Sao ta làm điều ta làm - Phần thưởng có phải là động lực tốt nhất thúc đẩy mọi việc?

Hiện nay, có rất nhiều phụ huynh sử dụng việc trao thưởng cho con cái như một cách để khuyến khích con làm bài tập. Nhưng đây có phải là phương pháp hiệu quả nhất để thúc đẩy hành vi? Không phải! – Đó là câu trả lời của nhà tâm lý học Edward L. Deci trong cuốn sách “Sao ta làm điều ta làm”. Ông đã thách thức lối suy nghĩ truyền thống và chỉ ra rằng phương pháp này thực tế đang chống lại hiệu suất của hành vi.

Trong nhiều nghiên cứu, Deci tiết lộ rằng con người giải quyết vấn đề tệ hơn khi họ cố gắng vì một phần thưởng ngoại tại thay vì được thúc đẩy từ bên trong. Điều này chứng tỏ, phần thưởng chỉ là một tác nhân đến từ bên ngoài và không thể hoàn toàn xem nó như một phương tiện để thúc đẩy hành vi của con người. Thậm chí, khi sử dụng sai cách, phần thưởng sẽ làm suy yếu động lực nội tại trong quá trình trưởng thành.

Ngoài phần thưởng, còn có một yếu tố khác mà người ta vẫn hay lầm tưởng có thể thúc đẩy hành vi, đó là hình phạt. Hiển nhiên hình phạt mang tính kiểm soát, có thể để lại nỗi ám ảnh rất lớn trong tâm trí và khiến động lực của con người bị xói mòn trầm trọng.

Dưới sự kiểm soát tiêu cực của phần thưởng và hình phạt, con người dần trở thành những cỗ máy thụ động, chỉ hành động khi có phần thưởng hay tìm cách để không bị phạt. Trái ngược với hai khái niệm này, Edward L. Deci cho rằng, động lực nội tại xuất phát từ sự tự chủ và ý thức về năng lực, có khả năng duy trì hành vi và mang đến trải nghiệm tối ưu, ngay cả khi động lực ngoại tại đã mất đi.

“Để có được động lực nội tại, con người cần phải hiểu được rằng bản thân mình có đủ năng lực và sự tự chủ; họ cần phải cảm thấy rằng họ có sức ảnh hưởng và khả năng tự quyết.”, nhà tâm lý quả quyết.