Phá vỡ khuôn mẫu - Vì sao chúng ta nghĩ mình không xứng đáng?
Điều gì đã khiến bạn lại tin rằng mình quá béo, quá dễ xúc động hoặc không đủ tốt để được yêu thương? Điều gì luôn khiến bạn phải nghi ngờ bản thân?
Tugsjargal Munkherdene, với nghệ danh Big Gee cũng chính là nhân vật trung tâm trong bộ phim tài liệu và cuốn sách của Alex de Mora – nhiếp ảnh gia hip-hop, đạo diễn người Anh. Alex de Mora thích tìm tòi khám phá về những nhóm tiểu văn hóa, trong đó có nhạc hip-hop cùng những tay rapper nổi tiếng.
Hip-hop phương Tây du nhập khi Mông Cổ mở cửa
Vào năm 1996, đó là khi nhà thơ trẻ Tugsjargal Munkherdene lần đầu tiên được nghe nhạc hip-hop của Mỹ.
Mông Cổ có phía nam giáp Trung Quốc và phía Bắc giáp Nga, nướci giúp đỡ Mông Cổ giành độc lập khỏi Trung Quốc. Tuy nhiên, trước biến động giữa Liên Xô và Đông Âu, Mông Cổ đã tiến hành cuộc cách mạng dân chủ hòa bình vào đầu những năm 1990, mở ra cho đất nước một làn sóng nhập khẩu văn hóa mới.
Trong làn sóng văn hóa đó, G-funk, bap bap và rap lên ngôi - gồm cả ca khúc gây ấn tượng lâu dài với Munkherdene thời “tuổi teen”: "187 On an Undercover Cop" của Snoop Dogg.
“Tôi nhận ra rằng mình có thể viết những bài thơ của mình theo nhịp điệu của rap, và tôi bắt đầu viết nhạc rap", anh nhớ lại trong một cuộc phỏng vấn tại studio của anh tại Ulaanbaatar, thủ đô Mông Cổ.
Sinh ra và lớn lên ở một trong những nơi nghèo khó của Ulaanbaatar, Munkherdene có sự đồng cảm với những khó khăn của cuộc sống đô thị được thể hiện trong dòng âm nhạc mà anh đam mê.
Mông Cổ có phần lớn lãnh thổ là thảo nguyên, người dân đa số sống du mục nhưng kể từ năm 1990, dân du mục truyền thống đã bị thu hút đến thành phố và khiến những khu định cư rộng lớn bên ngoài thành phố này đã tăng lên gấp 3 lần kể từ quãng thời gian này. Ngoài ra, họ sống trong các ngôi lều bán kiên cố.
Hầu hết các hộ gia đình nghèo ở các quận đều đốt bếp củi hoặc than cho đến khi có lệnh cấm đốt than vào năm 2019 do không khí bị ô nhiễm ở Ulaanbaatar, nơi nhiệt độ mùa đông thường xuyên dưới âm 30 độ C. Khi còn nhỏ, Munkherdene đã phải đi bộ vài km mỗi ngày để lấy nước.
"Chúng tôi không có phòng thu âm. Phòng thu âm rất ít và đắt tiền. Khởi đầu sự nghiệp rap của tôi rất khó khăn," anh nói. "Chúng tôi không có cách nào để kiếm tiền, sản xuất ra video và âm thanh chất lượng cao và không có cơ hội làm việc với các công ty lớn. Đài truyền hình và đài phát thanh đã chặn âm nhạc và video của chúng tôi. Họ nghĩ hip-hop là một thứ gì tệ hại."
Giờ đây, hơn hai thập kỷ sau, người đàn ông 37 tuổi, được biết đến với nghệ danh Big Gee, là một trong những MC nổi tiếng nhất đất nước. Là một gương mặt thường xuyên trên truyền hình Mông Cổ, và là gương mặt quảng cáo của thương hiệu KFC. Big Gee lái xe thể thao, xăm trổ dày đặc trên cơ thể là ngôi sao sáng giá của dòng nhạc underground, vươn từ khốn khó đến giàu có.
Tuy nhiên, Tugsjargal Munkherdene và cộng đồng những rapper của Mông Cổ ít được thế giới bên ngoài biết đến. Chính điều này đã thôi thúc nhiếp ảnh gia và đạo diễn người Anh Alex de Mora đã thực hiện bộ ảnh trong "Straight Outta Ulaanbaatar", một bộ phim tài liệu và cuốn sách kể về một số nhóm nhạc và nghệ sĩ của thành phố, cũng như B-boys, chủ cửa hàng băng đĩa và một nghệ sĩ xăm hình.
"Khi hầu hết mọi người nghĩ về Mông Cổ, họ nghĩ về những vùng đất rộng lớn rộng mở, và có thể họ đã nghe nói về một con lạc đà hai bướu hoặc những người cưỡi ngựa xung quanh... nhưng họ chưa bao giờ nghĩ về văn hóa đương đại ở đây”. De Mora nói trên CNN. "Đó là những gì tôi muốn mọi người biết rằng, trên khắp thế giới - nơi các nền văn hóa đang giao thoa có nhiều điều đang diễn ra".
Rapper dùng nhạc để lên tiếng về các vấn đề xã hội, kêu gọi bảo vệ thiên nhiên
Tự nhận mình là người "bị ám ảnh bởi âm nhạc và các nhóm tiểu văn hóa", De Mora trước đây đã thực hiện chụp các bộ ảnh cho nhiều rapper nổi tiếng của Mỹ như Pusha T, MF Doom hay các thành viên của Wu-Tang Clan. Nhiếp ảnh gia thường tránh xa những kiểu chụp ảnh sáo rỗng vì thế, trong chuyến đi tự túc đến Mông Cổ, anh đã chụp ảnh các rapper địa phương khoe đồ trang sức hoặc tạo dáng bên cạnh chiếc xe của họ trong khi một số khác lại thể hiện sự ấm áp và vui tươi, khác hẳn với những thứ “hầm hố” thường xuất hiện trong nhạc hip-hop.
Big Gee, tay rapper xuất hiện trang bìa cuốn sách của De Mora, đóng vai trò là nhân vật trung tâm và người dẫn chuyện của bộ phim tài liệu. Tuy nhiên, không chỉ dừng ở nhân vật, về âm nhạc mà hơn cả, là một câu chuyện rộng lớn hơn về những thách thức của cuộc sống ở thành phố trung tâm Môn Cổ Ulaanbaatar.
Munkherdene nói với CNN: "Ở Mông Cổ, chúng tôi gặp rất nhiều vấn đề như thất nghiệp, nghiện rượu , tham nhũng và nhiều vấn đề khác".
Rapper nổi tiếng là người lên tiếng về nạn tham nhũng và lạm dụng quyền lực. Nhưng nếu những chủ đề này phổ biến với hip-hop trên toàn thế giới thì rapper người Mông Cổ lại ghi dấu trong các bản nhạc là cuộc đấu tranh ở quận ger và niềm tự hào về tổ tiên Mông Cổ của anh ấy (Munkherdene có hình xăm chữ "Mongol" bằng chữ viết truyền thống Mông Cổ bên dưới mắt trái của anh ấy). Munkherdene cũng đã sử dụng lời bài hát của mình để thể hiện thái độ chống lại các mỏ do Trung Quốc đang khai thác vì cáo buộc ngược đãi công nhân địa phương. Tuy nhiên, rapper người Mông Cổ bị cho là sử dụng một từ ngữ phân biệt chủng tộc nên video đã bị xóa khỏi Youtube, dù quản lý của rapper nói với CNN rằng rapper đã không sử dụng từ này để ám chỉ người Trung Quốc.
Và, giống như nhiều bài hát dân ca Mông Cổ, một chủ đề quan trọng khác được thể hiện trong âm nhạc của Munkherdene, đó chính là thiên nhiên.
“Tôi đã thực hiện một số bài hát về bảo vệ thiên nhiên, trong đó có bài “Leave My Country to Us”. Giàu có thực sự là gì? Tiền bạc? Vàng? Hay xe 4 bánh. Theo tôi, đều không phải. Sự giàu có thực sự là ở con người và bản chất thuần khiết", Munkherdene chia sẻ.
Chân dung một thành phố biểu tượng Thành Cát Tư Hãn
Trong các bức ảnh của nhiếp ảnh gia De Mora, thiên nhiên Mông Cổ cũng là chủ đề trung tâm. Những ngọn núi, cồn cát và - vào những ngày không bị ô nhiễm - bầu trời trong xanh ở Ulaanbaatar. Một cảnh quay thấy Big Gee ôm một con đại bàng và tự hào ngồi trên lưng một con lạc đà Bactrian còn những người khác thay thế phông nền đô thị Ulaanbaatar là cảnh quan rộng lớn ở ngoại ô thành phố.
“Họ gọi Mông Cổ là 'Vùng đất của Bầu trời Xanh' cũng rất xác đáng”, De Mora nói. "Đó là thứ làm cho các bức ảnh trở nên rất sống động. Tôi chưa bao giờ nhìn thấy nhiều mặt trời và bầu trời xanh như vậy trong đời."
Mặc dù dự án của De Mora giả định viễn cảnh của một nhóm tiểu văn hóa nhưng trên thực tế, nó là một bức chân dung rộng lớn về thủ đô Mông Cổ hiện đại.
Trong khi đó, trong bộ phim tài liệu, các cảnh quay của các rapper được xen kẽ với các bức tranh tường phong cách Liên Xô (cũ), các khối tháp, các bức tượng nơi công cộng và những chiếc bình hút thuốc lá... Hay các hình vẽ graffiti bằng tiếng Anh và các dấu hiệu Cyrillic gợi nên những nét văn hóa khác nhau ở Mông Cổ.
Trong bộ phim tư liệu về một phần văn hóa hiện đại Mông Cổ, ngoài một bài hát của rapper trẻ Maberrant còn có những phần nhạc về nhạc cụ dân gian, chuông gió và âm thanh tự nhiên.
De Mora nói: “Tôi không muốn mọi người xem phim và đánh giá âm nhạc. Tôi muốn mọi người xem phim và hiểu về thành phố cũng như tính cách của con người nơi đó ... Đó luôn là bức chân dung của một thành phố, và văn hóa trong lòng một thành phố”.
