Gửi bình luận
Hủy
Gửi
Khi ở trạng thái đó thì hy vọng dù nhỏ đến đâu đi nữa cũng đủ để mang lại hạnh phúc.
Quá nhạy cảm với bất hạnh, quá lãnh cảm với hạnh phúc
Mỗi ngày đi thăm khám bệnh nhân, tôi lại càng nhận thấy rằng không có ai là không có vấn đề trong cuộc sống. Ngay cả những người có gia đình, địa vị và tài sản khiến người khác phải ganh tỵ, được xem là thành công trong cuộc sống, cũng có những phiền não, đau khổ không thể lường biết được.
Nhiều người gặp tôi từ ngày ngã bệnh đã tâm sự hết mọi chuyện riêng tư của mình mà không hề giấu giếm. Những câu chuyện được kể với lời mào đầu: “Chuyện này không thể kể với bất kỳ người nào khác ngoài bác sĩ” khiến cho tôi có ảo giác như thể mình vừa đi vào tận phòng khách nhà họ nhưng không qua cửa chính mà từ một cửa ngách nào đó và tôi lắng nghe tất cả với lòng biết ơn về những chia sẻ ấy như một đặc quyền của bác sĩ. Nhờ trải nghiệm qua những câu chuyện như thế nên tính đến thời điểm này tôi có cảm giác như mình đã sống hơn vài trăm năm dù thực tế đang ở tuổi 90. Hầu hết những người bệnh ấy đều kết thúc bằng một câu rằng: “Trên đời này chắc chẳng có ai bất hạnh hơn tôi đâu, bác sĩ ạ”.
Đến đoạn đó, tôi sẽ vận dụng hết “vài trăm năm” trải nghiệm cuộc đời của mình để nói: “Này bạn, nỗi khổ của bạn chỉ mới bằng một phần mười của cái gọi là khổ đau cùng cực mà thôi” dẫu cho câu chuyện vừa nghe thực sự đau lòng nhất trong số những câu chuyện tôi đã biết.
Con người có xu hướng vị kỷ, luôn cho rằng phần của mình hơn phần của người khác, nhưng lời tôi nói sẽ là lời gợi ý để họ thay đổi cảm nhận dù vẫn đang ở trong vòng xoáy của lo buồn. Chúng ta thường có khuynh hướng quá nhạy cảm với những bất hạnh của mình. Cùng là một chiếc gai nhỏ đâm vào ngón tay nhưng nếu đó là ngón tay của mình thì ta sẽ thấy sự đau nhức gấp mười lần, gấp hai mươi lần của người khác. Cảm nhận được sự bất hạnh thì rất dễ.
Vậy nếu không có bất hạnh thì liệu ta có hạnh phúc không? Chắc chắn là không thể khẳng định được. Ai ai cũng mong cầu hạnh phúc nhưng lại rất ù lì trong việc cảm nhận hạnh phúc.
Hạnh phúc không phải là mục đích mà là kết quả
Vậy hạnh phúc là gì? Tôi còn nhớ một câu trong cuốn Fur schlaflose Nachte của triết gia người Thụy Sĩ Carl Hilty (1833 – 1909) mà tôi đã đọc hồi cấp ba: “Hạnh phúc đời người không nằm ở chỗ ít gặp hay hoàn toàn không gặp khó khăn, mà nằm ở chỗ đạt được thắng lợi huy hoàng sau khi đã chiến đấu với mọi khó khăn”. Câu nói này đã khích lệ, hỗ trợ tôi không biết bao lần thời còn trẻ. Tôi luôn cảm thấy những lời đó là dành cho chính bản thân mình.
Tuy nhiên, cùng với năm tháng, giờ đây tôi đã gặp được những lời hợp hơn với mình. Đó là lời của bác sĩ tâm thần người Áo gốc Do Thái Viktor Frankl (1905 – 1997) trong tác phẩm Man’s Search for Meaning kể về quá trình bị giam trong trại tập trung Auschwitz. Ông nhẹ nhàng hơn Carl Hilty khi viết: “Hạnh phúc không phải là mục tiêu, không được đặt hạnh phúc là mục tiêu và cũng không thể để hạnh phúc là mục tiêu. Hạnh phúc chẳng qua chỉ là kết quả”.
Viktor Frankl cho rằng hạnh phúc không phải là thứ có thể cầu mà có được, chẳng qua đó là kết quả được trao cho. Lối sống và thói quen có thể hình thành nhờ ý chí, nhưng hạnh phúc thì không như thế. Hạnh phúc là một trạng thái của tâm hồn. Tôi có cảm giác là trạng thái ấy cũng không phải là những khoảnh khắc khoái lạc hay cảm giác sung sướng trong quan hệ yêu đương nam nữ mà bản chất của nó chính là sự bình an lâu bền hơn trong tâm hồn con người.
Thời học lớp 5, tôi được giao diễn vai Tyltyl trong vở Con chim xanh và đến bây giờ vẫn còn nhớ được chút ít lời thoại. Thời đó, tôi đã cố để hiểu chủ đề của vở kịch qua câu thoại “Hạnh phúc không nằm ở bên ngoài mà nằm trong tâm hồn”, và giờ đây tôi càng thêm thấm thía sâu sắc.
 |
|
Bác sĩ Hinohara (1911 - 2017) |
Con người vốn có thể chịu đựng được mọi bất hạnh
Bình an trong tâm hồn thường bị uy hiếp bởi những tai họa không lường trước được mà người ta gọi đó là xui xẻo, là bất hạnh; nhưng thật sự bất hạnh không phải là những tai họa vừa ập đến đó, mà bất hạnh chỉ bắt đầu khi tai họa xảy ra và người ta mất hết mọi hy vọng.
Bác sĩ Viktor Frankl, người mất cả vợ con trong trại tập trung của phát xít Đức, sau khi sống sót qua thời gian đau khổ cực độ “tưởng chừng chết luôn có lẽ sẽ tốt hơn” ấy, đã nói: “Việc bị đưa vào trại tập trung là điều bất hạnh, nhưng dù vậy tôi vẫn còn may mắn (sống sót)”.
Tôi nghĩ rằng con người có khả năng chịu đựng được bất kỳ bất hạnh nào, trong nghịch cảnh vẫn có thể cảm nhận được hạnh phúc. Tất cả đều nhờ vào hy vọng. Hy vọng là tin vào tương lai tươi sáng hơn sẽ đến. Chuyện cũng giống như sự tĩnh lặng trong lòng một người luôn tin rằng dù bây giờ cơn dông tố đang hoành hành, nhưng khi nó qua đi thì sau lớp mây đen dày che phủ kia là bầu trời xanh. Không phải là bỏ cuộc mà là ẩn nhẫn đợi chờ. Hy vọng như thế dù nhỏ đến đâu cũng hoàn toàn đủ sức soi sáng tâm hồn con người.
Chính những người cận kề cái chết là những người cần có hy vọng sống
Vì thế, tôi luôn tận tâm tận lực với việc săn sóc những người bệnh cuối đời, những người cận kề cái chết, những người đang ở vực thẳm tuyệt vọng với mong muốn có thể đem hy vọng đến với họ.
Tám năm trước, thi thoảng tôi thường viếng thăm nhà chăm sóc cuối đời được xây dựng ở thành phố Hirazuka, tỉnh Kanagawa. Ở đó, bốn mùa thay đổi nhanh hơn tất cả những nơi khác trên đất Nhật Bản. Lý do là những bức tranh phong cảnh đẹp của Kyoto được trang trí ở đó luôn thay đổi sớm hơn mùa thực tế. Bên ngoài vừa sang xuân thì trong nhà đã có tranh phong cảnh thực vật xanh um, mùa hè vừa chớm thì phong cảnh lá đỏ bao phủ núi đồi đã được mang ra bày, mùa thu vừa đến thì trong nhà có tranh cây phủ tuyết trắng, và khi đông về thì tranh hoa anh đào nở rộ đã treo kín các bức vách.
Tùy theo tiến triển của bệnh tình, có thể có người bệnh không mong là có thể nhìn thấy được lá đỏ mùa thu lần cuối cùng. Tuy nhiên, trong lòng người bệnh ấy hẳn có rất nhiều cảnh thu đã trải nghiệm. Nếu người bệnh nhìn thấy bức tranh lá đỏ mùa thu và nảy ra suy nghĩ: “Mình muốn ngắm lại cảnh thu ấy một lần nữa” thì suy nghĩ ấy có thể sẽ gắn với hy vọng giúp họ sống thêm một ngày. Con người cần phải được hỗ trợ bằng hy vọng sống cho đến khoảnh khắc cuối cùng.
Nói thêm là cũng có nhiều người rất khéo gieo hy vọng. Có một cô gái vào thăm bà mẹ ung thư nặng nằm ở bệnh viện quốc tế Sei Luca mang theo một cái túi rất to khác hẳn ngày thường. Điều dưỡng trưởng nhìn thấy bộ dạng thì đã đoán được sự tình nhưng không truy hỏi, giả vờ không để ý đến.
Trong chiếc túi ấy là một chú chó. Chắc hẳn cô con gái muốn mẹ mình ít ra là có được một đêm ở cùng với chú chó cưng mà bà đã không được gặp kể từ ngày vào viện nên đã nảy ra ý tưởng ấy. Tất nhiên, nếu chú chó đột nhiên cất tiếng sủa thì mọi sự chấm dứt ở thời điểm đó, nhưng hẳn là cô con gái đã đánh liều để thực hiện. Chắc chắn cô gái đã mang lại niềm hy vọng cho người mẹ đang tuyệt vọng trước cái chết. Hẳn mẹ cô cũng sẽ vui mừng khôn xiết khi thấy con mình hết lòng như vậy.
Biết mình là con đường ngắn nhất dẫn đến hạnh phúc
Hy vọng nghĩa là không có nhiều trông mong*. Vì vậy, biết mình ở đâu trong sự trông mong mới gọi là hy vọng, và hy vọng là biết bằng lòng ở mức độ vừa phải. Cần phải khiêm tốn để thấy biết ơn với những gì đang có trên tinh thần “chỉ cần phân nửa như thế cũng đã mãn nguyện lắm rồi”. Khi ở trạng thái đó thì hy vọng dù nhỏ đến đâu đi nữa cũng đủ để mang lại hạnh phúc.
Cùng mang hàm ý “trông mong” nhưng hy vọng khác biệt rất lớn với “khát vọng” – hàm ý mong muốn có được những điều vượt ngoài tầm. “Khát vọng” là ham muốn sâu đậm. Khát vọng có thể phình to không giới hạn – từ chuyện muốn cho con cái mình đậu vào trường đại học danh tiếng, vào làm ở doanh nghiệp lớn, cho đến việc trở nên giàu có.
Tuy nhiên, nếu không tính đến năng lực thực tế của bản thân, con cái của mình mà cứ cố mong muốn có được những điều cao xa như thế thì rốt cuộc cũng vô ích. Đến lúc đó, thay vì nhận khuyết điểm, người ta thường đổ lỗi, oán hận người khác, nguyền rủa xã hội. Tâm hồn cứ thế rối bời, bấn loạn.
Lâm bệnh, gặp sự cố, tai nạn hoặc năng lực, tài sản không bằng người khác nhưng nếu ta biết đón nhận hiện thực đó thì xem như đã có được phân nửa hy vọng. Biết mình là bước đầu để nắm trọn hy vọng. Chúng ta không sống bằng khát vọng mà sống trong hy vọng, bởi vì ở đâu có hy vọng, ở đó có hạnh phúc.
Trích Bí quyết trường thọ của người Nhật
