Ánh sáng trong ta
Là một trong 100 quyển sách phải đọc năm 2022 do tạp chí Time bình chọn, cuốn sách này dành cho những ai đang tìm kiếm sức mạnh và sự lạc quan trong thời điểm khó khăn.
Cardoso và một đồng nghiệp đã thăm dò ý kiến của hàng trăm chuyên gia và những người đam mê nhện trên toàn cầu về những mối đe dọa mà loài động vật này phải đối mặt. Ông nói: “Ít nhiều đều nhất trí rằng có điều gì đó đang xảy ra”.
Nhà sinh vật học Ximena Nelson, người nghiên cứu về nhện nhảy tại Đại học Canterbury ở Christchurch, New Zealand, cho biết trong các khu rừng nhiệt đới, người ta thường dễ dàng tìm thấy chúng chỉ trong vài phút. Nhưng đối với một số loài, điều đó đã thay đổi trong vài thập niên qua, rất khó để tìm thấy chúng như trước.
Nhưng không có dữ liệu gốc để chứng minh điều này. Tại sao không? Có thể có một số lý do, nhưng một trong những nguyên nhân đơn giản là: Mọi người thực sự không thích nhện. Một nghiên cứu gần đây cho thấy mọi người nghĩ rằng nhện là sự kết hợp tồi tệ nhất giữa đáng sợ và kinh tởm, còn hơn cả ong bắp cày, giòi và gián.
Rõ ràng đây cũng là vấn đề đối với con nhện nhà khi chúng thường bị người ta tiêu diệt không thương tiếc. Nhưng nếu sự chán ghét của chúng ta khiến các nhà khoa học gặp khó khăn trong việc tìm kiếm kinh phí để nghiên cứu chúng, thì đó cũng là một vấn đề lớn đối với loài nhện. Đối với hầu hết các loài nhện có nguy cơ tuyệt chủng, không có đủ dữ liệu để xem xét bảo vệ chúng. Chúng ta không thể giúp đỡ loài nhện nếu chúng ta không biết loài nào đang gặp rắc rối, hoặc sắp sửa biến mất ở đâu và tại sao biến mất. Và nếu bạn không quan tâm đến việc mất đi số lượng nhện chỉ vì bị chúng ám ảnh thì hãy cân nhắc rằng quần thể nhện đang suy giảm là tin xấu đối với nhiều loài động vật - trong đó gồm cả loài người chúng ta.
Lý do tại sao mọi người cần quan tâm đến nhện là rất rõ ràng. Đầu tiên, đại đa số nhện không cắn hoặc làm hại con người, chứ không phải như thông tin sai lệch tràn lan trên các phương tiện truyền thông khiến bạn tin rằng hầu hết nhện đều nguy hiểm với người. Trên thực tế, chỉ có một số lượng nhỏ nhện có thể gây nguy hiểm cho con người.
Trái với thành kiến về một loài nham hiểm, nhện thường săn côn trùng như muỗi, gián và rệp - những loài thực sự gây hại cho con người từ trong nhà ra đến ngoài vườn, ngoài ruộng. Nhện là biện pháp kiểm soát dịch hại tự nhiên tuyệt vời, nhưng chúng lại thường bị diệt bởi thuốc trừ sâu vốn nhắm vào chính các loài côn trùng gây hại đó. Những hóa chất độc hại này cũng gây hại cho con người.
Nhện là nguồn thức ăn quan trọng của chim, cá, thằn lằn và động vật có vú nhỏ. Và còn những lợi ích tiềm năng mà con người chúng ta có thể khai thác vào một ngày nào đó - nếu nhện không tuyệt chủng trước - chẳng hạn như các ứng dụng tiềm năng về dược phẩm và kiểm soát dịch hại có nguồn gốc từ các hợp chất trong nọc độc của chúng, cũng như các ứng dụng y tế và kỹ thuật dựa trên loại tơ nhện cực kỳ bền chắc.
Không điều tích cực nào trong số này có thể vượt qua được ám ảnh bên trong con người về nhện. Nỗi sợ hãi và ghê tởm mạnh mẽ và cụ thể đến mức một số nhà khoa học cho rằng nhện đại diện cho một phạm trù nhận thức độc nhất trong tâm trí chúng ta. Sợ nhện là điều thường trực trong con người.
Nhưng có thể có một cách để giải quyết đồng thời mối thù ghét và khoảng trống dữ liệu về nhện: Tất cả chúng ta nên bắt đầu đếm số nhện.
Thay đổi suy nghĩ
Mọi người chắc chắn sẵn sàng đếm mọi thứ cho khoa học. Hơn nửa triệu người đã tham gia Cuộc đếm chim sau nhà được tổ chức lớn hằng năm. Vào năm 2023, người ta đã xác định hơn 7.500 loài trong suốt 4 ngày vào tháng 2. Tất nhiên, đó là do mọi người thực sự thích chim.
Nhưng theo Helen Roy, nhà sinh thái học tại Trung tâm Sinh thái và Thủy văn Vương quốc Anh, thực tế cũng đã chứng minh thành công đối với các dự án quy mô nhỏ với côn trùng và động vật không xương sống khác. Nó mang đến cho mọi người tham gia có cơ hội trở thành một phần của khoa học, thậm chí trở thành chuyên gia địa phương. Roy nói: “Vẫn còn những khám phá được thực hiện ngay trước cửa mọi nhà”.
Roy gần đây đã làm việc với một sinh viên tốt nghiệp, người đã nhận được gần 3.000 đơn đăng ký tham gia vào một dự án khoa học công dân về đa dạng sinh học của loài sên. Theo đó, 60 người được chọn đã ra vườn của họ vào ban đêm trong 30 phút, 4 tuần một lần trong một năm, để thu thập và cố gắng xác định từng con ốc sên mà họ có thể tìm thấy, sau đó gửi chúng còn sống về cho các nhà khoa học. Những người đếm sên không chỉ thích thú với nhiệm vụ này mà còn hiệu chỉnh một số ngộ nhận về những con vật nhỏ bé. Roy nói: “Không phải tất cả chúng đều là loài gây hại. Do vậy, chương trình Khoa học công dân là một cơ hội thực sự tuyệt vời để có thể thay đổi tư duy của con người”.
Điều này có thể đúng nếu áp dụng cho nhện? Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên của Vương quốc Anh ở London đã chứng minh rằng họ có thể làm được điều đó trên quy mô quốc gia, với dự án Fat Spider Fortnight trên iNaturalist (một nền tảng trực tuyến phổ biến để cung cấp dịch vụ nhận dạng thực vật, động vật). Vào năm 2021, hàng trăm người ở Anh đã gửi về hơn 1.250 quan sát về 11 loài nhện tương đối lớn mà dự án hướng tới, gồm nhện dệt lưới màu xanh lá cây và nhện cua hoa. Các mục này sẽ được thêm vào Chương trình ghi chép về nhện của Hiệp hội nhện Anh, tổ chức đã thu thập các quan sát từ năm 1987.
