Đơn và độc

20/04/2019 16:27
Đơn và độc

Câu thơ “Một đầu đường chẳng có ai trông ngóng/Một buổi chiều không biết cất vào đâu”, sự “độc” - cô đơn, một mình, chỉ một mình đã tới mức không thể nào trơ trọi lẻ loi hơn được nữa.

Điều rất hay xảy ra và cũng dễ nhận thấy là trong khá nhiều bài viết báo chí hoặc văn chương hiện nay, những tác giả trẻ dùng từ Hán Việt thường bị sai, có sự nhầm lẫn rất đáng tiếc. Đành rằng ngôn ngữ luôn vận động, thay đổi, phát triển, từ ngữ được bổ sung những nghĩa mới, nhưng với không ít từ Hán Việt, nếu ta không nắm chắc nghĩa gốc của nó sẽ gây nên sự diễn đạt ngô nghê, vô nghĩa.

Trong bài này, chúng tôi xin trao đổi về hai từ “đơn” và “độc”.

Lật giở những trang báo, không khó để bắt gặp cụm từ được coi là thành ngữ chỉ sự một mình, “đơn thân độc mã”, hiểu nôm na là “một mình một ngựa”. Bảo rằng sai thì cũng không hẳn sai, nhưng đúng cũng chưa phải đúng.

“Đơn” là từ Hán Việt, nghĩa là một, một đơn vị, một mình. Bản thân “đơn” đã là một mình rồi, nên không cần phải “đơn thân” để chỉ sự một mình. Đơn cử có nghĩa là lấy một việc gì đó, một người nào đó, một chuyện chi đó để trình ra (cử) cho người khác thấy, nắm được, hiểu được. Đơn chiếc là người sống một mình, chả có ai bên cạnh. Người đàn bà đơn chiếc là người sống không chồng không con, không có người thân. Trong các cuộc thi đấu thể thao, khi mỗi bên chỉ có một người đấu thì gọi là giải đơn nam hoặc đơn nữ, nhằm phân biệt với các hình thức đấu nhiều người hơn, chẳng hạn đôi nam, đôi nữ, đồng đội. Một cô gái nào đó không lập gia đình, không cưới chồng mà tự nuôi con thì gọi là bà mẹ đơn thân. Để chỉ tình trạng ai đó một mình làm việc, không có người nào giúp sức, hỗ trợ, ta hay dùng thành ngữ “đơn thương độc mã” (chứ không phải đơn thân độc mã như nói ở trên). Nguyên nghĩa thành ngữ này chỉ về người ra trận một mình, tay cầm một cây thương (vũ khí), cưỡi trên một con ngựa (vật vận chuyển), cái gì cũng một, ngoài ra không còn gì khác. Dường như thành ngữ này có liên quan tới tích Triệu Tử Long một ngựa một giáo xông vào giữa đám vạn quân Tào ở Đương Dương để cứu ấu chúa.

“Độc” cũng từ Hán Việt, gần nghĩa với “đơn” nhưng ý nhấn mạnh hơn, tức là “chỉ có một” chứ không đơn giản là một như đơn. Độc thân là sống chỉ có một mình, không quan hệ với ai. Độc huyền cầm là cây đàn (cầm) chỉ có một (độc) dây (huyền). Chỉ ở Việt Nam mới có thứ nhạc cụ độc đáo này. Nó được dân Việt ta gọi nôm na là đàn bầu bởi cây đàn cổ xưa dùng quả bầu khô để làm một bộ phận quan trọng của đàn, tăng âm lượng cho cây đàn. Thơ cổ có cầu “Đàn bầu ai gảy mà nghe/Làm thân con gái chớ nghe đàn bầu”. Các cụ khuyên chớ nghe bởi âm thanh của nó nỉ non, quyến rũ, buồn, rất… nguy hiểm với những cô gái. Khi giới thiệu đàn bầu ra nước ngoài hoặc với khách quốc tế, chủ nhà thích dùng chữ “độc huyền cầm” bởi nghe có vẻ nhã, nghệ thuật hơn. Hồi tháng 3 vừa qua, khi nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un sang Việt Nam dự hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Triều lần 2 và kết hợp thăm chính thức nước ta, ông khách Triều cũng rất thích thú khi được chủ nhà chiêu đãi văn nghệ, giới thiệu tiết mục đàn bầu - độc huyền cầm. Ông còn trực tiếp thử gảy đàn khiến nhiều người thích thú.

So với “đơn”, tình trạng “độc” thể hiện tính chất “một mình” sâu hơn, nghiêm trọng hơn. Cổ nhân thường bảo “trà tam rượu tứ”, một cách nói hình tượng rằng uống trà hoặc uống rượu phải đông (tam, tứ - ba, bốn) thì mới vui. Tuy nhiên, cuộc sống có những hoàn cảnh riêng nên mới nảy chuyện độc ẩm (uống một mình). Uống rượu một mình buồn lắm, nhưng bởi buồn nên mới uống một mình. “Rót đau lòng ấy vào đau lòng này” (thơ Trần Huyền Trân). Càng uống càng thấy buồn. Nhà thơ đất cảng Hải Phòng, thi sĩ Thi Hoàng lúc uống rượu một mình đã vụt ra câu thơ gan ruột “Một đầu đường chẳng có ai trông ngóng/Một buổi chiều không biết cất vào đâu”, sự “độc” - cô đơn, một mình, chỉ một mình đã tới mức không thể nào trơ trọi lẻ loi hơn được nữa. Ngay cả buổi chiều cũng trở nên thừa đối với người cô độc.

Độc hành là đi (hành) một mình. Kẻ độc hành là những người cô độc, cô đơn, nay đây mai đó, không ở hẳn một nơi nào, cứ “tối đâu là nhà, ngã đâu là giường” (đi một mình, tới chỗ nào lúc trời đã tối thì chỗ đó là nhà mình, nơi nào mình ngả lưng xuống, dù bãi cỏ, gốc cây, sườn núi… thì chỗ đó là chiếc giường của mình).

“Độc nhất vô nhị” cũng là thành ngữ hay được dùng, để chỉ những trường hợp chỉ có một (độc, nhất) mà không có hai (nhị). Đã “độc” rồi mà còn “nhất” nữa – độc nhất, cũng như đã “đơn” rồi mà còn “độc” nữa – đơn độc, thì ta gọi là duy nhất, không còn cái thứ hai nào chen vào được. Chính vì thế, khi ai đó diễn đạt “duy nhất có một” là thừa hẳn một nửa.

Nguyễn Thông


Gửi bình luận
(0) Bình luận

Bí mật về cánh cổng có họa tiết tinh xảo của Nhà thờ Đức Bà Paris

Không mấy ai biết rằng, đằng sau cánh cổng của nhà thờ Đức Bà Paris là một câu chuyện đầy bí ẩn được nhắc đến hàng trăm năm qua.

Nắng Sài Gòn

Người ta hay bảo Sài Gòn đỏng đảnh: sáng mưa, trưa nắng, chiều thì vội vã cơn giông. Ai cũng mặc định Sài Gòn kiêu kì, tính khí thất thường nhưng rồi ai cũng tìm đến để nương náu hồn mình.

Những ‘quái thú’ đang bảo vệ cho nhà thờ Đức Bà Paris

Các bức tượng sinh vật kỳ lạ gargoyle và chimera là một trong những nét đặc trưng của Nhà thờ Đức Bà Paris.

Có manh mối quan trọng giúp điều tra vụ cháy nhà thờ Đức Bà Paris

Một camera lắp đặt vài giờ trước vụ cháy tàn phá dữ dội nhà thờ Đức Bà Paris có thể chứa manh mối quan trọng về nguyên nhân hỏa hoạn, công ty Europe Echafaudage cho biết.

Nhà thờ Đức Bà Paris, biểu tượng vô giá của nước Pháp có gì đặc biệt?

Tối qua, 15.4, một trận hỏa hoạn lớn gây tổn thất nặng nề cho nhà thờ Đức Bà Paris, vốn được coi là biểu tượng lịch sử, văn hóa vô giá của Paris và nước Pháp.

Mbappe, Neymar, Pogba đau buồn khi Nhà thờ Đức Bà Paris bốc cháy

Một số ngôi sao bóng đá hàng đầu thế giới bày tỏ sự đau buồn vì thấy vụ cháy kinh hoàng tại nhà thờ Đức Bà Paris, Pháp.

Công trình xây trong 2 thế kỷ bị hủy hoại chỉ trong hơn 1 giờ

Lúc 18h50 giờ Paris hay 23h50 giờ VN ngày 16.4 thì ngọn khói bắt đầu bốc lên. Sau đó, lửa bao trùm nhà thờ Đức bà Paris và tàn phá công trình kiến trúc quý giá này.

Cháy lớn tại Nhà thờ Đức bà Paris

Một ngọn lửa lớn đã bao trùm một góc Nhà thờ Đức bà Paris vào rạng sáng nay theo giờ Việt Nam. Hình ảnh phát trên truyền hình cho thấy một cột khói lớn bốc lên từ địa điểm nổi tiếng này.

Chi phí hẹn hò ngày càng cao, nhiều người “quay xe” quen búp bê người lớn

Suy ngẫm - Trang Đào - 28/03/2025 12:00
Chi phí tương tác ngoài đời thực ngày càng cao cũng là lý do khiến cho "bạn gái AI" đã trở thành lựa chọn tiết kiệm. Một nhà đầu tư thẳng thắn nói: "Những gì chúng tôi bán không phải là silicon, mà là thuốc giảm đau để chống lại sự cô đơn".

ChatGPT thêm tính năng chỉnh sửa ảnh dễ hơn, tạo biểu đồ và infographic cho công việc tốt hơn

Kỹ năng - Sơn Vân - 28/03/2025 11:00
Các tính năng mới này có sẵn cho cả người dùng ChatGPT miễn phí và trả phí thông qua mô hình GPT-4o của OpenAI.

Vì sao có nhiều cô gái biết tình yêu độc hại, "red flag" tứ tung vẫn "đâm đầu" vào bằng được để chịu tổn thương?

Phong cách sống - Chi Chi - 28/03/2025 10:00
Tình yêu và cách con người yêu từ lâu vẫn là một bài toán không thể giải mã hoàn toàn.

10 lời thoại nhói lòng trong "Khi Cuộc Đời Cho Bạn Quả Quýt": Ai rồi cũng sống như trẻ mồ côi...

Điện ảnh - Van Nguyen - 28/03/2025 09:00
Góp phần làm nên thành công của Khi Cuộc Đời Cho Bạn Quả Quýt chính là những câu thoại đầy cảm xúc!

Podcast: Đường vào thiền - Yêu là con đường sử dụng tình dục một cách sáng tạo

Từ sách - Phim - 28/03/2025 08:30
Quá trình chuyển hóa, thăng hoa năng lượng tình dục chỉ có thể xảy ra thông qua tình yêu. Đây là lý do tại sao thật vô ích khi cố kìm nén tình dục. Nếu kìm nén, năng lượng tình dục bị kìm nén sẽ gây nên tình trạng mất trí; nó sẽ gây ra các chứng bệnh tâm thần.

Đường vào thiền - Yêu là cho đi, điều gì bạn nhận được đều là phúc lành

Từ sách - Phim - Quang Thanh - 28/03/2025 08:00
Trên thế gian chỉ có hai kiểu người: những người đau khổ vì tình dục và những người biến năng lượng tình dục thành tình yêu.

Chủ tịch Alibaba nêu những thứ siêu AI không thể có, hoài nghi về robot hình người

Suy ngẫm - Sơn Vân - 27/03/2025 15:00
Phát biểu tại sự kiện Jumpstarter của gã khổng lồ thương mại điện tử Alibaba ở Hồng Kông (Trung Quốc), Chủ tịch Thái Sùng Tín cho rằng phần lớn những giá trị con người trân trọng không được phản ánh trong dữ liệu huấn luyện AI.

Sống an vui - Liệu có cách nào để tìm thấy bình yên giữa cuộc đời?

Từ sách - Phim - Minh Hằng - 27/03/2025 14:00
“Sống an vui” của Khangser Rinpoche xuất hiện như một người bạn đồng hành, giúp ta tìm lại sự bình an trong tâm hồn.

Xem phim "Sex Education" tôi thấy phải yêu thương con gấp bội phần

Điện ảnh - Ứng Hà Chi - 27/03/2025 13:00
Xem phim "Sex Education" tôi bật khóc đau đớn khi nhận ra một sai lầm chí mạng trong cách hành xử với con cái chỉ nhờ một câu thoại đắt giá

9 sự thật phũ phàng của cuộc đời mà ai cũng phải chấp nhận

Suy ngẫm - Diệp Anh - 27/03/2025 12:00
Thực sự, 9 điều này không ai nói với bạn về cuộc sống, nhưng nghe đều thấm thía.

10 chiêu cứu mạng mà bố mẹ nào cũng phải dạy, giúp con luôn an toàn trong mọi tình huống khẩn cấp

Kỹ năng - Hiểu Đan - 27/03/2025 11:00
Những kỹ năng tự vệ này nhất định phải dạy cho con. Đừng để "mất bò mời lo làm chuồng".

Nữ diễn viên 87 tuổi được Lưu Đức Hoa xin số điện thoại đã định nghĩa lại tuổi trẻ

Truyền cảm hứng - Diệp Anh - 27/03/2025 10:00
Khi nhắc đến diễn viên Ngô Ngạn Xu không phải ai cũng nhớ ra bà là ai, nhưng khi nhìn thấy ảnh, chắc hẳn bạn sẽ nhận ra bà. Bởi bà thực sự đẹp lão và mang lại thiện cảm ngay từ ánh nhìn đầu tiên.

Biến tiềm năng thành tài năng - Mắc kẹt không phải thất bại, ổn định không phải thành công

Từ sách - Phim - Quìn - 27/03/2025 09:00
Có bao giờ bạn cảm thấy mình bị mắc kẹt, mọi thứ cứ lặp đi lặp lại mà không có bất kỳ sự tiến triển nào?

Bí quyết sống tỉnh thức trong 8 ngày - Sống chậm lại, bí quyết tỉnh thức giúp bạn thoát khỏi căng thẳng

Từ sách - Phim - Quìn - 27/03/2025 08:00
Bạn có bao giờ cảm thấy tâm trí lúc nào cũng mệt mỏi? Những áp lực vô hình khiến bạn kiệt sức, dù nghỉ ngơi bao nhiêu cũng không thấy nhẹ nhõm hơn? Nhưng sự bình yên không phải là thứ xa vời – nó có thể đến từ chính những khoảnh khắc đơn giản trong ngày.

Tỷ phú Rockefeller dặn con: Trên đời có 2 loại người không thể giàu có

Suy ngẫm - Ánh Lê - 26/03/2025 13:00
Những người thích tiết kiệm, khư khư giữ tiền trong ngân hàng để an toàn. Nhưng làm như vậy không khác gì đóng băng tiền, bạn phải biết rằng bạn không thể làm giàu bằng cách dựa vào lãi suất", tỷ phú Rockefeller nhắn nhủ con trai.
HẠT GIỐNG TÂM HỒN
2019 Bản quyền thuộc về hatgiongtamhon.com.vn. Phát triển bởi ONECMS
Thứ 7, 29/03/2025