Điều này chỉ đạt được thông qua nhận thức không lựa chọn – một trạng thái tỉnh thức, không bị điều kiện hóa bởi xã hội, tôn giáo hay các ý niệm về số phận và Thượng đế.
Sự tự do, theo Osho, là trải nghiệm tối thượng của cuộc sống, là điều kiện tiên quyết để con người tìm thấy chân lý, tình yêu và giác ngộ. Nếu không có tự do, con người chỉ là những con rối bị điều khiển bởi xã hội, tôn giáo, truyền thống và các bộ máy tư áp đặt tư tưởng.
Để đạt đến sự tự do này, con người cần giải phóng mình khỏi ba tầng nô lệ: thể chất, tinh thần và tâm linh.
Trong suốt lịch sử, con người đã từng bị bán như hàng hóa, bị phân biệt giới tính, màu da, giai cấp. Ngay cả ngày nay, nhiều người vẫn sống trong sự áp bức của gia đình, chính trị, tôn giáo mà không nhận ra họ đang bị tước đoạt tự do. Tự do thể chất có nghĩa là không bị ràng buộc bởi hệ thống xã hội, không để thân xác bị xem như một công cụ phục vụ cho lợi ích của kẻ khác. Đó là khi mọi người đều bình đẳng, không ai bị xem là cao quý hay thấp hèn chỉ vì địa vị, chủng tộc hay giới tính.
Sau khi giải phóng khỏi sự ràng buộc về thể chất, con người cần hướng đến việc giải phóng tinh thần bằng cách tư duy độc lập và tự tìm kiếm chân lý thay vì tin theo những điều được áp đặt. Từ khi còn nhỏ, chúng ta đã được dạy phải tin vào Thượng đế, thiên đường, địa ngục, những giáo điều tôn giáo mà không có cơ hội tự mình kiểm chứng. Lâu dần, chúng ta tự trói buộc bản thân trong những khuôn khổ tư tưởng mà không biết chúng có thực sự đúng với mình hay không. Tự do tinh thần chỉ xảy ra khi con người có đủ dũng khí để chất vấn, khám phá và suy ngẫm. Đó là khi tâm trí không còn bị chi phối bởi sự sợ hãi, đức tin mù quáng hay những quan niệm lỗi thời.
Nhưng ngay cả khi đã vượt qua sự nô lệ thể chất và tinh thần, con người vẫn bị mắc kẹt trong cái tôi và tâm trí của chính mình. Osho nhấn mạnh rằng tự do thực sự là khi nhận ra bạn không phải là cơ thể, không phải là tâm trí, mà là một sự hiện hữu thuần khiết. Con đường duy nhất để đạt đến tự do tâm linh chính là thiền. Thiền không phải là một hành động, mà là một trạng thái nhận biết không lựa chọn – quan sát mọi thứ xảy ra mà không phán xét. Khi đạt đến trạng thái im lặng tuyệt đối, bạn sẽ nhận ra rằng tự do không phụ thuộc vào thế giới bên ngoài, mà chính là bản chất vốn có của bạn.
Trong cuốn sách “Tự do - Như chim tung cánh” (Freedom The courage to be yourself), ông nhìn nhận: “Tự do theo sau nhận thức không lựa chọn là tự do được là chính mình. Và bạn đã là chính mình rồi, bạn được sinh ra cùng với điều đó, cho nên nó không phụ thuộc vào bất cứ điều gì khác. Không một ai có thể trao cho bạn tự do và không một ai có thể tước đoạt tự do khỏi tay bạn. Một thanh gươm có thể chặt đầu bạn nhưng không thể cắt đứt tự do của bạn, bản thể của bạn”.
Suy cho cùng, con đường đến tự do không phải là cuộc chiến chống lại xã hội hay hệ thống, mà là một sự chuyển hóa nội tâm. Khi một người nhận biết được chính mình, thoát khỏi điều kiện hóa, buông bỏ bản ngã và đạt đến trạng thái im lặng nội tại, họ sẽ tự nhiên trở thành một con người tự do.