Như ta là – Bàn về đạo đức

Nhưng với Krishnamurti thì chỉ đơn thuần rèn luyện đạo đức sẽ không bao giờ có thể mang đến sự tự do, mà chỉ dẫn đến một sự yên lặng đáng kính trọng, cảm giác trật tự, kiểm soát được, khởi sinh từ việc định hình trí não tuân thủ theo một khuôn mẫu xã hội được gọi là đạo đức.

Vậy, vấn đề của chúng ta là tốt đẹp mà không cố gắng tốt đẹp. Tôi nghĩ có sự khác biệt rất lớn giữa hai điều đó. Tốt đẹp là một trạng thái không cố gắng, nhưng ta không ở trong trạng thái đó. Ta ganh tị, tham vọng, ngồi lê đôi mách, nhẫn tâm, hẹp hòi, nhỏ nhen, vướng mắc vào nhiều hình thái ngu muội khác nhau, vốn không tốt đẹp; và khi là tất cả những điều đó, làm sao ta có thể đạt đến một trạng thái trí não tốt đẹp mà không cố trở nên tốt đẹp? Chắc chắn một người cố gắng đạo đức thì không đạo đức, đúng không? Một người cố gắng khiêm nhường rõ ràng không hiểu tí nào về tính khiêm nhường. Và khi không khiêm nhường thì liệu có thể ý thức được tính khiêm nhường mà không rèn luyện để khiêm nhường không?

Ta có thể thấy hết sức rõ ràng rằng cần phải có đạo đức. Giống như giữ cho căn phòng ngăn nắp, nhưng bản thân việc có một căn phòng ngăn nắp không phải là quan trọng nhất. Biến đạo đức thành một mục đích, tự thân nó hiển nhiên có những lợi ích về mặt xã hội; nó giúp bạn thành cái gọi là một công dân tề chỉnh, sống theo một khuôn mẫu nào đó, dù là ở đây, ở Ấn Độ hay ở Nga. Nhưng chẳng phải trí não cần phải sống trật tự mà không do ép buộc, không do kỷ luật và quên đi điều đó, sao cho nó không bị kiềm chế mọi lúc mọi nơi, không bị khép vào kỷ luật và rèn luyện sự tuân thủ?

Tóm lại, ta đang tìm kiếm điều gì? Mỗi người chúng ta tìm kiếm gì, không phải về mặt lý thuyết, tưởng tượng, mà là trên thực tế? Và có khác biệt nào giữa cuộc tìm kiếm của một người đang tìm sự thỏa mãn thông qua kiến thức, thông qua Thượng đế, với một người đang tìm sự giàu có, thực hiện tham vọng hoặc tìm sự thỏa mãn bằng cách uống rượu? Về mặt xã hội thì có sự khác biệt. Một người tìm cách thỏa mãn bằng rượu hiển nhiên là một phần tử đi ngược lại xã hội, trong khi một người tìm sự thỏa mãn bằng cách gia nhập một tổ chức tôn giáo, trở thành một nhà tu, vân vân, lại có ích về mặt xã hội - nhưng chỉ thế thôi.

Nếu ta có thể thật sự thấu hiểu toàn bộ quá trình tìm kiếm, hiểu được tại sao ta tìm kiếm và ta tìm kiếm cái gì - và quá trình này chỉ có thể hiểu được qua sự tự biết mình, qua sự nhận thức về chuyển động của tư tưởng trong bản thân ta, về những phản ứng và hồi đáp của chính ta, về nhiều thôi thúc trong ta - thì có lẽ ta sẽ tìm ra thế nào là sống đạo đức mà không tự khép mình vào kỷ luật để trở nên đạo đức.