Ẩn giấu bên trong cốt truyện ám ảnh là một thông điệp nhân quyền nhạy cảm nhưng tối quan trọng, đặc biệt giữa lúc văn hóa LGBT đang ngày càng đa sắc thái.
Sau khi được đón nhận với thái độ thận trọng, dè chừng từ giới phê bình điện ảnh trong buổi đầu trình chiếu, theo cách thật khác lạ, ‘Cruising’ vẫn giữ vững sức ảnh hưởng đến tận kỉ nguyên đương đại, bất kể hàng loạt đổi thay văn hóa xã hội. Bộ phim chứa đựng thứ ‘ma thuật’ gì?
Tác phẩm tâm lý kinh dị của Friedkin phản ánh một ‘lát cắt’ táo bạo nơi đời sống những người đồng tính tại Hoa Kỳ vào đầu thập niên 1980 - ‘cột mốc’ vàng son của làn sóng nhạc disco, giai đoạn lặng yên ngắn ngủi giữa ‘tâm bão’ trước thời khắc đại dịch HIV bùng nổ.
Một cảnh sát chìm dấn thân vào thế giới ngầm của những hộp đêm LGBT, mong muốn điều tra sự thật đằng sau vụ mưu sát đẫm máu mà nhóm nạn nhân đều là người đồng tính, trong khi cùng lúc phải đấu tranh với nghi hoặc giới tính của riêng anh.
Sở hữu kịch bản gai góc, đã có thời, phân cảnh 18+ trong ‘Cruising’ thành chủ đề lên án nặng nề. Phim bị gán ghép mô tả ‘xuyên tạc’ tình dục đồng giới, lẫn ‘có khuynh hướng biện hộ cho hành vi xâm hại’.
Friedkin và hãng Warner Bros e ngại chỉ trích đến mức phải chọn cách trần tình, bằng dòng mô tả xuất hiện đầu phim (bản phát hành tại rạp): “Bộ phim này không được chủ động xây dựng nhằm đả kích cộng đồng đồng giới”. Hành động cho thấy chính phía sản xuất cũng nhận ra họ đang mô tả những vấn đề nhạy cảm ra sao.
Khá ngạc nhiên là đến nay, tác phẩm lại tạo dựng danh tiếng ấn tượng, biệt lập - trong lúc nền phim ảnh LGBT phát triển sôi động hơn bao giờ hết.
Xét tới toàn bộ những hình mẫu nhân vật đen tối, cùng phong cách artsploitation (thể loại phim nghệ thuật khêu gợi) thể hiện sống động nơi mạch truyện, ‘Cruising’ vẫn làm được điều vốn thiếu vắng trong những tác phẩm LGBT kinh điển khác như ‘Brokeback Mountain’, ‘Stranger by the Lake’ hay ‘In a Year of 15 Moons’. Bộ phim là một trải nghiệm vô cùng khó quên.
‘Cruising’, dựa trên một quyển sách điều tra giật gân lấy cảm hứng từ chuỗi vụ án giết người nhắm vào cộng đồng LGBT, từng phải hứng chịu không ít kỳ vọng sai lệch. Chính yếu nằm ở việc, tác phẩm là một trong những dự án điện ảnh đầu tiên khai thác đề tài đồng tính được sản xuất bởi một hãng lớn của Hollywood.
Dẫu một vài chủ thể được gợi mở trên phim thuần chất khó chịu, gai góc, số khác mang tầng ý nghĩa sâu hơn. Chẳng hạn cách nhân vật chính Steve Burns (Al Pacino) sớm bị cuốn vào sâu bên trong những câu lạc bộ người lớn anh lui tới để ẩn mình điều tra. Trong khi một số nhà phê bình xem đây như sự biện hộ cho lối tư duy quy kết rằng sắc dục đồng giới mang tính ‘tội lỗi’, Friedkin có vẻ đơn thuần muốn phác họa trạng thái tâm lý bấp bênh ở Steve, một cảnh sát chìm phải đối diện băn khoăn đè nén về chính giá trị bản thân.
Cảm nhận khủng hoảng Steve trải qua trên màn ảnh, ‘phản pháo’ hoàn toàn ý tưởng cho rằng quan hệ đồng giới cũng tương tự như dị giới, vốn là một sự ngộ nhận nguy hại - minh chứng qua cách truyện phim tiếp diễn và lần giở lên cao trào. Điều này, đồng thời, thể hiện ý nghĩa quan trọng nhất nơi tác phẩm.
Xã hội đương thời hãy còn liên tục ‘đánh đồng’ văn hóa đồng tính với nền tảng tiêu chuẩn văn hóa dị tính, thứ hiện diện từ rất lâu. Mỗi thái độ, lối sống, mỗi phong trào văn hóa, gần như luôn chịu ‘đóng khuôn’ vào quy chuẩn dị tính chiếm số đông. Kể cả những bước tiến nổi bật trong đấu tranh vì quyền lợi LGBT (tiêu biểu như hợp pháp hóa hôn nhân đồng giới) vẫn làm dấy lên tranh cãi, lo sợ trong giới hoạt động nhân quyền khi chúng thường bị so sánh với những làn sóng xã hội dị tính.
‘Cruising’, vì lẽ đó, tiềm ẩn một thông điệp văn hóa, dù gai góc, vẫn rõ rệt, đầy thiết thực. Đằng sau cốt truyệt ghê rợn không phải dấu ấn lạnh lẽo, lãnh cảm của tội ác thù địch. Bộ phim là lời nhắc nhở đanh thép rằng, quan hệ đồng giới luôn khác quan hệ dị giới, và cố gắng phớt lờ sự khác biệt chỉ có thể kéo theo nỗi oán giận, hỗn loạn và bạo lực.
*’Cruising’, công chiếu năm 1980, có lịch tái phát hành dạng blu-ray (DVD) từ ngày 20.8.2019. Bản DVD độc quyền do hãng Arrow Video, Anh, biên tập và phân phối.
Như Ý (dịch từ SlantMagazine)
