các cuộc thi đấu thể thao, khi mỗi bên chỉ có một người đấu thì gọi là giải đơn nam hoặc đơn nữ, nhằm phân biệt với các hình thức đấu nhiều người hơn, chẳng hạn đôi nam, đôi nữ, đồng đội. Một cô gái nào đó không lập gia đình, không cưới chồng mà tự nuôi con thì gọi là bà mẹ đơn thân. Để chỉ tình trạng ai đó một mình làm việc, không có người nào giúp sức, hỗ trợ, ta hay dùng thành ngữ “đơn thương độc mã” (chứ không phải đơn thân độc mã như nói ở trên). Nguyên nghĩa thành ngữ này chỉ về người ra trận một mình, tay cầm một cây thương (vũ khí), cưỡi trên một con ngựa (vật vận chuyển), cái gì cũng một, ngoài ra không còn gì khác. Dường như thành ngữ này có liên quan tới tích Triệu Tử Long một ngựa một giáo xông vào giữa đám vạn quân Tào ở Đương Dương để cứu ấu chúa.

“Độc” cũng từ Hán Việt, gần nghĩa với “đơn” nhưng ý nhấn mạnh hơn, tức là “chỉ có một” chứ không đơn giản là một như đơn. Độc thân là sống chỉ có một mình, không quan hệ với ai. Độc huyền cầm là cây đàn (cầm) chỉ có một (độc) dây (huyền). Chỉ ở Việt Nam mới có thứ nhạc cụ độc đáo này. Nó được dân Việt ta gọi nôm na là đàn bầu bởi cây đàn cổ xưa dùng quả bầu khô để làm một bộ phận quan trọng của đàn, tăng âm lượng cho cây đàn. Thơ cổ có cầu “Đàn bầu ai gảy mà nghe/Làm thân con gái chớ nghe đàn bầu”. Các cụ khuyên chớ nghe bởi âm thanh của nó nỉ non, quyến rũ, buồn, rất… nguy hiểm với những cô gái. Khi giới thiệu đàn bầu ra nước ngoài hoặc với khách quốc tế, chủ nhà thích dùng chữ “độc huyền cầm” bởi nghe có vẻ nhã, nghệ thuật hơn. Hồi tháng 3 vừa qua, khi nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un sang Việt Nam dự hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Triều lần 2 và kết hợp thăm chính thức nước ta, ông khách Triều cũng rất thích thú khi được chủ nhà chiêu đãi văn nghệ, giới thiệu tiết mục đàn bầu - độc huyền cầm. Ông còn trực tiếp thử gảy đàn khiến nhiều người thích thú.

So với “đơn”, tình trạng “độc” thể hiện tính chất “một mình” sâu hơn, nghiêm trọng hơn. Cổ nhân thường bảo “trà tam rượu tứ”, một cách nói hình tượng rằng uống trà hoặc uống rượu phải đông (tam, tứ - ba, bốn) thì mới vui. Tuy nhiên, cuộc sống có những hoàn cảnh riêng nên mới nảy chuyện độc ẩm (uống một mình). Uống rượu một mình buồn lắm, nhưng bởi buồn nên mới uống một mình. “Rót đau lòng ấy vào đau lòng này” (thơ Trần Huyền Trân). Càng uống càng thấy buồn. Nhà thơ đất cảng Hải Phòng, thi sĩ Thi Hoàng lúc uống rượu một mình đã vụt ra câu thơ gan ruột “Một đầu đường chẳng có ai trông ngóng/Một buổi chiều không biết cất vào đâu”, sự “độc” - cô đơn, một mình, chỉ một mình đã tới mức không thể nào trơ trọi lẻ loi hơn được nữa. Ngay cả buổi chiều cũng trở nên thừa đối với người cô độc.

Độc hành là đi (hành) một mình. Kẻ độc hành là những người cô độc, cô đơn, nay đây mai đó, không ở hẳn một nơi nào, cứ “tối đâu là nhà, ngã đâu là giường” (đi một mình, tới chỗ nào lúc trời đã tối thì chỗ đó là nhà mình, nơi nào mình ngả lưng xuống, dù bãi cỏ, gốc cây, sườn núi… thì chỗ đó là chiếc giường của mình).

“Độc nhất vô nhị” cũng là thành ngữ hay được dùng, để chỉ những trường hợp chỉ có một (độc, nhất) mà không có hai (nhị). Đã “độc” rồi mà còn “nhất” nữa – độc nhất, cũng như đã “đơn” rồi mà còn “độc” nữa – đơn độc, thì ta gọi là duy nhất, không còn cái thứ hai nào chen vào được. Chính vì thế, khi ai đó diễn đạt “duy nhất có một” là thừa hẳn một nửa.

Nguyễn Thông


Gửi bình luận
(0) Bình luận
1

4 địa điểm "huyền thoại" một thời ở Sài Gòn giờ đã biến mất vĩnh viễn

Có những nơi đã từng là cả bầu trời tuổi thơ của người dân TP.HCM một thời. Nay chẳng còn dấu vết, nhưng mỗi lần nhắc lại, ký ức lại ùa về đầy dư vị...
2

Sài Gòn từng là 'Paris thu nhỏ' trong mắt người Pháp

Theo PGS.TS Trần Thị Mai, trong quá khứ, người phương Tây ví Sài Gòn còn lớn hơn Băng Cốc của Vương quốc Xiêm và không thua kém một số thành phố ở châu Âu. Vì vậy, họ đã từng quyết tâm xây dựng Sài Gòn thành một 'Paris thu nhỏ'.

Bí mật về cánh cổng có họa tiết tinh xảo của Nhà thờ Đức Bà Paris

Không mấy ai biết rằng, đằng sau cánh cổng của nhà thờ Đức Bà Paris là một câu chuyện đầy bí ẩn được nhắc đến hàng trăm năm qua.

Nắng Sài Gòn

Người ta hay bảo Sài Gòn đỏng đảnh: sáng mưa, trưa nắng, chiều thì vội vã cơn giông. Ai cũng mặc định Sài Gòn kiêu kì, tính khí thất thường nhưng rồi ai cũng tìm đến để nương náu hồn mình.

Những ‘quái thú’ đang bảo vệ cho nhà thờ Đức Bà Paris

Các bức tượng sinh vật kỳ lạ gargoyle và chimera là một trong những nét đặc trưng của Nhà thờ Đức Bà Paris.

Có manh mối quan trọng giúp điều tra vụ cháy nhà thờ Đức Bà Paris

Một camera lắp đặt vài giờ trước vụ cháy tàn phá dữ dội nhà thờ Đức Bà Paris có thể chứa manh mối quan trọng về nguyên nhân hỏa hoạn, công ty Europe Echafaudage cho biết.

Nhà thờ Đức Bà Paris, biểu tượng vô giá của nước Pháp có gì đặc biệt?

Tối qua, 15.4, một trận hỏa hoạn lớn gây tổn thất nặng nề cho nhà thờ Đức Bà Paris, vốn được coi là biểu tượng lịch sử, văn hóa vô giá của Paris và nước Pháp.

Mbappe, Neymar, Pogba đau buồn khi Nhà thờ Đức Bà Paris bốc cháy

Một số ngôi sao bóng đá hàng đầu thế giới bày tỏ sự đau buồn vì thấy vụ cháy kinh hoàng tại nhà thờ Đức Bà Paris, Pháp.

Công trình xây trong 2 thế kỷ bị hủy hoại chỉ trong hơn 1 giờ

Lúc 18h50 giờ Paris hay 23h50 giờ VN ngày 16.4 thì ngọn khói bắt đầu bốc lên. Sau đó, lửa bao trùm nhà thờ Đức bà Paris và tàn phá công trình kiến trúc quý giá này.

Cháy lớn tại Nhà thờ Đức bà Paris

Một ngọn lửa lớn đã bao trùm một góc Nhà thờ Đức bà Paris vào rạng sáng nay theo giờ Việt Nam. Hình ảnh phát trên truyền hình cho thấy một cột khói lớn bốc lên từ địa điểm nổi tiếng này.

Xem Sex Education, tôi nhận ra mình là ông bố cứng nhắc với con, cần thay đổi lập tức

Điện ảnh - Thanh Hương - 03/06/2025 13:00
Lúc đó, tôi lại định lên lớp. Nhưng nghĩ lại câu nói trong phim, tôi bỗng dưng dịu xuống.

Tỷ phú Kazuo Inamori: Cách nhanh nhất để hết bế tắc trong công việc

Suy ngẫm - Ứng Hà Chi - 03/06/2025 12:00
Dù ở thời đại nào, của cải luôn chảy về những người làm việc hiệu quả nhất.

Hiểm họa từ thú vui "nuôi tinh thể"

Kỹ năng - Trần Thái - 03/06/2025 11:00
Trào lưu "nuôi tinh thể" tưởng chừng vô hại, được quảng bá rầm rộ trên mạng xã hội và dễ dàng mua trên sàn thương mại điện tử, đang tiềm ẩn hiểm họa khôn lường

“Từ chối kiệt sức” – chiến thuật mới của gen Z để sống thật, làm việc hiệu quả

Phong cách sống - Cẩm Hà - 03/06/2025 10:00
Không còn xem im lặng là vàng, gen Z đang lan tỏa trào lưu “loud living” - lên tiếng để được lắng nghe, từ chối kiệt sức, và tái thiết lại thành công theo cách riêng.

"Không còn bệnh tim" với tác dụng đáng kinh ngạc khi chữa bệnh bằng oxit nitric

Từ sách - Phim - Thu An - 03/06/2025 09:00
“Không còn bệnh tim” (No More Heart Disease) là quyển sách công phu của Dr. Louis J. Ignarro, về việc ngăn ngừa và chữa trị bệnh tim mạch bằng oxit nitric (NO).

Ikigai - Chất Nhật trong từng khoảnh khắc: Hạnh phúc trong từng khoảnh khắc

Từ sách - Phim - Quìn - 03/06/2025 08:00
Trong một thế giới không ngừng biến động, giới trẻ không chỉ mưu cầu thành công mà còn khao khát sống có ý nghĩa. Nhiều người bắt đầu tự hỏi: "Tôi sống vì điều gì?", "Điều gì khiến tôi muốn thức dậy mỗi sáng?". Và chính lúc ấy, hành trình đi tìm Ikigai bắt đầu.

Xem phim "Sex Education", tôi nhận ra mình đang sống lỗi với con trong mối quan hệ cha con

Điện ảnh - Mỹ Hạnh - 02/06/2025 13:00
Tôi nhận thấy mình không hiểu con. Và mối quan hệ cha con ngày càng trở nên căng thẳng.

Từng được ca tụng là "nghề hot của kỷ nguyên AI", giờ bị chính AI "khai tử"

Kỹ năng - Anh Việt - 02/06/2025 12:00
Đây là bài học cảnh tỉnh cho bất kỳ ai đặt hy vọng vào những làn sóng nghề mới từ AI: thứ nổi lên nhanh thì cũng có thể mất đi trong tích tắc.

Viễn cảnh gì sẽ xảy ra khi sau 1 giấc ngủ tất cả các app chat trên đời đều đồng loạt biến mất?

Thư giãn - Trần Hà - 02/06/2025 11:00
Điều đầu tiên chắc chắn là cảm giác hoang mang vì... mất kết nối.

Lời nói gan ruột của người mẹ: "Tình yêu không đến từ những bảng điểm đẹp!"

Suy ngẫm - Huyên Nguyễn - 02/06/2025 10:00
"Tôi đã từng nhiều lần thất vọng … và rồi chợt nhận ra rằng, tình yêu thương thật sự không đong đếm bằng những bảng điểm đẹp hay những lời khen ngợi...", cô Diệp Quỳnh chia sẻ.

Cất 100.000-150.000 đồng/ngày trong suốt 2 năm để "phát lương hưu" cho bố mẹ

Truyền cảm hứng - Ngọc Linh - 02/06/2025 09:00
Cũng là để dành tiền nhưng lại không phải tiết kiệm cho bản thân, chia sẻ của cô gái này thật sự quá đáng yêu!

Khai mở cảm xúc - Hiểu đúng về tội lỗi và xấu hổ

Từ sách - Phim - TĐ - 02/06/2025 08:00
Sự xấu hổ thực chất gắn liền với sức khỏe tâm thần. Ta xấu hổ khi cảm thấy khổ sở, buồn bã hoặc lo lắng, nỗi xấu hổ này tạo ra những cảm xúc khó khăn hơn nữa, làm sức khỏe tinh thần thêm kém.

Mẹ sử dụng lò vi sóng theo cách rất tiện lợi lại tốt cho sức khỏe

Kỹ năng - Mỹ Diệu - 01/06/2025 12:00
Có thể bạn nghĩ rằng lò vi sóng chỉ có thể dùng để hâm nóng đồ ăn. Nhưng hãy để tôi cho bạn thấy cách mẹ tôi dùng nó, đúng là "gừng càng già càng cay"!.

Vì sao Âu Dương Phong hễ thấy hai cao thủ này là né tránh?

Thư giãn - Nguyệt Phạm - 01/06/2025 11:00
Điều gì ẩn giấu đằng sau thái độ khác biệt này của Âu Dương Phong?
HẠT GIỐNG TÂM HỒN
2019 Bản quyền thuộc về hatgiongtamhon.com.vn. Phát triển bởi ONECMS
Thứ 4, 04/06/2025