'Đọc ngược' Đắc Nhân Tâm: Đừng để rơi vào cảnh phải 1 mất 1 còn như tổng thống Mỹ Lincoln!

LTS: Ai đã từng đọc Đắc Nhân Tâm - cuốn sách được First News chú thích trên trang bìa là "hay nhất của mọi thời đại đưa đến hạnh phúc và thành công", hẳn người đó đã có cho mình những chiêm nghiệm nhất định về giá trị của nhiều chân lý mà Dale Carnegie chuyển tải.

Bài học thứ nhất

KHÔNG CHỈ TRÍCH

Trong cuốn sách Khuyến học, Fukuzawa Yukichi từng nói: "Khi chưa tìm ra được cái đúng tuyệt đối trong xã hội, khi trong cuộc sống "chính nghĩa mang tính tuyệt đối" vẫn chưa tồn tại thì khó có thể phán định ngay đúng sai. Vì lẽ đó, mới nhìn thấy người này gièm pha người khác lập tức quy kết cho anh ta là kẻ thất đức thì thật vô lý".

Theo quan điểm của ông, mỗi người, dù là việc gì, từ việc nhỏ trong gia đình hay ngoài xã hội, trước hết phải đứng vào vị trí của người khác, suy nghĩ và làm thử trước đã rồi có định góp ý gì thì hãy góp ý. Cần phải suy nghĩ cho kín kẽ, thấu đáo về độ khó dễ, về sự nặng nhẹ của công việc người khác đang làm rồi hãy bình phẩm.

Quy tắc ứng xử này bao đời nay, luôn được nhiều người thừa nhận. Vậy mà có một người đàn ông nổi tiếng trong lịch sử nước Mỹ đã từng đi ngược lại nguyên tắc ấy để rồi lĩnh nhận hậu quả cay đắng. Chính Tổng thống Abraham Lincoln thời trẻ đã có lần suýt phải trả giá bằng cả tính mạng của mình vì thói xấu này.

Cố Tổng thống Mỹ Theodore Roosevelt cũng thừa nhận, khi phải đối diện với những vấn đề rắc rối, ông thường ngả người vào ghế và ngước nhìn bức chân dung khổ lớn của Lincoln treo trên bàn làm việc của mình ở Nhà Trắng rồi tự hỏi: "Lincoln sẽ làm gì nếu ở trong hoàn cảnh này? Ông ấy sẽ giải quyết vấn đề như thế nào?".

Tổng thống Abraham Lincoln

Sự kính trọng này bắt nguồn từ việc chính Lincoln là người đã dẫn dắt nước Mỹ vượt qua cuộc khủng hoảng hiến pháp, quân sự, đạo đức - cuộc Nội chiến Mỹ - duy trì chính quyền Liên bang, đồng thời chấm dứt chế độ nô lệ, hiện đại hóa nền kinh tế, tài chính của đất nước.

Nhắc tới ông, người ta không thể quên nghệ thuật lãnh đạo và tài thu phục nhân tâm. Ông nổi tiếng với việc khiến các đối thủ của mình đối đầu với nhau, cùng lúc đó lại sử dụng tài hùng biện để thuyết phục dân chúng. Sau khi chiến tranh kết thúc, Lincoln chủ trương một quan điểm ôn hòa nhằm tái thiết, tái thống nhất đất nước thông qua chính sách hòa giải và bao dung trong bối cảnh phân hóa đầy cay đắng với hệ quả kéo dài của chế độ nô lệ.

Tổng thống Lincoln cũng là người có xuất thân rất đặc biệt. Ông sinh ra và lớn lên trong một gia đình nghèo ở Hạt Hardin, Kentucky. Chính Lincoln cũng tự thừa nhận, ở lứa tuổi 20, ông là "một gã trai kỳ dị, không bạn bè, không học thức và không một xu dính túi".

Vậy mà bằng tài năng, cách xử thế đáng nể, Lincoln từ một kẻ có xuất phát điểm cực thấp đã làm nên thành công khiến thế giới nể trọng, gây dựng tầm ảnh hưởng đến nhiều năm sau này. Những bài học ứng xử của ông được Dale Carnegie nhắc đến xuyên suốt trong nhiều chương của cuốn sách Đắc Nhân Tâm.

Bài học sinh tử của Lincoln về thói quen thích chỉ trích

Bài học sâu sắc nhất đã giúp Lincoln bước sang một chương khác của cuộc đời chính là bắt nguồn từ việc từng có lúc, ông suýt mất mạng vì bị ép phải đấu kiếm.

Theo Dale Carnegie, Lincoln khi còn ở thung lũng Pigeon Creek bang Indiana là người không chỉ thích chỉ trích cay nghiệt mà còn thường viết những bức thư và bài thơ chế nhạo người khác rồi rải ra đường cho mọi người cùng đọc. Cho tới khi đã trở thành luật sư xuất sắc, Lincoln vẫn không từ bỏ được thói xấu đó. Ở Springfield, bang Illinois, ông rất hay phê phán công khai đối thủ bằng cách đăng bài viết chế nhạo họ trên những tạp chí địa phương.

Lincoln trò chuyện với những người trong quân đội

Sự kiêu ngạo và ngông cuồng đó đã khiến Lincoln trở nên nổi tiếng nhưng đồng thời cũng bị nhiều người ghét cay đắng.

Hậu quả là mùa thu năm 1842, trò chỉ trích cay nghiệt của Lincoln với bài viết không ký tên đăng trên tạp chí Springfield đã khiến cả thành phố cười nhạo một chính khách kiêu ngạo tên là James Shields. James sau đó đã nổi giận, sục sôi bằng mọi cách phải tìm cho ra kẻ viết bài báo nọ. Ông phi ngựa đuổi theo Lincoln và ném găng thách Lincoln đấu kiếm vì danh dự.

Lincoln không thích đấu kiếm, thậm chí ông đã từng đấu tranh chống lại thủ tục này, nhưng trong hoàn cảnh đó, ông không thể tránh né nếu muốn bảo toàn danh dự. Lincoln được phép chọn vũ khí. Vì có cánh tay rất dài nên ông chọn thanh trường kiếm của kỵ binh và học đấu kiếm cấp tốc từ một người bạn tốt nghiệp trường West Point (Học viện Quân sự Hoa Kỳ - PV).

Đến hẹn, ông và James ra một bãi cát bên sông Mississippi. May mắn thay, vào phút cuối, những người giúp việc của họ đã giúp cả hai cái đầu đang hừng hực sát khí hiểu ra mọi việc và chấm dứt được cuộc đọ kiếm một mất một còn.

Chỉ đến khi đối diện với ranh giới giữa sự sống và cái chết của chính mình và người khác, Lincoln mới thấy trải nghiệm đó khủng khiếp như thế nào. Cuộc đấu kiếm chết người bất thành đã dạy ông một bài học vô giá về cách cư xử với người khác. Từ đó trở đi, Lincoln không bao giờ viết thư lăng mạ bất kỳ ai, không bao giờ chế nhạo ai và gần như không bao giờ chỉ trích ai vì bất cứ điều gì nữa.

Muốn lấy mật thì đừng phá tổ ong

Những sai lầm trong quá khứ đã giúp Lincoln hiểu ra một nguyên tắc cơ bản trong nghệ thuật ứng xử, đó là: muốn lấy mật thì đừng phá tổ ong.

Trong suốt cuộc nội chiến ở Mỹ, Lincoln đã từng đề cử các viên tướng McClellan, Pope, Burnside, Hooker, Meade cầm đầu đạo quân Potomac. Mỗi vị tướng đều từng phạm những sai lầm khủng khiếp khiến cho Lincoln nhiều lần rơi vào tình thế tuyệt vọng. Một nửa đất nước (Bắc Mỹ) kịch liệt lên án những viên tướng bất tài này. Chỉ riêng Lincoln luôn tỏ thiện chí và không hề chỉ trích bất kỳ ai trong số họ.

Một trong những câu ông thường hay nói là: "Chúng ta không nên kết án người khác chỉ để chính mình không bị kết án".

Có đôi lần, suýt chút nữa chính Lincoln cũng lên tiếng chỉ trích người khác. Nhưng ông đã không chỉ trích mặc dù ông hoàn toàn có lý do chính đáng để làm điều đó.

Cụ thể, trong trận Gettysburg diễn ra trong 3 ngày đầu tháng 7.1863. Đêm 4.7, tướng Lee, thuộc quân đội miền Nam, bắt đầu rút quân về phía Nam trong khi mưa bão mang đến những trận mưa như trút nước. Phía trước ông và đoàn quân bại trận là dòng sông Potomac đang thét gào, nước cuồn cuộn sủi bọt trắng xoá. Phía sau là một đạo quân liên minh chiến thắng đang rượt đuổi. Lee bị kẹt ở giữa và hầu như không còn đường thoát. Từ bộ chỉ huy, Lincoln lập tức nhận ra đây là cơ hội vàng để bắt gọn đạo quân của tướng Lee và chấm dứt chiến tranh. Thế là Lincoln ra lệnh cho tướng Meade ngừng triệu tập hội đồng chiến tranh mà lập tức lên đường tấn công Lee. Lincoln đã chuyển lệnh bằng điện tín và sau đó còn cử một đặc phái viên đến gặp Meade yêu cầu phải hành động ngay lập tức.

Nhưng tướng Meade đã làm gì? Ông ta làm ngược lại lệnh của Tổng thống: triệu tập cuộc hộp hội đồng chiến tranh. Không chỉ có vậy, ông ta còn do dự kéo dài thời gian, rồi đánh điện tín từ chối mệnh lệnh của Lincoln. Sáng hôm sau nước rút, tướng Lee vượt sông Potomac với lực lượng toàn vẹn.

Lincoln tức giận điên người, ông gào lên với Robert - con trai mình: "Trời ơi! Cha không thể hiểu nổi! Chúng ta chỉ cần chìa tay ra là tóm gọn tất cả. Vậy mà tất cả những gì cha nói và làm đều không thể khiến cho quân đội tấn công ngay vào kẻ địch. Trong hoàn cảnh thuận lợi đó, bất kỳ viên tướng nào cũng có thể đánh bại Lee. Nếu cha có ở đó, có lẽ cha đã đánh tướng Meade ngay một trận".

Trong nỗi cay đắng và thất vọng tột cùng, Lincoln viết thư cho Meade. Với sự phẫn nộ tột cùng, bức thư Lincoln viết cho Meade vào năm 1863 chứa đầy những lời lẽ trách móc nặng nề nhất:

"Tướng quân thân mến!

Tôi không tin là ông không nhận ra hiểm hoạ trong việc để Lee chạy thoát vừa rồi. Ông ta gần như đã nằm trọn trong tay chúng ta. Và nếu bắt được Lee, cuộc nội chiến này có thể đã kết thúc. Thế mà ông đã để vuột mất cơ hội ngàn vàng và cuộc chiến này sẽ không biết còn kéo dài đến bao giờ. Nếu như thứ Hai tuần trước, ông không thể chiến thắng Lee trong những điều kiện thuận lợi như thế, thì bây giờ và về sau, ông có thể làm gì để tấn công được Lee ở phía Nam con sông trong khi ông chỉ còn 2/3 lực lượng mà ông đã từng có? Chẳng có lý do gì tôi có thể hy vọng ông xoay chuyển được tình hình. Ông đã hoàn toàn đánh mất cơ hội ngàn năm có một. Tôi không thể diễn tả được nỗi thất vọng và tức giận của tôi lúc này đối với ông!"

Bức ảnh duy nhất của Abraham Lincoln tại Gettysburg (ngồi giữa), chụp vào giữa trưa, 3 giờ trước khi ông đọc diễn văn Gettysburg - bài diễn văn đi vào lịch sử, được trích dẫn nhiều nhất trong lịch sử Hoa Kỳ.

Thật không tưởng tượng Meade sẽ ra sao khi đọc được lá thư này bởi vì Lincoln đã không gửi nó đi. Người ta tìm thấy nó trong những tập hồ sơ của ông sau khi Lincoln qua đời.

Theo phỏng đoán của tác giả cuốn Đắc nhân tâm, sau khi viết bức thư này, Lincoln đã nhìn ra ngoài cửa sổ và nhẹ nhàng tự nhủ: "Chẳng khó gì khi ta ngồi ở đây trong cảnh bình yên của Nhà Trắng để ra lệnh cho Meade tấn công. Nhưng giả sử ta đang ở Gettysburg tuần vừa rồi, tận mắt nhìn thấy cảnh máu đỗ kinh hoàng như Meade đã nhìn thấy, tai nghe tiếng la hét kêu gào của những đồng đội đang hấp hối như Meade đã nghe, thì có lẽ ta cũng sẽ không còn muốn tấn công nữa. Và hơn nữa, nếu như ta có tính nhút nhát, do dự của Meade, có lẽ ta cũng sẽ làm đúng như điều ông ta đã làm. Dẫu sao, sự việc đã rồi, nước đã chảy qua cầu. Nếu bức thư này được gửi đi, ta sẽ hả giận phần nào nhưng Meade có thể tìm cách tự bào chữa hoặc quay lại kết án ta. Điều đó sẽ gây ra những phản ứng tiêu cực, cản trở năng lực của Meade sau này với tư cách là Tổng tư lệnh và biết đâu, tai hại hơn nữa là vì thế mà ông ta có thể bị buộc phải rời khỏi quân đội. Đây là một sai lầm rõ ràng và chắc chắn Meade sẽ tự nhận ra sau này".

Có lẽ chính vì những suy nghĩ như vậy mà Lincoln đã gạt bức thư qua một bên, chính là gạt đi sự chỉ trích người khác, dù cho nó có là chính đáng hay không chính đáng. Ông đã học từ kinh nghiêm cay đắng rằng những lời phê phán và chỉ trích gay gắt hầu như không bao giờ mang đến kết quả tốt đẹp.

Chính sự bao dung của Lincoln mới là động lực để Meade tự nhìn nhận sai lầm và nỗ lực nhiều hơn. Bài học ở đây là muốn lấy mật thì đừng phá tổ ong. Có nghĩa là con người rất hiếm khi suy xét đúng sai rõ ràng bằng lý trí. Họ thường hay hành xử theo cảm xúc, thành kiến và lòng kiêu hãnh cố hữu. Cho nên khi đối mặt với sự chỉ trích thiếu bao dung, phản ứng của họ là "xù lông" để bảo vệ lòng danh dự.

Dale Carnegie phân tích, tất cả những người bạn gặp trên đường đời sẽ đều ảnh hưởng đến cuộc sống của bạn. Dù tốt hay xấu, họ cũng tặng cho bạn những kinh nghiệm sống hết sức tuyệt vời. Chính vì vậy, đừng nên lên án, chỉ trích hay than phiền ai cả. Thậm chí, nếu có ai đó làm tổn thương bạn, phản bội bạn, hay lợi dụng lòng tốt của bạn thì xin hãy cứ tha thứ cho họ bởi vì có thể chính nhờ họ mà bạn học được cách khoan dung.

* Chỉ trích một người là việc không khó, vượt lên trên sự phán xét đó để cư xử rộng lượng, vị tha mới là điều đáng tự hào.

Bài học thứ hai

KHEN CHÂN THÀNH

Mọi người đều thích được khen ngợi

Lincoln cho rằng, phép ứng xử có một nguyên tắc cơ bản mà ai cũng cần biết, đó là: "Mọi người đều muốn được khen ngợi".

Nguyên tắc này cũng được nhiều danh, vĩ nhân đồng tình. Chẳng hạn như John Dewey (nhà triết học tâm lý, nhà cải cách giáo dục nổi tiếng người Mỹ) cũng từng nói rằng: "Động cơ thúc đẩy sâu sắc nhất trong bản chất con người là sự khao khát được thể hiện mình". Nhà phân tâm học Sigmund Freud khẳng định: "Mọi hành đông của con người đều xuất phát từ hai động cơ: niềm kiêu hãnh của giới tính và sự khao khát được là người quan trọng".

Dale Carnegie phân tích, con người hầu như ai cũng mong muốn được:

1. có sức khỏe tốt và cuộc sống bình an;

2. có những món ăn mình yêu thích;

3. có giấc ngủ ngon;

4. có đầy tiền bạc và tiện nghi vật chất;

5. được thỏa mãn trong đời sống tình dục;

6. con cái khỏe mạnh, học giỏi;

7. có cảm giác là người quan trọng

8. có cuộc sống tốt đẹp ở kiếp sau.

Hầu hết những điều ước này đều được thỏa mãn trừ một điều ít khi được thỏa mãn, đó là điều số 7: có cảm giác mình là người quan trọng, cũng chính là điều mà Lincoln từng nhắc tới: mong muốn thầm kín thích được ngợi khen.

Lincoln cho rằng, người nào có khả năng thỏa mãn được sự thèm khát sâu sắc, mạnh mẽ này một cách chân thành sẽ là người có khả năng kiểm soát được hành vi của kẻ khác.

Abraham Lincoln cùng gia đình mình.

Đối với bản thân Lincoln, chính sự khao khát được thấy mình quan trọng đã khiến ông từ một nhân viên tạp hóa ít học, nghèo khổ đã chịu khó nghiên cứu những cuốn sách thật cũ kỹ mà ông nhặt được trong một cái thùng đựng đồ lặt vặt được ông mua lại với giá 50 xu.

Con đường Lincoln chọn để được ghi nhận tầm ảnh hưởng là nỗ lực học hỏi và mang đến điều tích cực cho xã hội. Tuy nhiên, có những người không tận dụng tốt khát khao được ngợi khen theo chiều hướng tiêu cực. Họ hút thuốc, đánh nhau, chửi tục nói thề, thậm chí hóa điên để có được cảm giác là người quan trọng.

Dale Carnegie nhìn nhận tất cả những điều ấy ở bản chất "rất người". Ông cho rằng, chúng ta thường quên tặng cho người thân yêu những lời khen ngợi thật lòng mà họ sẽ nhớ mãi như nhớ những giai điệu êm ái tuyệt vời nhất.

Lời khen ngợi muốn phát huy giá trị phải xuất phát từ sự chân thành. Muốn thế, chúng ta hãy thực hành nguyên tắc sau: giảm thời gian suy nghĩ về bản thân trong chốc lát và bắt đầu nghĩ về điều tốt của những người xung quanh. Khi ấy, chúng ta sẽ không cần dùng đến những lời nịnh hót nữa.

Trước khi phê bình, hãy ngợi khen

Năm 1863 có thể xem là thời kỳ đen tối nhất của cuộc nội chiến Mỹ. Trong suốt 18 tháng, các viên tướng của Lincoln đã lãnh đạo quân Liên minh đi từ thất bại thảm hại này tới thất bại thảm hại khác. Dân chúng hoảng loạn, hàng ngàn binh sĩ đào ngũ. Ngay cả các thành viên Đảng Cộng hòa trong Thượng viện cũng muốn Lincoln từ chức. Lincoln phải tuyệt vọng than rằng: "Giờ đây chúng ta đang ở bên bờ của sự hủy diệt. Tôi cảm thấy ngay cả Chúa Trời cũng chống lại chúng ta. Tôi gần như không còn nhìn thấy một tia hy vọng nào".

Thế nhưng, vào ngày 26.4 năm đó, Tướng Joseph Hooker - người đã góp phần đẩy Lincoln vào hoàn cảnh đen tối, tuyệt vọng đã nhận được bức thư thật ôn hòa, tế nhị. Vậy mà có lẽ đó là bức thư gay gắt nhất mà Lincoln đã viết sau khi trở thành Tổng thống.

Tượng Lincoln tại Công viên Senn, Chicago.

"Tôi đã bổ nhiệm ông là Tổng chỉ huy đạo quân Potomac. Dĩ nhiên, quyết định này dựa trên những cơ sở chính đáng. Tuy nhiên, ông cũng nên biết rằng có một vài việc gần đây tôi không hoàn toàn hài lòng về ông.

Tôi tin rằng ông là một quân nhân dũng cảm và tài năng, những phẩm chất mà tôi rất quý trọng. Tôi cũng tin rằng ông không pha lẫn chính trị vào đời binh nghiệp, như thế thì thật là quý. Ông tự tin vào chính mình, một phẩm chất quan trọng, nếu không nói là chính yếu.

Ông là người có tham vọng, đấy là một điều rất tốt trong một chừng mực nào đó. Nhưng tôi nghĩ rằng, trong thời gian Tướng Burnside cầm quân, chính tham vọng của ông đã cản phá công việc của ông ấy, gây thiệt hại to lớn cho đất nước và cho người đồng đội đáng quý nhất.

Gần đây, tôi có nghe lời phát biểu của ông rằng cả quân đội và chính phủ đều cần một nhà độc tài. Dĩ nhiên, không phải vì điều này mà chính vì bất chấp điều này, tôi mới trao quyền chỉ huy cho ông.

Chỉ những viên tướng nào giành được thắng lợi mới có thể trở thành nhà độc tài. Lúc này, thắng lợi quân sự mới là điều cấp bách, còn chuyện độc tài tôi sẽ bàn sau. Chính phủ sẽ ủng hộ ông hết khả năng của mình, cũng như trước nay đối với mọi tướng lĩnh. Nhưng tôi e rằng thái độ phê phán chỉ huy và làm suy giảm lòng tin vào lãnh đạo mà ông đang gieo rắc trong quân đội sẽ chống lại chính bản thân ông. Tôi sẽ giúp ông trong một chừng mực nào đó để dẹp tan điều này.

Dù là ông hay ngay cả Napoléon tái thế chăng nữa cũng khó mà chấn chỉnh một đạo quân bị tiêm nhiễm thái độ đó. Ông cần cảnh giác với sự liều lĩnh của mình nhưng phải đem hết nghị lực và nhiệt huyết để tiến lên, mang thắng lợi về cho đất nước."

Lincoln là một tấm gương sáng chói của sự tự lập, tự phấn đấu từ hoàn cảnh nghèo khó vươn lên địa vị là người có quyền lực nhất trên thế giới. Để ngồi lên vị trí tổng thống Hoa Kỳ, Abraham Lincoln đã từng gặp thất bại trong kinh doanh, thua cuộc trong 8 lần bầu cử và từng bị suy nhược thần kinh.

Chắc chắn Lincoln hiểu rằng, lời nói nhiều người muốn nghe nhất chính là lời khen, và khi một người đã được nghe lời khen rồi thì họ cũng sẽ dễ dàng nhận lời chê trách, góp ý hơn. Khen ngợi trước khi góp ý cũng giống như nha sĩ bắt đầu công việc bằng thuốc tê. Nó sẽ giúp bệnh nhân khỏi đau đớn khi bị nhổ răng.

Nguyên tắc về việc thực hành lời khen chân thành luôn được Lincoln vận dụng triệt để trên mọi phương diện. Ông cũng thường tránh việc "chọc phá tổ ong", lên án, chỉ trích người khác và như đã nói, bức thư viết cho tướng Joseph Hooker với việc chỉ ra sai lầm cũng là bức thư gay gắt cuối cùng mà Lincoln viết rồi gửi đi trong sự nghiệp làm lãnh đạo của mình.