Phạm Xuân Ẩn - 'Một người Việt trầm lặng' đã góp phần tạo nên tự do dân tộc

Trong giới báo chí Sài Gòn những năm 1960, Phạm Xuân Ẩn hiện ra như một nhà báo sắc sảo của tờ Time, một người lịch thiệp, hóm hỉnh, giỏi phân tích tình hình chính trị. Ông giỏi tiếng Anh, hiểu tâm lý người Mỹ, không chỉ được nhiều người phương Tây coi là bạn thân mà còn được tự do ra vào Tòa Đại sứ Mỹ, được các cố vấn quân sự Mỹ thường xuyên tham vấn về tình hình chiến sự. 

Suốt 23 năm, ông luôn được xem là một nhà báo uy tín, một người bạn đáng tin cậy. Thế nhưng, bên dưới phong thái gần gũi ấy là một con người thầm lặng, không bao giờ để lộ hết suy nghĩ, không để người khác nhìn thấu. Nói về Phạm Xuân Ẩn, Jean-Claude Pomonti - một nhà báo người Pháp và là đồng nghiệp với Phạm Xuân Ẩn - miêu tả: “Phạm Xuân Ẩn là người không bao giờ tự bộc lộ bản thân, không thích ba hoa kể chuyện mình. Nếu ai đó trong lúc trò chuyện tranh phát biểu, ông tự nguyện ngồi yên trong góc, không nói câu nào”.

Sự trầm lặng này, một mặt đến từ nhân cách của ông, mặt khác đến từ thân phận mà ông gánh vác: một nhà tình báo chiến lược của quân đội Bắc Việt. 

Với cái nhìn đầy mưu lược và trí tuệ, Phạm Xuân Ẩn đã thu thập rất nhiều tin tức tình báo giá trị, đóng góp quan trọng vào việc hoạch định chiến lược của cuộc chiến. Thậm chí, nhờ thông tin của ông mà nhiều kế hoạch quân sự của Mỹ bị phá sản, nhiều bước đi chiến lược được nắm trước. Chính Đại tướng Võ Nguyên Giáp khi tiếp nhận những tài liệu tình báo quan trọng này đã sung sướng thốt lên: “như đang ở ngay trong Phòng Điều hành Tác chiến của Mỹ”.

Nhưng với tính cách trầm lặng, Phạm Xuân Ẩn chưa bao giờ nhận công lao về mình. Có lần ông nói: “Chúng tôi có hàng trăm hàng nghìn người làm tình báo chiến lược. Những người lãnh đạo của chúng tôi nhận được thông tin từ nhiều nguồn khác nhau. Tôi chỉ là một mắt xích nhỏ”.

Trong suốt những năm tháng chiến tranh khốc liệt cho đến ngày hòa bình, rất ít người biết ông là điệp viên của cách mạng Việt Nam. Chính Pomonti, người đã nhiều lần tiếp xúc với Phạm Xuân Ẩn, về sau rất ngạc nhiên khi biết ông đã “sống hai đời trong một cuộc đời”. Nhưng đặc biệt ở chỗ, ông thật sự sống trọn vẹn với cả hai mặt. Ông yêu nghề báo như yêu chính công việc tình báo. Ông chân thành với bạn bè Mỹ, nhưng đồng thời vẫn trung thành tuyệt đối với Tổ quốc.

Dưới góc nhìn của một nhà báo, đan cài vào những cảm nhận của một người bạn, Jean-Claude Pomonti đã khắc họa chân dung của một Phạm Xuân Ẩn đầy khiêm nhường trong cuốn sách “Một người Việt trầm lặng” (Un Vietnamien bien tranquille). Ở đó, ta thấy một Phạm Xuân Ẩn đời thường hơn, chân thực hơn, đã lặng lẽ bước đi trong bức tranh Sài Gòn những năm 1960-1970 với những con hẻm, quán cà phê, tòa soạn, và những cuộc đổi thay. Một người Việt trầm lặng như thế, đã hiến dâng đời mình cho cuộc đấu tranh của dân tộc, để thế hệ ngày nay được trông thấy hòa bình.