Thức tỉnh điều vô hình - Bí ẩn về ý thức: Ý thức của chúng ta đến từ đâu?

 Tôi đồng tình với những ai cho rằng có lẽ sự xuất hiện của ý thức đơn giản là chẳng thể hiểu được theo ngôn ngữ của loài người, như triết gia Colin McGinn và nhà tâm lý học Steven Pinker đã nói. Mọi mối dây lý giải phải dừng lại ở đâu đó – thường là với một sự thật phũ phàng từ chối tự lý giải về bản thân nó. Có lẽ ý thức tỏ ra là một ngõ cụt theo cách này. 

Trong bất kỳ trường hợp nào, việc giải thích về ý thức theo các định nghĩa vật chất chẳng có gì giống với các lý giải khác đã thành công trong lịch sử khoa học. Các trường hợp tương tự mà các nhà khoa học lẫn triết gia dẫn giải ở đây đều nhất loạt chẳng đưa đến đâu. Chẳng hạn như, thực tế là chúng ta giờ đây có thể mô tả các thuộc tính của vật chất, ví dụ như tính lỏng, bằng cách sự kiện vi mô tự thân chúng chẳng có gì là “lỏng”, chẳng hề đưa ra một cách gì để hiểu được ý thức như là một thuộc tính xuất hiện trong một thế giới vô thức cả.

Dễ thấy rằng không một phân tử nước nào có thể “lỏng”, và cũng rất dễ thấy hàng tỉ phân tử như thế, vượt qua nhau tự do, hóa ra lại “lỏng” nếu ở trong phạm vi bàn tay người. Điều khó khăn ở đây chính là làm thế nào các trường hợp giống nhau kiểu này có thể thuyết phục rất nhiều người rằng ý thức có thể dễ dàng được giải thích dưới dạng xử lý thông tin. 

Để sự lý giải về một hiện tượng có thể thỏa mãn được chúng ta, trước hết tối thiểu nó phải dễ hiểu. Trên phương diện này, sự xuất hiện của tính lỏng không gây nên vấn đề gì: sự trượt do các phân tử dường như chính là điều phải có thật đối với một chất để bảo đảm cho tính lỏng của nó. Làm sao tôi có thể đưa tay xuyên qua nước lỏng, nhưng với nước đá thì không ? Vì các phân tử nước không kết dính với nhau đủ chặt để ngăn chuyển động của tôi lại. Lưu ý rằng lời giải thích này hoàn toàn là giản lược: Tính lỏng thật sự “chẳng là gì khác ngoài” sự di chuyển tự do của các phân tử. Để lời giải thích này được trọn vẹn, ta cần chấp nhận rằng các phân tử tồn tại, dĩ nhiên rồi, nhưng một khi ta đã chấp nhận, thì vấn đề được giải quyết.

Chưa có ai từng mô tả một tập hợp các sự kiện vô thức mà sự trọn vẹn của nó, với vai trò là nguyên nhân của ý thức, có thể có ý nghĩa theo cách hiểu này cả. Bất cứ nỗ lực nào hòng thấu hiểu ý thức dưới dạng hoạt động của não bộ đều chỉ tương quan với khả năng tường thuật lại một trải nghiệm (cho thấy rằng người ấy ý thức về nó) theo những trạng thái cụ thể của não bộ. Dù những tương quan ấy có thể giải thích bằng khoa học thần kinh vô cùng lý thú, thì chúng cũng chẳng mang chúng ta đến gần hơn với sự ra đời của bản thân ý thức.